Fenómeno: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
m hai moitos lusismos |
Última versión que penso facer, aúinda que haxa mási "conflitos de edición" |
||
Liña 1:
{{en uso}}
{{sen referencias}}
Un '''fenómeno''' é un [[acontecemento]] observábel<ref>New Oxford American Dictionary (2 ed.). </ref>, particularmente algo especial (literalmente "algo que pode ser visto", derivado da palabra [[Lingua grega|grega]] φαινόμενον ''phenómenon'', 'aparencia', 'manifestación' (derivada de φαίνω, 'aparecer', 'facer visíbel'); en plural, φαινόμενα ''phenómena'', é o aspecto que as cousas ofrecen ante os nosos sentidos, é dicir, o primeiro contacto que temos coas cousas, o que denominamos [[experiencia]]. ▼
▲Un '''fenómeno''' é un [[acontecemento]] observábel <ref>New Oxford American Dictionary (2 ed.). </ref>, particularmente algo especial (literalmente "algo que pode ser visto", derivado da palabra [[Lingua grega|grega]]
A mesma palabra fai pensar que detrás do ''fenómeno'' pode existir unha estrutura non perceptíbel directamente, que o filósofo [[Immanuel Kant]] chamou [[noúmeno]].<ref>Do grego νοούμενον, participio presente de νοέω "o que penso agora, o que entendo"; plural: νοούμενα, que representa unha especie intelíxbel ou idea e indica todo o que non pode ser percibido no mundo tanxíbel, pero que pode derivarse mediante o razoamento. O noúmeno, como concepto, funda a idea de metafisica en Platón.</ref>
Durante moito tempo valárabase como verdadeiro o que "estaba oculto" máis alá da aparencia, do ''fenómeno'', e o intento do [[coñecemento]] era "desvelar" iso oculto como [[esencia]], así como diversas clases de [[verdade]].
O concepto de fenómeno levou a unha tradición filosófica coñecida como ''[[fenomenoloxia]]''. Algunhas personalidades de destaque nesta tradición: [[Hegel]], [[Husserl]], [[Heidegger]] e [[Derrida]].▼
O termo '''fenómeno''' ten un sentido especial na [[filosofía]] de [[Immanuel Kant|Kant]], ao poñer en contraposición o concepto de fenómeno co de [[noúmeno]]. Os fenómenos constitúen o mundo tal como o percibimos, en oposición ao mundo tal como existe independentemente da nosa experiencia, ao que Kant chama "a cousa en si mesma" (''Das Ding an sich''). Segundo Kant, o ser humano non pode coñecer as cousas-en-si-mesmas, senón só as cousas tal como as percibe ou experimenta.<ref>O termo "filosofía" na época de Kant sería hoxe o equivalente aproximado do que chamamos "ciencia".</ref> Polo tanto, a tarefa da filosofía consiste en tratar de comprender o propio proceso da experiencia.
A percepção de Kant acerca dos fenómenos foi tamén interpretada como influenciadora no desenvolvimento de modelos [[Psicodinámica|psicodinámicos]] da [[psicoloxía]], e de teorías acerca do modo como o [[cerebro]] e a [[mente]] interactúen co mundo exterior.▼
▲O concepto de ''fenómeno'' levou
▲== ''Fenómeno'' no senso común ==
La versión kantiana de los fenómenos se ha considerado asimismo que ha influido grandemente en el desarrollo de los modelos [[Terapia psicodinámica|psico-dinámicos]] en la [[Psicología]], así como de las más recientes teorías sobre el modo en que interaccionan el [[cerebro]], la [[mente]] y el mundo exterior.
▲A
== Fenómeno nas ciencias ==
Un fenómeno é calquera feito observábel. Os fenómenos son onxecto de estudo dea [[ciencia]].
É posíbiel reagrupar baixo unha denominación máis específica todos so fenómenos dun certo ámbito, e ter por exemplo —a partir de todos os sucesos que teñen que ver coa [[óptica]] e coa [[luz]]— a categoría [[óptica|fenómenos ópticos]].
Alguns eventos possíveis de ser observados são ocorrências naturais, como os [[Fenómeno climático|fenómenos climáticos]], outros requerem operações delicadas e manipulação de equipamento dispendioso e sensível, como os [[Fenómeno biológico|fenómenos biológicos]] ao nível celular, ou ao nível molecular.▼
▲
Algunhas destas observacións conduciron a experimentos significativos que trouxeron consigo importantes descubrimientos.
Existe unha clase de fenómenos xeralmente excluída do coñecemento asumido como válido [[ciencia|cientificamente]], como os do dominio da [[parapsicoloxía]], dos que os [[ciencia|científicos]] non se ocupan e que se agrupan e se discuten como [[fenómeno|fenómenos anómalos]] ou [[paranormal|paranormais]].
Dos moitos tipos de fenómenos do campo das ciencias os máis importantes son dous:
* [[Fenómeno físico|Fenómenos físcos]]: son aqueles nos que, no seu transcurso, non cambia a composición de ningunha [[substancia química|substancia]], e que son [[proceso reversible|reversíbeis]], xa que non ocorren cambios de [[enerxía]], e poden detectarse por [[observación]] ou por [[medición]].
* [[Fenómeno químico|Fenómenos químicos]]: tamén denominados [[Reacción química|reaccións químicas]], son os [[fenómeno|suceso]]s observábeis e que poden ser [[medición|medidos]] nos cales as [[substancia]]s interviñentes 'cambian' ao combinárense entre si para formaren novas substancias. A nivel [[átomo|subatómico]] implican una interacción que se produce a nivel dos [[electrón|electróns]] dos [[átomo|átomos]] das substancias interviñentes. Nestes fenómenos non se conserva as substancias orixinais, transfórmase a [[materia]], manifestan [[enerxía]], normalmente non se observan a simple vista e son irreversíbeis en moitos casos.
Fálase noutros casos, por exemplo, de [[fenómeno|fenómenos de transporte]] para agrupar nunha única rúbrica os fenómenos físicos relativos principalmente a trasferencia de [[calor]], cambio de [[materia]] e cambio de [[cantidade de movemento]] (e tamén na trnasferencia doutras magnitudes físias).
É posíbel dacer unha lista de fenómenos que son relevantes en practicamente calquera campo das ciencias.<ref>Así, podemos falar, por exemplo, e entre outros, de
[[fenómeno biolóxico]] (en [[bioloxía]]), [[fenómeno climático]] (en [[meteoroloxía]]), [[fenómeno eléctrico]] (en [[electricidade]]), [[fenómeno estatístico]] (en [[estatística]]), [[fenómeno físico]] (en [[física]]), [[fenómeno hidrolóxico]] (en [[hidroloxía]]), [[fenómeno óptico]] (en [[óptica]]), [[fenómeno químico]] (en [[química]]), [[fenómeno térmico]] (en [[termodinámica]]), [[fenómeno xeolóxico]] (en [[xeoloxía]]), etc.</ref>
== Fenómeno na linguaxe corrente ==
Na fala corrente denomínase fenómeno a:
* Calquera manifestación ou actividade que se produce na natureza ou na vida social, en canto que é un feito observábel: "O arco da vella é un fenómeno luminoso". "O fenómeno da emigración".
* Algunha cousa que é extraordinaria e sorprendente: "Este dianteiro é un fenómeno". "É un fenómeno en bioloxía".
* En sentido figurado e familiar desígnase como fenómeno a unha persoa ou animal monstruoso. "Fenómeno sen pernas".
* Tamén, en sentido figurado e familiar, a palabra fenómeno ten uso como adexctivo, para cualificar algo que é moi bo, magnífico ou extraordinario: "Onte pasámolo fenómeno". "Tes unha amiga fenómeno".
== Citas ==
▲* "Nenhum fenómeno é fenómeno até ser observado." [[Niels Bohr]].
== Notas ==
{{Listaref|2}}
[[Categoría:
[[Categoría:
[[Categoría:Fenómenos]]
[[Categoría:Filosofía]]
[[ar:
[[az:Fenomen]]
[[bg:
[[ca:Fenomen]]
[[ckb:
[[co:Fenòmenu]]
[[cs:Fenomén]]
Liña 58 ⟶ 73:
[[eo:Fenomeno]]
[[es:Fenómeno]]
[[fa:
[[fi:Ilmiö]]
[[fr:Phénomène]]
[[gv:Phenomenon]]
[[he:
[[hi:
[[hr:Pojava]]
[[id:Fenomena]]
[[io:Fenomeno]]
[[it:Fenomeno]]
[[ja:
[[ka:
[[kaa:Fenomen]]
[[ko:
[[la:Phaenomenon]]
[[lt:Fenomenas]]
Liña 79 ⟶ 94:
[[no:Fenomen]]
[[pl:Zjawisko]]
[[pt:
[[ro:Fenomen]]
[[ru:
[[scn:Finòminu]]
[[simple:Phenomenon]]
Liña 87 ⟶ 102:
[[sl:Pojav]]
[[sq:Dukuria]]
[[sr:
[[sv:Fenomen]]
[[ta:???????????]]
[[tr:Fenomen]]
[[uk:
[[vec:Fenomeno]]
[[vi:
[[zh:
|