Fenómeno: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
Toliño (conversa | contribucións)
m hai moitos lusismos
Xoio (conversa | contribucións)
Última versión que penso facer, aúinda que haxa mási "conflitos de edición"
Liña 1:
{{en uso}}
 
{{sen referencias}}
Un '''fenómeno''' é un [[acontecemento]] observábel<ref>New Oxford American Dictionary (2 ed.). </ref>, particularmente algo especial (literalmente "algo que pode ser visto", derivado da palabra [[Lingua grega|grega]] φαινόμενον ''phenómenon'', 'aparencia', 'manifestación' (derivada de φαίνω, 'aparecer', 'facer visíbel'); en plural, φαινόμενα ''phenómena'', é o aspecto que as cousas ofrecen ante os nosos sentidos, é dicir, o primeiro contacto que temos coas cousas, o que denominamos [[experiencia]].
 
Un '''fenómeno''' é un [[acontecemento]] observábel <ref>New Oxford American Dictionary (2 ed.). </ref>, particularmente algo especial (literalmente "algo que pode ser visto", derivado da palabra [[Lingua grega|grega]] φαινόμενονφαινόμενoν ''phenómenon'', 'aparencia', 'manifestación' (que á súa vez derivada de φαίνωφαινομαι, 'aparecer', 'facer visíbel'); en plural, φαινόμενα ''phenómena'', é o aspecto que as cousas ofrecen ante os nosos sentidos, é dicir, o primeiro contacto que temostenemos coas cousas, o que denominamos [[experiencia]] Como, por exemplo, na área da [[física]], os feitos observados por [[Galileo Galilei]].<ref>Jeremy Bernstein, <cite>A Theory for Everything</cite>, Copernicus, An imprint of Springer.</ref>
A mesma palabra fai pensar que detrás do ''fenómeno'' pode existir unha estrutura non perceptible directamente, o filósofo Immanuel Kant chamouno noúmeno.
derivada de ) como, por exemplo, na área da [[física]], os feitos observados por [[Galileo Galilei]].<ref>Jeremy Bernstein, <cite>A Theory for Everything</cite>, Copernicus, An imprint of Springer.</ref>
 
A mesma palabra fai pensar que detrás do ''fenómeno'' pode existir unha estrutura non perceptíbel directamente, que o filósofo [[Immanuel Kant]] chamou [[noúmeno]].<ref>Do grego νοούμενον, participio presente de νοέω "o que penso agora, o que entendo"; plural: νοούμενα, que representa unha especie intelíxbel ou idea e indica todo o que non pode ser percibido no mundo tanxíbel, pero que pode derivarse mediante o razoamento. O noúmeno, como concepto, funda a idea de metafisica en Platón.</ref>
== Noción de ''fenómeno'' segundo Kant ==
 
== ''Fenómeno'' noen senso comúnfilosofía ==
Un fenómeno ten un [[significado]] específico na filosofía de [[Immanuel Kant]] que contrastou o termo "fenómeno" con "[[noúmeno]]" na ''[[Crítica da razón pura]]''. Os fenómenos constitúen o mundo como nós o experimentamos, ao contrario do mundo como existe independentemente das nosas experiências (''thing-in-themselves'', ''das Ding an sich'', "das cousas-en-si"). Segundo [[Immanuel Kant|Kant]], os seres humanos não podem saber da essência das coisas-em-si, mas saber apenas das coisas segundo nossos esquemas mentais que nos permiten aprender a [[experiencia]] — o termo "[[filosofía]]" na época de Kant seria, hoje o equivalente aproximado do que chamamos de "[[ciencia]]". A [[filosofía]] deve, portanto, preocupar-se em compreender o próprio processo da experiência.
 
Durante moito tempo valárabase como verdadeiro o que "estaba oculto" máis alá da aparencia, do ''fenómeno'', e o intento do [[coñecemento]] era "desvelar" iso oculto como [[esencia]], así como diversas clases de [[verdade]].
O concepto de fenómeno levou a unha tradición filosófica coñecida como ''[[fenomenoloxia]]''. Algunhas personalidades de destaque nesta tradición: [[Hegel]], [[Husserl]], [[Heidegger]] e [[Derrida]].
 
O termo '''fenómeno''' ten un sentido especial na [[filosofía]] de [[Immanuel Kant|Kant]], ao poñer en contraposición o concepto de fenómeno co de [[noúmeno]]. Os fenómenos constitúen o mundo tal como o percibimos, en oposición ao mundo tal como existe independentemente da nosa experiencia, ao que Kant chama "a cousa en si mesma" (''Das Ding an sich''). Segundo Kant, o ser humano non pode coñecer as cousas-en-si-mesmas, senón só as cousas tal como as percibe ou experimenta.<ref>O termo "filosofía" na época de Kant sería hoxe o equivalente aproximado do que chamamos "ciencia".</ref> Polo tanto, a tarefa da filosofía consiste en tratar de comprender o propio proceso da experiencia.
A percepção de Kant acerca dos fenómenos foi tamén interpretada como influenciadora no desenvolvimento de modelos [[Psicodinámica|psicodinámicos]] da [[psicoloxía]], e de teorías acerca do modo como o [[cerebro]] e a [[mente]] interactúen co mundo exterior.
 
O concepto de ''fenómeno'' levou aao unhanacemento tradicióndunha filosóficacorrente da filosofía coñecida como ''[[fenomenoloxiafenomenoloxía]]''. AlgunhasEntre as figuras personalidadesnotábeis de destaquedita nestacorriente tradición:cóntanse os filósofos alemáns [[Hegel]], [[Husserl]], e [[Heidegger]], easí como o francés [[Derrida]].
== ''Fenómeno'' no senso común ==
 
La versión kantiana de los fenómenos se ha considerado asimismo que ha influido grandemente en el desarrollo de los modelos [[Terapia psicodinámica|psico-dinámicos]] en la [[Psicología]], así como de las más recientes teorías sobre el modo en que interaccionan el [[cerebro]], la [[mente]] y el mundo exterior.
Dunha forma xeral, alén do seu uso específico como termo de filosofía, ''fenómeno'' é a definición de calquera evento observábel. Os fenómenos constitúen os datos en bruto da [[ciencia]] e són frecuentemente aireados pola [[tecnoloxía]], por exemplo, o curso e [[caudal]] naturais de un [[río]] poden ser alterados pola construción dun[[encoro]].
 
A percepçãopercepción de Kant acerca dos fenómenos foi taméntambém interpretada como influenciadorainfluínte no desenvolvimentodesenvolvemento de modelos [[Psicodinámica|psicodinámicos]] da [[psicoloxía]], e de teorías acerca do modo como o [[cerebro]] e a [[mente]] interactúeninteraxtúan co mundo exterior.
É posible listar fenómenos que son relevantes en practicamente calquera campo de pescuda, por exemplo, no caso da [[óptica]] e [[luz]] poden ser incluídos fenómenos observables sobre o tema [[fenómeno óptico]].
 
== Fenómeno nas ciencias ==
Algúns exemplos:
 
Un fenómeno é calquera feito observábel. Os fenómenos son onxecto de estudo dea [[ciencia]].
* [[Fenómeno biolóxico]] ([[bioloxía]]);
* [[Fenómeno climático]] ([[meteoroloxía]]);
* [[Fenómeno eléctrico]] ([[electricidade]]);
* [[Fenómeno estatístico]] ([[estatística]]);
* [[Fenómeno físico]] ([[física]]);
* [[Fenómeno xeolóxico]] ([[xeoloxía]]);
* [[Fenómeno hidrolóxico]] ([[hidroloxía]]);
* [[Fenómeno óptico]] ([[óptica]]);
* [[Fenómeno químico]] ([[química]]);
* [[Fenómeno térmico]] ([[termodinámica]]).
 
É posíbiel reagrupar baixo unha denominación máis específica todos so fenómenos dun certo ámbito, e ter por exemplo —a partir de todos os sucesos que teñen que ver coa [[óptica]] e coa [[luz]]— a categoría [[óptica|fenómenos ópticos]].
Alguns eventos possíveis de ser observados são ocorrências naturais, como os [[Fenómeno climático|fenómenos climáticos]], outros requerem operações delicadas e manipulação de equipamento dispendioso e sensível, como os [[Fenómeno biológico|fenómenos biológicos]] ao nível celular, ou ao nível molecular.
 
AlgunsAlgúns eventosfenómenos possíveiscomúns, denaturais, serson observadosfacilmente são ocorrências naturaisobservábeis, como os [[Fenómeno climático|fenómenos climáticos]],. Para apreciar outros requeremrequírense operaçõesoperacións delicadas e manipulaçãoa manipulación de equipamentoequipos dispendiosocustosos e sensívelcomplexos, como os [[Fenómeno biológicobiolóxico|fenómenos biológicosbiolóxicos]] aoa nívelnivel celular, ou aoa nívelnivel molecular.
Existe uma classe de fenómenos geralmente excluída do conhecimento assumido como válido (do domínio da [[parapsicoloxía]]) que os cientistas tendem a optar por não utilizar e que são agrupados e discutidas sob o tema [[fenómenos anómalos]].
 
Algunhas destas observacións conduciron a experimentos significativos que trouxeron consigo importantes descubrimientos.
 
Existe unha clase de fenómenos xeralmente excluída do coñecemento asumido como válido [[ciencia|cientificamente]], como os do dominio da [[parapsicoloxía]], dos que os [[ciencia|científicos]] non se ocupan e que se agrupan e se discuten como [[fenómeno|fenómenos anómalos]] ou [[paranormal|paranormais]].
 
Dos moitos tipos de fenómenos do campo das ciencias os máis importantes son dous:
 
* [[Fenómeno físico|Fenómenos físcos]]: son aqueles nos que, no seu transcurso, non cambia a composición de ningunha [[substancia química|substancia]], e que son [[proceso reversible|reversíbeis]], xa que non ocorren cambios de [[enerxía]], e poden detectarse por [[observación]] ou por [[medición]].
 
* [[Fenómeno químico|Fenómenos químicos]]: tamén denominados [[Reacción química|reaccións químicas]], son os [[fenómeno|suceso]]s observábeis e que poden ser [[medición|medidos]] nos cales as [[substancia]]s interviñentes 'cambian' ao combinárense entre si para formaren novas substancias. A nivel [[átomo|subatómico]] implican una interacción que se produce a nivel dos [[electrón|electróns]] dos [[átomo|átomos]] das substancias interviñentes. Nestes fenómenos non se conserva as substancias orixinais, transfórmase a [[materia]], manifestan [[enerxía]], normalmente non se observan a simple vista e son irreversíbeis en moitos casos.
 
Fálase noutros casos, por exemplo, de [[fenómeno|fenómenos de transporte]] para agrupar nunha única rúbrica os fenómenos físicos relativos principalmente a trasferencia de [[calor]], cambio de [[materia]] e cambio de [[cantidade de movemento]] (e tamén na trnasferencia doutras magnitudes físias).
 
É posíbel dacer unha lista de fenómenos que son relevantes en practicamente calquera campo das ciencias.<ref>Así, podemos falar, por exemplo, e entre outros, de
[[fenómeno biolóxico]] (en [[bioloxía]]), [[fenómeno climático]] (en [[meteoroloxía]]), [[fenómeno eléctrico]] (en [[electricidade]]), [[fenómeno estatístico]] (en [[estatística]]), [[fenómeno físico]] (en [[física]]), [[fenómeno hidrolóxico]] (en [[hidroloxía]]), [[fenómeno óptico]] (en [[óptica]]), [[fenómeno químico]] (en [[química]]), [[fenómeno térmico]] (en [[termodinámica]]), [[fenómeno xeolóxico]] (en [[xeoloxía]]), etc.</ref>
 
== Fenómeno na linguaxe corrente ==
 
Na fala corrente denomínase fenómeno a:
* Calquera manifestación ou actividade que se produce na natureza ou na vida social, en canto que é un feito observábel: "O arco da vella é un fenómeno luminoso". "O fenómeno da emigración".
* Algunha cousa que é extraordinaria e sorprendente: "Este dianteiro é un fenómeno". "É un fenómeno en bioloxía".
* En sentido figurado e familiar desígnase como fenómeno a unha persoa ou animal monstruoso. "Fenómeno sen pernas".
* Tamén, en sentido figurado e familiar, a palabra fenómeno ten uso como adexctivo, para cualificar algo que é moi bo, magnífico ou extraordinario: "Onte pasámolo fenómeno". "Tes unha amiga fenómeno".
 
== Citas ==
* "NenhumNingún fenómeno é fenómeno até serque observado.se observa". [[Niels Bohr]].
 
== Citações ==
* "Nenhum fenómeno é fenómeno até ser observado." [[Niels Bohr]].
== Notas ==
{{Listaref|2}}
 
[[Categoría:ConceitosConceptos filosóficos]]
[[Categoría:CiênciaCiencia]]
[[Categoría:Fenómenos]]
[[Categoría:Filosofía]]
 
[[ar:ظاهرة?????]]
[[az:Fenomen]]
[[bg:Явление???????]]
[[ca:Fenomen]]
[[ckb:دیاردە??????]]
[[co:Fenòmenu]]
[[cs:Fenomén]]
Liña 58 ⟶ 73:
[[eo:Fenomeno]]
[[es:Fenómeno]]
[[fa:پدیده?????]]
[[fi:Ilmiö]]
[[fr:Phénomène]]
[[gv:Phenomenon]]
[[he:תופעה?????]]
[[hi:परिघटना???????]]
[[hr:Pojava]]
[[id:Fenomena]]
[[io:Fenomeno]]
[[it:Fenomeno]]
[[ja:現象??]]
[[ka:ფენომენი????????]]
[[kaa:Fenomen]]
[[ko:현상?? (철학??)]]
[[la:Phaenomenon]]
[[lt:Fenomenas]]
Liña 79 ⟶ 94:
[[no:Fenomen]]
[[pl:Zjawisko]]
[[pt:Fenómenofenômeno]]
[[ro:Fenomen]]
[[ru:Феномен???????]]
[[scn:Finòminu]]
[[simple:Phenomenon]]
Liña 87 ⟶ 102:
[[sl:Pojav]]
[[sq:Dukuria]]
[[sr:Појава??????]]
[[sv:Fenomen]]
[[ta:???????????]]
[[ta:தோற்றப்பாடு]]
[[tr:Fenomen]]
[[uk:Феномен???????]]
[[vec:Fenomeno]]
[[vi:HiệnHi?n tượngtu?ng]]
[[zh:現象??]]