Osíxeno: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
mSen resumo de edición
TXiKiBoT (conversa | contribucións)
m interwiki : gd
Liña 1:
Oitavo [[elemento]] da [[táboa periódica]] dos elementos, con oito [[protón]]s, unha [[masa]] media de 16, 8 [[neutrón]]s e 8 [[electrón]]s en estado [[neutro]].
O '''Osíxeno''' pódese referir a:
* Osíxeno atómico: [[Osíxeno (elemento)]]
* [[Osíxeno molecular]]
 
 
{{homónimos}}
<table border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width=350px;>
<tr><td colspan="2" cellspacing="0" cellpadding="2">
<table align="center" border="0">
<tr><td colspan="2" align="center">[[Nitróxeno]] - '''Osíxeno''' - [[Fluor]]</td>
</tr>
<tr><td rowspan="3" valign="center">&nbsp;<br>'''O'''<br>[[Xofre|S]]&nbsp;&nbsp;<br>&nbsp;<br>&nbsp;</td></tr>
<tr><td align="center">[[image:O-TableImage.png|250px]]<br>
<div align="right"><small>[[Táboa periódica]]</small></div></td></tr>
</table>
</td></tr>
<tr>
<th colspan="2" align=center bgcolor="#a0ffa0">'''<font color="green">Xeral'''</font></th></tr>
<tr>
<td>[[Listaxe alfabética de elementos químicos|Nome]], [[Listaxe de elementos por símbolo|símbolo]], [[Número atómico|número]]</td><td>Osíxeno, O, 8</td></tr>
<tr>
<td>[[Serie química]] </td><td>[[non metal]]</td></tr>
<tr>
<td>[[Grupo da táboa periódica|Grupo]], [[Período da táboa periódica|periodo]], [[Bloque da táboa periódica|bloque]]</td><td>[[Elementos do grupo 16|16]], [[Elementos do período 2|2]] , [[Elementos do bloque p|p]]</td></tr>
<tr>
<td>[[Densidade]], [[dureza|dureza Mohs]] </td><td>1,429 [[quilogramo por metro cúbico|kg/m<sup>3</sup>]] <small>(273[[kelvin|K]])</small>, SD</td></tr>
<tr>
<td>[[cor|Aparencia]] </td><td align="center">Incoloro<br>[[Image:O,8.jpg|120px]]</td></tr>
<tr>
<th colspan="2" align="center" bgcolor="#a0ffa0">'''<font color="green">Propiedades atómicas'''</font></th></tr>
<tr>
<td>[[Peso atómico]] </td><td>15,9994 [[Unidade de masa atómica|uma]]</td></tr>
<tr>
<td>[[Raio atómico|Raio atómico calculado]] </td><td>60 (48) [[picómetro|pm]]</td></tr>
<tr>
<td>[[Raio covalente]] </td><td>73 pm</td></tr>
<tr>
<td>[[Raio de Van der Waals]] </td><td>152 pm</td></tr>
<tr>
<td>[[Configuración electrónica]] </td><td><nowiki>[</nowiki>[[He/elemento|He]]<nowiki>]</nowiki>2[[orbital|orbitais]]<sup>2</sup>2[[orbital|p]]<sup>4</sup></td></tr>
<tr>
<td>[[Estado de oxidación|Estados de oxidación]] ([[Óxido]]) </td><td>'''-2''',-1 (neutro)</td></tr>
<tr>
<td>[[Redes de Bravais|Estrutura cristalina]] </td><td>[[estrutura cúbica|cúbica]]</td></tr>
<tr>
<th colspan="2" align="center" bgcolor="#a0ffa0">'''<font color="green">Propiedades físicas'''</font></th></tr>
<tr><td>[[Estado da materia]] </td><td>gas ([[magnetismo|paramagnético]])</td></tr>
<tr>
<td>[[Punto de fusión]] </td><td>50,35 [[Kelvin|K]]</td></tr>
<tr>
<td>[[Punto de fervenza]] </td><td>90,18 K</td></tr>
<tr>
<td>[[Entalpía de vaporización]] </td><td>3,4099 [[quiloxulio por mol|kJ/mol]]</td></tr>
<tr>
<td>[[Entalpía de fusión]] </td><td>0,22259 kJ/mol</td></tr>
<tr>
<td>[[Presión de vapor]] </td><td>__ [[Pascal (unidade)|Pa]] a __ K</td></tr>
<tr>
<td>[[Velocidade do son]] </td><td>317,5 [[metro por segundo|m/s]] a 293 K</td></tr>
<tr>
<th colspan="2" align="center" bgcolor="#a0ffa0">'''<font color="green">Información diversa'''</font></th></tr>
<tr>
<td>[[Electronegatividade]] </td><td>3,44 ([[Escala de Pauling|Pauling]]) </td></tr>
<tr>
<td>[[Calor específica]] </td><td>920 [[Xulio por quilogramo kelvin|J/(kg*K)]]</td></tr>
<tr>
<td>[[Condutividade eléctrica]] </td><td>_ m<sup>-1</sup>·[[Ohmio|Ω]]<sup>-1</sup></td></tr>
<tr>
<td>[[Condutividade térmica]] </td><td> 0,02674 [[Vatio por metro kelvin|W/(m*K)]]</td></tr>
<tr>
<td>1° [[Enerxía de ionización|potencial de ionización]] </td><td>1313,9 kJ/mol</td></tr>
<tr>
<td>2° potencial de ionización </td><td>3388,3 kJ/mol</td></tr>
<tr>
<td>3° potencial de ionización </td><td>5300,5 kJ/mol</td></tr>
<tr>
<td>4° potencial de ionización </td><td>7469,2 kJ/mol</td></tr>
<tr>
<th colspan="2" align="center" bgcolor="#a0ffa0">'''<font color="green">Isótopos máis estables'''</font></th></tr>
<tr>
<td colspan="2">
<table border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" width="100%">
<tr>
<th>[[Isótopo|iso.]]</th><th>[[abundancia natural|AN]]</th><th>[[Vida media]] </th><th>[[desintegración|MD]]</th><th>[[enerxía de desintegración|ED]] [[mega|M]][[electrón volt|eV]]</th><th>[[producto de desintegración|PD]]</th></tr>
<tr>
<td><sup>16</sup>O</td><td>'''99,762%'''</td><td colspan="4">O es [[Isótopo estable|estable]] con 8 [[neutrón|neutróns]]</td></tr>
<tr>
<td><sup>17</sup>O</td><td>0,038%</td><td colspan="4">O estable con 9 neutróns</td></tr>
<tr>
<td><sup>18</sup>O</td><td>0,2%</td><td colspan="4">O estable con 10 n</td></tr>
</table>
</td></tr>
<tr>
<th colspan="2" align="center" bgcolor="#a0ffa0"><font size="-1" color="green">{{cnpt}}</font></th>
</tr>
</table>
 
O '''osíxeno''' é un [[Táboa periódica dos elementos|elemento químico]] de [[número atómico]] 8 e símbolo '''O'''. Na súa forma molecular, O<sub>2</sub>, é un [[gas]] a temperatura ambiente. Representa aproximadamente o 20% da composición da [[atmosfera]] [[Terra|terrestre]]. É un dos [[elemento químico|elementos]] máis importantes da [[química orgánica]] e participa de forma moi importante no ciclo enerxético dos [[ser vivo|seres vivos]], esencial na [[respiración celular]] dos organismos [[aeróbico]]s. É un gas [[incoloro]], [[inodoro]] e [[insípido]]. Existe unha forma molecular formada por tres [[átomo]]s de osíxeno, O<sub>3</sub>, denominada [[ozono]], cuxa presencia na [[atmosfera]] protexe a Terra da incidencia de [[radiación ultravioleta]] procedente do [[Sol]].
 
Un [[átomo]] de osíxeno combinado con dous de [[H/elemento|hidróxeno]] forman unha [[molécula]] de [[auga]].
 
==Características principais==
En [[condicións normais]] de presión e temperatura, o osíxeno atópase en estado [[gas]]oso formando moléculas diatómicas (O<sub>2</sub>) que, a pesar de ser inestables, se xeran durante a [[fotosíntese]] das [[planta]]s e son despois usadas polos animais na [[respiración]] (ver [[ciclo do osíxeno]]).
 
O osíxeno líquido e sólido ten unha lixeira coloración azulada e nos dous estados é moi [[paramagnetismo|paramagnético]]. O osíxeno líquido obténse correntemente da destilación fraccionada do [[aire]] líquido xunto co [[nitróxeno]].
 
Reacciona coa práctica totalidade dos [[metal|metais]] (exceptuando os metais nobles) provocando a [[corrosión]].
 
== Aplicacións ==
A principal utilización do osíxeno é como [[oxidación|oxidante]], pola súa elevada electronegatividade, só superada polo [[F/elemento|fluor]], así, por exemplo, úsase osíxeno líquido en motores de propulsión dos [[foguete]]s, e nos procesos industriais e no transporte o osíxeno para a [[combustión]] tómase direitamente do aire. Outras aplicacións industriais son a [[soldadura]] e a fabricación de [[aceiro]] e [[metanol]].
 
A medicina tamén fai uso do osíxeno subministrándoo como suplemento a pacientes con dificultades respiratorias; e empréganse botellas de osíxeno en diversas prácticas deportivas como o submarinismo ou laborais, no caso de acceso a locais cerrados ou escasamente ventilados, con atmosferas contaminadas (limpeza interior de depósitos, traballo en salas de pintura, etc.)
 
O Osíxeno provoca euforia nas persoas que o inhalan, polo que se ten usado de xeito histórico como divertimento (o que segue a ser válido hoxe en día). No século XIX usouse tamén, misturado con [[óxido nitroso]] como [[analxésico]].
 
== Historia ==
O osíxeno, do [[grego]] ὀξύς, [[ácido]], e -xeno, da raíz γεν, xerar, nome doado por [[Antoine Lavoisier|Lavoisier]] en [[1774]], leva un nome etimolóxicamente erróneo na medida en que hai moitos ácidos que non teñen osíxeno. Descuberto polo [[botica|boticario]] [[Suecia|sueco]] [[Karl Wilhelm Scheele]] no [[1771]], pero o seu traballo non tivo recoñecemento inmediato, sendo en ocasións atribuído a [[Joseph Priestley]], que fixo un descubrimento independente o [[1 de agosto]] de [[1774]].
 
== Abundancia e obtención ==
É o elemento máis abundante da [[codia terrestre]] (arredor dun 46,7%), e dos [[océano]]s (arredor do 87% como compoñente da [[auga]]) e o segundo na [[atmosfera]] (cerca do 20%).
 
Os [[óxido]]s de [[metal|metais]], [[silicato]]s (SiO<sub>4</sub><sup>4-</sup>) e [[carbonato]]s (CO<sub>3</sub><sup>2-</sup>) atópanse a miúdo en [[rocha]]s e [[chan]]. Na atmosfera atópase como osíxeno molecular, O<sub>2</sub>, [[dióxido de carbono]] e en menor proporción como [[monóxido de carbono]] (CO), ozono (O<sub>3</sub>), dióxido de nitróxeno (NO<sub>2</sub>), monóxido de nitróxeno (NO), dióxido de xofre (SO<sub>2</sub>), etc.
 
Nos planetas exteriores (máis lonxe do [[Sol]]) e en [[cometa]]s atópase auga xeada e outros compostos de osíxeno, por exemplo, en [[Planeta Marte|Marte]] hai dióxido de carbono xeado. O espectro deste elemento tamén se aprecia con frecuencia nas [[estrela]]s.
 
== Compostos ==
a súa alta electronegatividade fai que reaccione con case calquera [[elemento químico]], agás os [[gas noble|gases nobles]]. O composto máis salientable que forma é a [[auga]] (H<sub>2</sub>O); otros compostos ben coñecidos son o dióxido de carbono, os [[alcohol|alcois]] (R-OH), [[aldehído]]s, (R-CHO), e [[ácido carboxílico|ácidos carboxílicos]] (R-COOH).
 
Os [[radical químico|radicais]] [[clorato]] (ClO<sub>3</sub><sup>-</sup>), [[perclorato]] (ClO<sub>4</sub><sup>-</sup>), [[cromato]] (CrO<sub>4</sub><sup>2-</sup>), [[dicromato]] (Cr<sub>2</sub>O<sub>7</sub><sup>2-</sup>), [[permanganato]] (MnO<sub>4</sub><sup>-</sup>) e [[nitrato]] (NO<sub>3</sub><sup>-</sup>) son fortes axentes oxidantes. Os [[Epóxido]]s son [[éter]]es nos cales o átomo de osíxeno forma parte dun anel de tres átomos.
 
O [[Ozono]] (O<sub>3</sub>) fórmase por descargas eléctricas en presencia de osíxeno molecular (durante as tormentas eléctricas por exemplo). Tense atopado no osíxeno líquido, en pequenas cantidades, unha dobre molécula de osíxeno (O<sub>2</sub>)<sub>2</sub>.
 
==Papel biolóxico==
O osíxeno [[respiración|respirado]] polos organismos aerobios, liberado polas [[planta]]s mediante a [[fotosíntese]], participa na conversión de nutrientes en enerxía ([[Adenosín trifosfato|ATP]]). A súa diminución provoca [[hipoxemia]], e a falla total del, [[anoxia]] que pode provocar a morte do organismo.
 
== Isótopos ==
O Osíxeno ten tres [[isótopo]]s estables e dez [[radioactividade|radioactivos]]. Os radioisótopos correspondentes teñen unha vida media menor de tres minutos.
 
== Precaucións ==
O Osíxeno pode ser tóxico a elevadas [[presión parcial|presións parciais]].
 
Algúns compostos como o ozono, o peróxido de hidróxeno e radicais hidroxilo son moi tóxicos. O corpo humano desenvolveu mecanismos de protección contras estas especies tóxicas. Por exemplo, a glutación actúa como antioxidante, o mesmo que a [[bilirrubina]] (un producto derivado do [[metabolismo]] da [[hemoglobina]]).
 
As atmosferas ricas en osíxeno en presenza de materiais combustibles son susceptibles de provocar incendios que se propagan con gran rapidez, o mesmo ca explosións. Outro tanto pasa se as fontes de osíxeno son cloratos, percloratos, dicromatos, etc.; estes compostos con alto poder oxidante poden provocar tamén [[queimadura]]s químicas.
 
== Ver tamén: ==
*[[Anoxia]]
*[[Ciclo do osíxeno]]
 
== Ligazóns externas ==
* [http://enciclopedia.us.es/index.php/Ox%EDgeno Enciclopedia Libre]
* [http://periodic.lanl.gov/elements/8.html Los Alamos National Laboratory - Oxygen]
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/O/index.html WebElements.com - Oxygen]
* [http://environmentalchemistry.com/yogi/periodic/O.html EnvironmentalChemistry.com - Oxygen]
* [http://education.jlab.org/itselemental/ele008.html It's Elemental - Oxygen]
* [http://www.mtsinai.org/pulmonary/papers/ox-hist/ox-hist-intro.html Oxygen Therapy - The First 150 Years]
* [http://members.tripod.com/tjaartdb0/html/oxygen_toxicity.html Oxygen Toxicity]
 
 
[[category:Elementos químicos]]
 
[[zh-yue:氧]]
 
[[af:Suurstof]]
[[als:Sauerstoff]]
[[ar:أكسجين]]
[[ast:Oxíxenu]]
[[bg:Кислород]]
[[bn:অক্সিজেন]]
[[ca:Oxigen]]
[[cs:Kyslík]]
Liña 13 ⟶ 170:
[[da:Ilt]]
[[de:Sauerstoff]]
[[el:Οξυγόνο]]
[[en:Oxygen]]
[[eo:Oksigeno]]
Liña 22 ⟶ 180:
[[fr:Oxygène]]
[[ga:Ocsaigin]]
[[gd:Àile-Beathabeatha]]
[[gu:ઑક્સીજન]]
[[he:חמצן]]
[[hr:Kisik]]
[[hu:Oxigén]]
[[ia:Oxygeno]]
[[id:Oksigen]]
[[io:Oxo]]
[[is:Súrefni]]
[[it:Ossigeno]]
[[ja:酸素]]
[[ka:ჟანგბადი]]
[[ko:산소]]
[[ku:Oksîjen]]
[[la:Oxygenium]]
[[li:Zoerstof]]
[[ln:Oksijɛ́ní]]
[[lt:Deguonis]]
[[lv:Skābeklis]]
[[mi:Hāora]]
[[mk:Кислород]]
[[ms:Oksigen]]
[[nds:Suerstoff]]
Liña 42 ⟶ 206:
[[nn:Oksygen]]
[[no:Oksygen]]
[[pl:Tlen (pierwiastek)]]
[[pt:Oxigénio]]
[[ro:Oxigen]]
[[ru:Кислород]]
[[sh:Kiseonik]]
[[simple:Oxygen]]
[[sk:Kyslík]]
[[sl:Kisik]]
[[sr:Кисеоник]]
[[su:Oksigén]]
[[sv:Syre]]
[[th:ออกซิเจน]]
[[tl:Oksihena]]
[[tr:Oksijen]]
[[ug:ئوكسىگېن]]
[[uk:Кисень]]
[[vi:Ôxy]]