Wikipedia

España: Diferenzas entre revisións

Explorar o historial de forma interactiva
← Edición máis vellaEdición máis nova →
Contido eliminado Contido engadido
VisualTexto wiki
Sen resumo de edición
Wutsje (conversa | contribucións)
316 edicións
m Desfixéronse as edicións de 81.32.104.156 (conversa); cambiado á última versión feita por Imxavitooh
Liña 1:
{{Infobox_País
| nome_oficial = RepúblicaReino Españolade España {{Infobox ref|1}}
| imaxe_bandeira = Flag of the Second Spanish RepublicSpain.svg
| imaxe_escudo = COA of the Second Spanish RepublicEscudo_de_España_(mazonado).svg
| imaxe_mapa = SpanishLocation EmpireSpain AnachronousEU 0Europe.PNGpng
| lema_nacional = [[Plus Ultra (lema)|Plus Ultra]]<br /><small>([[Lingua latina|Latín]]: Máis alá)</small>
| himno_nacional = [[HimnoMarcha do RiegoReal]]
| capital = [[Madrid]]
| capital_poboación = 3.213.271 hab. ([[2008]])
| cidade_principal = [[Madrid]]
| idiomas = [[Lingua castelá|Castelán]] {{Infobox ref|2}}
| goberno = [[RepúblicaMonarquía parlamentaria]]
| dirixentes_títulos = [[PresidenteRei dade RepúblicaEspaña|Rei]] <small>([[Xefe de Estado]])</small><br />[[Presidente do Goberno de España|Presidente do Goberno]]
| dirixentes_nomes = [[Xoán Carlos I de España|Xoán Carlos I]]<br />[[FranciscoJosé FrancoLuis Rodríguez Zapatero]]
| fundación = Formación
| fundación_datas =
Liña 21:
| fronteiras = 2.032
| costas = 7.921
| poboación = 46.157745.822807 <small>([[20082010]])</small>
| poboación_posto = 27
| poboación_densidade = 91,4
Liña 59:
| nota9 =
}}
'''España'''<ref name="Constitución">[http://www.la-moncloa.es/Espana/ElEstado/LeyFundamental/titulo_preliminar.htm Título preliminar] da [[Constitución española de 1978|Constitución española]]</ref>, oficialmente '''RepúblicaReino Españolade España'''<ref>Nas outras linguas oficiais: en [[lingua castelá|castelán]]: ''RepúblicaReino de España''; en [[lingua catalá|catalán]]: ''RepublicRegne d'Espanya''; en [[éuscaro]]: ''Espainiako Erresuma''; en [[lingua aranesa|aranés]] ([[lingua occitana|occitano]]): ''RepublicaRegne d'Espanha''</ref>, é un [[estado|país soberano]] membro da [[Unión Europea]], constituído en [[Estado social]] e [[Democracia|democrático]] de [[Estado de dereito|Dereito]], e cuxa forma de goberno é a [[repúblicamonarquía parlamentaria]]. O seu territorio, con capital en [[Madrid]], ocupa a maior parte da [[penínsulaPenínsula Ibérica]], ao que se lle engaden os [[arquipélago]]s das [[Illas Baleares]], no [[mar Mediterráneo]] occidental, e das [[Illas Canarias]], no [[océano Atlántico]] nororiental, así como no norte do [[África|continente africano]], as [[prazas de soberanía]] das [[cidade autónoma|cidades autónomas]] de [[Ceuta]] e [[Melilla]], ademais dos distritos e posesións menores das [[illas Chafarinas]], o [[Peñón de Vélez da Gomera]] o [[peñón de Alhucemas]] e [[Illa Perejil|Perejil]]. O [[enclave]] de [[Llivia]], nos [[Pireneos]], completa o conxunto de territorios xunto coa [[illa de Alborán]], as [[illas Columbretes]], oe [[Sáharaunha Español]],serie ade [[Guineaillas Española]]e illotes fronte ás súas propias costas.
 
Ten unha extensión de 504.645 [[quilómetro cadrado|km²]], sendo o cuarto país cunha maior extensión do continente, despois de [[Rusia]], [[Ucraína]] e [[Francia]]<ref>[[Casaquistán]] e [[Turquía]] teñen parte do seu territorio en [[Europa]] e son maiores que España, ao igual que [[Rusia]]. Tívose en conta só a parte europea dos países con todo a parte do seu territorio en Europa.</ref>. Cunha altitude media de 650 metros sobre o nivel do mar, é oun segundodos paíspaíses máis montañosomontañosos de [[Europa]], despois de [[Suíza]]. A súa poboación é de 46.157951.822532 habitantes, segúnsegundo datos do padrón municipal de [[20082010]].
 
De acordo a [[Constitución Española de 1978|Constitución Española]], o [[lingua castelá|castelán ou español]] é a lingua oficial do Estado. Outras linguas son recoñecidas como cooficiais nas súas respectivas comunidades autónomas conforme os seus [[Estatuto de autonomía|Estatutos de autonomía]]. As modalidades lingüísticas de España son un dos seus patrimonios culturais, obxecto de especial respecto e protección<ref name="Constitución"/>.
 
España atópase no suroestesudoeste do continente europeo, e comparte fronteiras terrestres con [[Francia]] e co [[Andorra|principado de Andorra]] ao norte, con [[Portugal]] ao oeste e co [[Territorio Británico de Ultramar|territorio británico]] de [[Xibraltar]] ao sur. Nos seus territorios [[África|africanos]], comparte fronteiras terrestres e marítimas con [[Marrocos]]. Comparte con Francia a [[soberanía]] sobre a [[Faisaien uhartea|illa dos Faisáns]] na desembocadura do río [[Río Bidasoa|Bidasoa]] e cinco facerías pirenaicas<ref>Ditas facerías non son estritamente un acordo de co-soberanía, xa que afectan a territorio español, se non un acordo de aproveitamento compartido dos recursos.</ref>.
 
== Historia ==
Liña 73:
[[Ficheiro:Castro en santa tegra.jpg|thumb|left|250px|[[Castro de Santa Tegra]], en [[Tui]], exemplo de castro [[celta]] do norte de España]]
 
Os [[ibero]]s foron os primeiros pobos dos que se ten constancia escrita de que ocuparon a [[penínsulaPenínsula Ibérica]]. Sábese que había poboacións protoiberas, polos restos arqueolóxicos atopados. Os [[Grecia antiga|gregos]] e [[fenicios]] foron os que deixaron os primeiros escritos, aínda que nunca entraron en contacto con eles. Os [[vascóns]] entrarían nesta categoría.
 
Actualmente, defínense os iberos polos seus trazos culturais. Segundo este criterio, os [[turdetanos]] ou túrdulos, que ocuparon as terras do antigo reino de [[Tartessos]], considéranse iberos; mentres que, segundo criterios etnográficos ou lingüísticos, non o serían. A bibliografía sobre os iberos adoita achegar datos contraditorios e isto débese ás diferentes adopcións de criterios.
[[Ficheiro:Merida Roman Theatre1.jpg|thumb|250px|left|Teatro Romano de [[Mérida]], en [[provincia de Badaxoz|Badaxoz]]]]
 
Sobre o ano [[-1200|1200 a. C.]], tribos celtas, incluíndo probablemente [[cántabros]] e [[asturesástures]], entraron na península polo norte e establecéronse en grande parte do seu territorio, asentándose e mesturándose cos iberos. As poboacións que ocupaban unha ampla franxa entre estes dous pobos coñécense como [[celtíberoceltibero]]s. Semella que as montañas en que vivían os vascóns nunca foron completamente [[Romanización|romanizadas]], polo que considérase incerta a súa orixe, aínda que se barallou a posibilidade de que se tratase dunha poboación protoibérica. Moitos historiadores consideran hoxe en día {{Cómpre referencia}} que a vasconización foi [[vasconización tardía|tardía]]; os vascóns habitarían a zona da actual [[Aquitania]], chegando á península a finais da Idade Antiga, ocupando o antigo solar dos [[caristios]] e [[várdulos]].
 
Ao redor do ano [[-1100|1100 a. C.]], os [[fenicios]] chegaron á península e fundaron, 80 años despois da guerra de [[Troia]],<ref>Así o afirma, por exemplo, [[Veleyo Patérculo]] en ''Historia Romana 1:2,1-3'' e [[Tito Livio]] en ''Historia de Roma desde su fundación'' (ISBN 978-84-249-1428-8).</ref> ''Gadir'', a ''Gades'' romana, no que hoxe en día se atopa a cidade de [[Cádiz]]. A súa fundación sitúase no ano 1104 adC polo que é considerada a cidade da [[Europa Occidental]] de cuxa fundación se teñen referencias máis antigas, (tendo como referencia a fundación de [[Cartago]] sobre o século IX a. C.). Á vez, os gregos fundaron as súas colonias pola costa mediterránea de [[Iberia]], nome que deron á península.
Liña 84:
[[Ficheiro:Hadrien-ven.JPG|thumb|left|200px|Busto do [[Emperador romano|emperador]] [[Adriano]], nado en [[Itálica]], actualmente [[Santiponce]], na [[provincia de Sevilla]]]]
 
Entre a primeira e segunda das [[Guerras Púnicas]] entre [[Roma antiga|Roma]] e [[Cartago]], os cartaxineses invadiron a península. As súas colonias máis importantes establecéronas na illa de [[Eivissa]] e en [[Cartaxena - Cartagena|Cartaxena]], nome que fai referencia á nova Cartago e absorberon outras cidades inicialmente fenicias como [[Cádiz]] ou [[Málaga]]. Derrotada Cartago, Roma iniciaría unha paseniña ocupación da península, que se prolongaría ao longo de case 200 anos. Nas primeiras décadas da ocupación os romanos tiveron que facer fronte ao longo sitio de [[Numancia]], cidade celtibera situada nas beiras do [[Douro]], nas proximidades da actual [[Soria]], que se prolongaría por case 30 anos, e á guerra de guerrillas exposta polo caudillo lusitano [[Viriato]]. Trala morte de Viriato ([[-139|139 a. C.]]), a loita dos pobos prerromanos contra Roma volveríase máis disgregada e esporádica, aínda que non remataría totalmente ata os tempos do emperador [[Augusto]] co relativo [[Guerras Cántabras|sometemento de cántabros e asturesástures]]. Relatos desta guerra atopámolos nas páxinas do cronista romano Catón. A ocupación culminaría co pleno dominio da península baixo o poder romano e a súa conversión en provincia baixo o nome de [[Hispania]]. O nome de Hispania deriva de Ispania e este á súa vez probablemente dunha palabra púnica, co significado de terra de coellos, aínda que hai outras posibilidades (ver Etimoloxía no punto 1 deste mesmo artigo). Por primeira vez aparece con sentido histórico en [[Tito Livio]] [[-59|59 a. C.]], que fala de Hispania e de ''hispani'' (hispanos, con sentido unitario).
[[Ficheiro:Acueducto2 Lou.jpg|thumb|right|250px|[[AcueductoAcueduto de Segovia]], patrimonio da humanidade da UNESCO]]
Os habitantes de Hispania adoptaron a cultura romana, a súa lingua e as súas leis, adquirindo gran importancia dentro do imperio, posto que ata tres emperadores romanos, [[Traxano]], [[Adriano]] e [[Teodosio I o Grande|Teodosio]], ademais do filósofo [[Lucio Anneo Séneca]] e outros personaxes importantes, naceron na península.
 
=== Idade Media ===
No ano [[409]], os [[suevos]], [[alanos]] e [[vándalos]] invadiron a [[penínsulaPenínsula Ibérica]]. Poucos anos despois, no ano [[416]], os [[visigodos]] entraron en [[Hispania]] como aliados de Roma, botando aos alanos e vándalos da península quedando os suevos na [[Gallaecia]].
 
A primeira idea de Hispania/España como país se materializa coa monarquía visigoda. Os visigodos aspiraban á unidade territorial de toda Hispania e conseguírona coas sucesivas derrotas aos [[suevos]], [[vascóns]] e [[Provincia de Spania|bizantinos]]. A unidade relixiosa viría coa reconciliación de católicos e arrianos e cos [[Concilios de Toledo|concilios da Igrexa Visigoda]], un órgano no que, reunidos en asemblea, o rei e os bispos de todas as dioceses do reino sometían a consideración asuntos de natureza tanto política como relixiosa, con vocación de lexislar en todo o territorio nacional. Así, [[Isidoro de Sevilla|San Isidoro de Sevilla]] na súa ''Historia Gothorum'' aledábase porque [[Suintila]] "foi o primeiro que posuíu a monarquía do reino de toda España que rodea o Océano, cousa que a ningún dos seus devanceiros lle fora concedida...". A monarquía visigoda estableceu ademais unha capital que centralizaba tanto o poder político como o relixioso en [[Toletum]]. Con todo, o carácter electivo da monarquía visigótica determinou case sempre unha enorme inestabilidade política caracterizada por continuas revoltas e asasinatos.
 
O declive da monarquía visigoda comeza arredor do ano [[689]], cando o [[Islam]] chega á África máis noroccidental, e pouco tempo despois a guerra dinástica visigoda que enfrontaba os herdeiros do rei [[Vitiza]] co duque [[Rodrigo]]. Coa aparente usurpación de Rodrigo, os vitizanos chegan a un pacto cos exercitosexércitos musulmáns do norte de África, e así no ano [[711]], prodúcese un novo conflito bélico, a coñecida como [[batalla de Guadalete]], no que as tropas vitizanas e musulmás lograron depor a [[Rodrigo]]. Con este episodio, comeza a entrada do [[Islam]] na [[Península ibéricaIbérica]] e a conversión da aristocracia visigoda en Hispania, converténdose esta nun [[Emirato de Córdoba|emirato]] ou provincia do imperio [[Mundo Árabe|árabe]] chamada [[Al-Ándalus]] con capital na cidade de [[Córdoba, España|Córdoba]].
 
O [[Islam]] avanzou axiña polo sur da península. No ano [[712]] [[Toledo]] -a capital visigoda- caeu baixo gobernadores musulmáns. Dende entón, todas as cidades de Hispania foron capitulando, supoñendo a fin do período visigodo na [[Península ibéricaIbérica]]. Con todo, alén dos [[Pirineos]], os visigodos resistiron algúns anos en máis na [[Septimania]], ata o [[719]]. A partir de entón, os exércitos do emirato, dirixiron os seus esforzos cara ao outro lado dos [[Pireneos]], contra o reino [[Imperio Carolinxio|Carolinxio]]. O noroeste da Península ibéricaIbérica, a antiga Gallaecia -especialmente a máis septentrionalsetentrional, foi porén a única entidade administrivaadministrativa na que non penetrou o [[Islam]]. Descoñécese se a aristocracia galega, asturiana ou vasca mantivo algún tipo de vasalaxe nominal co emirato, ou simplemente era un territorio inicialmente alleo á expansión.
 
[[Ficheiro:Ávila 24-8-2002.jpg|thumb|left|300px|A [[muralla de Ávila]], erixida na [[Idade Media]].]]
 
No ano [[718]] na actual [[Principado de Asturias|Asturias]] un nobre chamado [[Paio de Asturias|Paio]] sublevouse contra os musulmáns. A sublevación fracasa e é detido. Cara ao [[722]] volvería intentalo tendo lugar o que a historiografía denominou a [[batalla de Covadonga]], onde Paio e un grupo de [[asturesástures]] (entre os que se atopaban, segundo algúns historiadores, nobres visigodos; a orixe de Paio é tamén incerta<ref>Joseph Pérez, ''Historia de España'', ISBN 84-8432-091-X, pg.39:{{Cita|A resistencia aos sarracenos enmarcouse nesta tradición de resistencia ao estranxeiro, quenquera que fose, por parte de grupos montañeses afeitos a viviren illados, espontaneamente remisos a todo poder procedente do exterior. Uníronselles nobres visigodos fuxitivos da derrota do reino de Toledo e dirixidos por Paio (segundo unha tradición, os musulmáns encargaron a Oppas, bispo de Sevilla, que gañase para a súa causa a Paio, un nobre visigodo refuxiado en Asturias). É o que suxiren algúns historiadores.}}</ref> venceron a unha expedición de castigo musulmá. Este feito serviría para marcar o momento de fundación do [[Reino de Asturias]] e dar comezo ao período coñecido como a [[Reconquista]], entendido como o restablecemento do poderío cristián na penínsulaPenínsula Ibérica.
 
Na parte nororiental da península e na [[Septimania]] goda, os godos que fuxiran ao reino dos [[francos]] pediron axuda a estes. Así [[Carlomagno]] emprendeu unha serie de campañas militares coa intención de establecer un territorio de distensión militar, máis coñecido como [[marca]]. A [[Marca Hispánica]] constituíuse a comezos do [[século IX]] para evitar a penetración dos musulmáns no territorio do [[Imperio Carolinxio|Reino dos Francos]]. Así foi como os francos dividiron ese territorio en diversos condados, onde señores feudais de orixe franca ou goda representaban o rei dos francos; tendo, xa que logo, un desenvolvemento algo diferente ao que experimentaron os reinos cristiáns ibéricos occidentais. Estes condados en pleno proceso de feudalización emanciparíanse ''de facto'' do dominio franco logo da crise carolinxia do [[século IX]], ao empezar a transmitirse herditariamentehereditariamente os condados; aínda que, ata [[988]], os [[condes de Barcelona]] renovaron o pacto de vasalaxe cos reis francos.
 
[[Ficheiro:Cordoba moschee innen3.jpg|thumb|250px|Interior da [[Mesquita-Catedral de Córdoba]].]]
Liña 127:
Ao final da Idade Media, co casamento de [[Isabel I de Castela]] e [[Fernando o Católico|Fernando de Aragón]], estas dúas coroas peninsulares aliáronse, conquistando o reino musulmán de [[Reino de Granada|Granada]] en [[1492]] e, posteriormente, o de [[Reino de Navarra|Navarra]] en [[1512]] que continuou sendo un [[Reino de Navarra|reino]], acuñando moeda de seu e con aduanas no [[río Ebro]] ata as [[guerras carlistas]] do [[século XIX]]. Os reis navarros refuxiáronse nas súas posesións dos Pireneos e posteriormente converteríanse en [[Rei de Francia|reis de Francia]].
 
Tamén comezaron unha política matrimonial con [[Portugal]] que culminou en [[1580]], cando [[Filipe II de España]] subiu ao seu trono, unindo por última vez baixo un mesmo soberano toda a [[penínsulaPenínsula Ibérica]].
 
En [[1492]], decrétase a expulsión dos [[xudaísmo|xudeus]] que non aceptasen a conversión ao [[cristianismo]], imitando a [[Filipe IV de Francia]]. [[Cristovo Colón]], en nome dos Reis Católicos, chega, por primeira vez, a [[América]] coas súas naves. Empeza a carreira pola exploración e [[Conquista de América|conquista das terras americanas]], á que se unirían posteriormente outros países como [[Portugal]], [[Francia]] e [[Inglaterra]] comezando a [[colonización europea de América]] partindo a [[Antillas|illas do Caribe]] ata [[mesoamerica]] a cargo de [[Francisco Hernández de Córdoba, descubridor de Iucatán|Francisco Hernández de Córdoba]] e despois [[Hernán Cortés]]. A Monarquía Española convértese, nun proceso iniciado ao final da [[Reconquista]], na nación máis poderosa e influente do mundo. Durante o reinado dos Reis Católicos iníciase tamén unha tímida expansión norteafricana, conquistándose varias cidades, entre elas [[Melilla]] ([[1497]]).
Liña 140:
España, e en maior medida Castela, dada a prohibición de comercio para a Coroa de Aragón, segue prosperando baixo a dinastía Habsburgo, grazas ao comercio coas colonias americanas; pero ao mesmo tempo sostén guerras contra Francia, [[Inglaterra]] e as [[Provincias Unidas]].
 
[[Ficheiro:Spanish Empire.png|thumb|300px|left|Mapa anacrónico que amosa as áreas que pertencían ao [[Imperio Español]] nalgún momento durante un periodoperíodo de 400 anos.
{{Lenda |#f00| O Imperio español no súa maior expansión territorial ao redor de [[1790]]}}
{{Lenda |#f07| Rexións de influencia (exploradas e/o reclamadas pero nunca controladas) ou colonias en disputa ou de curto control}}
Liña 149:
Cando o derradeiro rei da dinastía dos [[Habsburgo]], [[Carlos II de España]], morreu sen descendencia; Filipe de Borbón, sobriño neto de Carlos II e neto do rei de [[Francia]], [[Luís XIV de Francia|Luís XIV]], sucedeulle no trono co nome de [[Filipe V de España]], sendo aceptado e xurado por todos os territorios de España. Aos poucos anos de reinado, prodúcese a [[Guerra de Sucesión Española]].
 
Entre [[1707]] e [[1716]], os [[Decretos de NovaNueva Planta]] de Filipe V suprimen ou reducen os foros e costumes dos reinos e territorios que loitaran contra el na Guerra de Sucesión.
 
Algúns queren ver nestes decretos unha unificación legal de España, pero, por unha banda, os decretos, ao seren diferentes para Valencia, Aragón (onde primeiro foi igual que o de Valencia, pero logo foi modificado), Baleares e Cataluña, afectaron de xeito diferente a cada territorio, e ademais, tanto Navarra como as Provincias Vascongadas e o [[Val de Arán]], que non faltaran ao seu xuramento de lealdade a Filipe V, seguiron mantendo os seus foros. En [[1713]], España asina o [[Tratado de Utrecht]] co que perde as súas posesións europeas e, deixando de ser a primeira potencia mundial.
 
O resto do [[século XVIII]], foi o século da [[Ilustración política en España|Ilustración]]. [[Fernando VI de España|Fernando VI]] e [[Carlos III de España|Carlos III]], fillos e sucesores de Filipe V, fan unha política de renovación que modernizou España, no que se coñece como [[Despotismo Ilustrado]]. Neste século, aínda que España continúa sendo unha importante potencia, [[Francia]] e o [[Reino Unido]] pasan a ocupar un protagonismo cada vez maior na esceaescena internacional.
 
=== Idade Contemporánea ===
Liña 159:
 
[[Ficheiro:Spanish_Empire_-_1824.jpg|thumb|275px|Situación do Imperio Español. En azul os territorios independizados na [[Guerra de Independencia Hispanoamericana]]]]
A Idade Contemporánea non comezou moi ben para España, en [[1805]], na [[Batalla de Trafalgar]] a escuadra hispano-francesa foi derrotada ante [[Gran Bretaña]], chegando o fin da supremacía española nos mares mundiais a favor de [[Gran Bretaña]], mentres [[Napoleón Bonaparte|Napoleón]] que tomara o poder despois de triunfares a [[Revolución Francesa]], aproveitando as desputasdisputas entre [[Carlos IV de España|Carlos IV]] e o seu fillo Fernando, ordenou o envío do seu exército contra España en [[1808]], impondo ao seu irmán [[Xosé I de España|Xosé I]] no trono. Iso ocasionaría a [[Guerra da Independencia Española]], que duraría 5 anos. Nese tempo elaborouse a primeira [[Constitución de 1812|Constitución]] española, unha das primeiras do mundo, nas denominadas [[Cortes de Cádiz]]. Foi promulgada o [[19 de marzo]] de [[1812]], festividade de S. Xosé, polo que popularmente coñecíalla como ''A Pepa''. Trala derrota das tropas de Napoleón na [[batalla de Vitoria]] en [[1813]]; [[Fernando VII de España|Fernando VII]] volvería ao trono de España.
 
Durante o reinado de Fernando VII a [[monarquía española]] experimentaría o paso do [[Absolutismo|vello réxime]] ao [[estado Liberal]]. Coa súa chegada a España, Fernando VII derrogou a Constitución de 1812 e perseguiu aos liberais constitucionalistas, dando comezo a un ríxido absolutismo. Mentres tanto a [[Guerra de Independencia Hispanoamericana]] continuaba o seu curso, malia o esforzo bélico dos [[Realistas|defensores da monarquía española]], ao rematares o conflito unicamente as illas de [[Cuba]] e [[Porto Rico]], en América, seguirían formando parte do territorio nacional de España, que ao rematar a [[década ominosa]] e co apoio liberal á [[Pragmática Sanción de 1830]] á súa vez organizaríase novamente en [[monarquía parlamentaria]]. Deste xeito ambos os dous procesos revolucionarios deron orixe aos novos estados nacionais existentes na actualidade, e o final do reinado de Fernando VII sinala tamén a extinción do [[Absolutismo]] en todo o mundo hispánico.
Liña 172:
=== Século XX ===
:''Artigos principais: [[Reinado de Afonso XIII]], [[Ditadura de Primo de Rivera]], [[Segunda República Española]], [[Guerra civil española]], [[Franquismo]], [[Transición Española]], [[Cronoloxía de España no século XX]]''
[[Ficheiro:AlfonsoBundesarchiv XIIIBild 102-09411, Primo de EspañaRivera (1901)und der König von Spanien.jpg|thumb|right|[[AfonsoAlfonso XIII]] en 1901, foie [[reiMiguel Primo de EspañaRivera]] dendeen o seu nacemento ata a chegada da [[Segunda República Española|Segunda República]]1930.]]
O [[século XX]] comeza cunha grande crise económica e a subseguinte inestabilidade política. Hai un paréntese de prosperidade comercial, propiciado pola neutralidade española na [[Primeira Guerra Mundial]]. A sucesión de crises gobernamentais, a marcha desfavorable da guerra no [[Rif]], a axitación social e o descontento de parte do exército, desembocan no Golpe de estado do xeneral [[Miguel Primo de Rivera|Primo de Rivera]], o [[13 de setembro]] de [[1923]]. Estableceu unha [[ditadura]] militar que foi aceptada por grande parte das forzas sociais e polo propio rei [[Afonso XIII]].
 
Liña 178:
 
Decidido a buscar unha solución á situación política e establecer a Constitución, o rei propicia a celebración de eleccións municipais o [[12 de abril]] de [[1931]], estas deron unha rotunda vitoria ás candidaturas republicano-socialistas nas grandes cidades e capitais de provincia, aínda que o número total de concelleiros era maioritariamente monárquico. Houbo manifestacións organizadas esixindo a instauración da República, o que leva ao rei a abandonar o país. Unha vez o rei abandona as súas obrigacións proclámase a [[Segunda República Española|II República]] o [[14 de abril]].
[[Ficheiro:Bundesarchiv Bild 183-H25224, Guernica, Ruinen.jpg|thumb|left|250px|[[Bombardeo de Gernika]], durante a [[Guerra Civil Española]].]]
 
Durante a República prodúcese unha grande axitación política e social, marcada por unha acusada radicalización de esquerdas e dereitas. Os líderes moderados son boicoteados e cada parte pretende crear unha España á súa medida. Durante os dous primeiros anos, goberna unha coalición de partidos republicanos e socialistas. Nas eleccións celebradas en [[1933]], triunfan as dereitas e en [[1936]], as esquerdas. A crecente onda de violencia inclúe queima de igrexas, a sublevación monárquica de [[José Sanjurjo|Sanjurjo]], a [[revolución de 1934]] e numerosos atentados contra líderes políticos rivais.
 
 
O [[17 de xullo]] se [[pronunciamiento do 17 e 18 de xullo de 1936|sublevan]] as guarnicións da [[África Española]] xunto con certas capitanias e cuarteis peninsulares os dias vindeiros, dando comezo á [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]]. España queda dividida en dúas zonas: unha baixo a autoridade do goberno republicano e outra controlada polos sublevados, na que o xeneral [[Francisco Franco]] sería nomeado Xefe de Estado. O apoio alemán e italiano aos sublevados, moito máis firme que o soporte da [[Unión Soviética]] e [[México]] á España republicana, e os continuos enfrontamentos entre as faccións republicanas, permitiron a vitoria dos sublevados o [[1 de abril]] de [[1939]].
 
[[Ficheiro:Bundesarchiv Bild 183-L15327, Spanien, Heinrich Himmler bei Franco.jpg|thumb|250px|[[Francisco Franco|Franco]] e [[Heinrich Himmler|Himmler]].]]
A vitoria do xeneral [[Francisco Franco]] supuxo a instauración dun réxime autoritario. O desenvolvemento dunha forte represión sobre os vencidos, obrigou ao exilio a miles de españois e condenou a outros tantos á morte ou ao internamento en campos de traballo e prision. A pesares de que Franco mantivo a España como país non belixerante na [[Segunda Guerra Mundial|II Guerra Mundial]], o seu non disimulado apoio ás [[Eixo Roma-Berlín-Tokio|potencias do Eixo]] conduciu a un illamento internacional de carácter político e económico. No entanto, os condicionamentos da [[guerra fría]] entre os [[Estados Unidos]] e a [[Unión Soviética]] e os seus respectivos aliados fixeron que o réxime franquista fose tolerado polas potencias "occidentais" e finalmente recoñecido polas mesmas rematando o seu illamento, por mor do seu recoñecido anticomunismo. Asínanse entón acordos cos Estados Unidos permitindo a instalación de bases militares conxuntas hispano-norteamericanas en España. En [[1956]], [[Marrocos]], que fora protectorado español e francés, adquire a súa independencia e ponse en marcha un plan de estabilización económica do país. En [[1969]], Franco nomea a [[Xoán Carlos I|Xoán Carlos de Borbón]], neto de Afonso XIII, [[príncipe]] de España, o seu sucesor a título de Rei. Malia o mantemento dunha férrea represión contra calquera oposición política, o desenvolvemento industrial e económico español resultou moi importante durante a ditadura.
[[Ficheiro:Franco0001Juan Carlos da Espanha.PNGjpg|thumb|left|175px|O Xeferei do[[Xoán EstadoCarlos o '''Xeralísimo''' Francisco Franco Bahamonde '''CaudilloI de España|Xoán pola graza deCarlos Deus'''I]]]]
 
O ditador morreu o [[20 de novembro]] de [[1975]]. [[Xoán Carlos I de España|Xoán Carlos I]] é proclamado rei dous días despois. Ábrese entón un período coñecido como [[Transición Española|Transición]]. Culminará co establecemento dunha [[Monarquía parlamentaria]] en [[1978]], logo da renuncia aos seus dereitos históricos realizada por D. [[Xoán de Borbón]], pai do rei. Tralas primeiras eleccións democráticas, [[Adolfo Suárez]], do partido [[Unión de Centro Democrático]] (centro-dereita), foi elixido presidente de Goberno. Leva a cabo importantes reformas políticas e inicia as negociacións para a entrada de España na [[Comunidade Económica Europea]]. Demite en [[1981]]. Durante este período a banda terrorista vasca [[ETA]] comete un gran número de atentados, especialmente contra membros do exército e das forzas de seguridade, así como outros de carácter indiscriminado. Durante a sesión de votación de investidura do sucesor de Suárez, [[Leopoldo Calvo Sotelo]] (UCD), o [[23 de febreiro]] (23-F), tivo lugar un intento de [[Golpe de estado de 1981 (España)|golpe de estado]] promovido por altos mandos militares. O Congreso dos Deputados é tomado polo tenente coronel [[Tejero]]. O intento foi abortado o mesmo día, tendo lugar a intervención do rei Juan Carlos en defensa da orde constitucional. En [[1981]] asínase en [[Bruxelas]] o protocolo de adhesión á [[OTAN]], dando comezo ao proceso de integración na Alianza que termina na primavera de [[1982]], durante o goberno da UCD.
Liña 200 ⟶ 201:
O [[século XXI]] comeza cos efectos do [[11 de setembro]] do [[2001]], que levaron a España a implicarse en dous conflitos: a [[Ocupación de Afganistán 2003-2006|ocupación de Afganistán]] e a [[Invasión de Iraq de 2003|invasión de Iraq]]. Este último conflito e a xestión do [[11-M|atentado do 11 de marzo de 2004]] en [[Madrid]] provocaron un distanciamiento entre o goberno e parte da opinión pública española. Todo isto desembocou na elección dun novo goberno do [[PSOE]], tralas [[eleccións xerais españolas (2004)|eleccións xerais]] celebradas o [[14 de marzo]] de [[2004]].
 
O [[euro]], moeda oficial na chamada «[[Eurozona|Zona Euro]]» de [[Europa]] dende [[1999]], convertiuse na moeda de cambio oficial o [[1 de xaneiro]] de [[2002]], reemprazando á [[peseta]]. Os cidadáns comezárono a empregar na vida cotiá, malia as protestas da subida encuberta dos prezos que supuzosupuxo o cambio de moeda. Entre [[1993]] e [[2007]] produciuse unha importante expansión da economía española, baseada fundamentalmente no sector da construción, que quedou ameazada polas consecuencias globais da [[crise hipotecaria de 2007]] e a [[crise bursátilbolsista de xaneiro de 2008]].
 
A finais do século XX España recibiu a unha grande cantidade de [[inmigración en España|inmigrantes]] de países latinoanoamericanos como [[Ecuador]], [[Colombia]], [[Arxentina]], [[Bolivia]], [[Perú]] ou a [[República Dominicana]], así como de diferentes zonas de [[África]], [[Asia]] e a [[Europa Oriental|Europa do Leste]]. [[Ficheiro:Dolores002.jpg|200px|thumb|[[Dolores Ibarruri]] é a actual Presidenta do [[Congreso dos Deputados]].]]▼
O forte crecemento económico de tipo expansivo que presentou o país dende 1993 requeriu dunha grande cantidade de man de obra. Segundo anunciou o director do Banco de España en febreiro de 2007, España poderíase situar como a sétima maior economía do mundo<ref>http://www.elpais.com/articulo/economia/Espana/septima/economia/mundial/Banco/Espana/elpepueco/20070201elpepieco_12/Tes España é xa a sétima economía mundial, segundo o Banco de España 01 de febreiro de 2007</ref>▼
 
▲A finais do século XX España recibiu a unha grande cantidade de [[inmigración en España|inmigrantes]] de países latinoanoamericanos como [[Ecuador]], [[Colombia]], [[Arxentina]], [[Bolivia]], [[Perú]] ou a [[República Dominicana]], así como de diferentes zonas de [[África]], [[Asia]] e a [[Europa Oriental|Europa do Leste]]. [[Ficheiro:Dolores002Jos%C3%A9_Luis_Rodr%C3%ADguez_Zapatero_-_Royal_%26_Zapatero%27s_meeting_in_Toulouse_for_the_2007_French_presidential_election_0205_2007-04-19.jpg|200px|thumb|[[DoloresJosé IbarruriLuis Rodríguez Zapatero]] é ao actual Presidenta[[Presidente do [[CongresoGoberno dosde DeputadosEspaña]].]]
O [[Partido Socialista Obrero Español]] gañou as [[Eleccións Xerais 2004 en España|eleccións]] celebradas o [[14 de marzo]] de [[2004]], convertíndose [[José Luis Rodríguez Zapatero]] no quinto presidente do gobierno da democracia.
▲O forte crecemento económico de tipo expansivo que presentou o país dende 1993 requeriurequiriu dunha grande cantidade de man de obra. Segundo anunciou o director do [[Banco de España]] en febreiro de [[2007]], España poderíase situar como a sétima maior economía do mundo<ref>http://www.elpais.com/articulo/economia/Espana/septima/economia/mundial/Banco/Espana/elpepueco/20070201elpepieco_12/Tes España é xa a sétima economía mundial, segundo o Banco de España 01 de febreiro de 2007</ref>
 
O [[Partido Socialista Obrero Español]] gañou as [[Eleccións Xerais 2004 en España|eleccións]] celebradas o [[14 de marzo]] de [[2004]], converténdose [[José Luis Rodríguez Zapatero]] no quinto presidente do goberno da democracia. Con Zapatero como Presidente do Goberno produciuse a retirada das tropas españolas que permanecían en [[Iraq]]. Iso ocasionou un considerable arrefriado das relacións diplomáticas cos [[Estados Unidos]]. Asínase a [[Constitución Europea]] e realízase o referendo da Constitución Europea, no que os cidadáns españois aproban o tratado. Tamén se aproba o [[matrimonio homosexual]], entre outras reformas de carácter social prometidas no programa electoral dos socialistas.
 
O mércores [[22 de marzo]] de [[2006]] a organización terrorista [[ETA]] anunciou o seu segundo alto aoo lumefogo, roto o sábado [[30 de decembro]] dese mesmo ano coa colocación dunha furgoneta bomba na recentemente estreada Terminal 4 do [[Aeroporto de Madrid-Barajas|Aeroporto de Barajas]], atentado no que dúas persoas perderon a vida.
 
As eleccións do [[9 de marzo]] de [[2008]] deron a vitoria de novo ao [[PSOE]] e renovaron o goberno de [[José Luis Rodríguez Zapatero]]. Os socialistas gañaron os comicios con 169 escanos (5 máis que nas eleccións de [[2004]]) fronte aos 154 do [[PP|Partido Popular]] (6 máis que nas eleccións de [[2004]]). Os partidos nacionalistas sufriron un importante descenso, agás [[Convergència i Unió|CiU]] que mantivo os seus 10 deputados e o [[BNG]] que mantivo os seus 2. [[Izquierda Unida|Esquerda Unida]] perdeu o seu grupo parlamentar propio no [[Congreso dos Deputados]], ao obter soamente 2 escanos. As eleccións de [[2008]] consolidaron e reforzaron o bipartidismo<ref>http://www.elpais.com/articulo/espana/Zapatero/repite/victoria/fuerza/elpepuesp/20080310elpepunac_1/Tes Zapatero repite victoria con máis forza
Liña 318 ⟶ 317:
Cada comunidade autónoma está formada por unha ou varias [[provincias de España|provincias]], facendo un total de 50.
 
Dende o ano [[2003]] adoptouse a [[Nomenclatura das Unidades Territoriais Estatísticas]], ou unidades NUTS, de tres niveis, con fins meramente estatísticos baseados nas normativas europeas e fixados polo [[Eurostat]]. As 50 provincias españolas e as dúas cidades autónomas atópanse clasificadas nos niveis NUTS-3; as 17 comunidades autónomas atópanse clasificadas nos niveis NUTS-2; e para os niveis NUTS-1 creáronse os [[NUTS:é de España|grupos de comunidades autónomas]].
 
=== Reclamacións territoriais e territorios en disputa ===
[[Ficheiro:Mapa del sur de España neutral.png|270px|thumb|Posesións de España no norte de [[África]]]]España reclama historicamente a retrocesión da colonia (actualmente [[Territorio Británico de Ultramar]]) de [[Xibraltar]], aínda que se amosou favorable a fórmulas de soberanía compartida. A reclamación comezou dende o intre no que tropas angloholandesas tomaron a praza en nome do [[Carlos VI de Alemaña|arquiduque Carlos]] durante a [[Guerra de Sucesión Española]] ([[1704]]), pasando posteriormente a mans británicas mediante o [[Tratado de Utrecht]] ([[1713]]). A reclamación, que incluíu operacións militares, foi particularmente intensa durante o [[século XVIII]], minguando durante o [[século XIX]] e a primeira metade do [[século XX|XX]], sendo levada polo goberno franquista ás [[Nacións Unidas]] durante a década de [[1960]]. Alí, encadrada nos procesos descolonizadores, España obtivo o respaldo á súa postura ao recoñecer as resolucións ao efecto (2231 e 2353) que o proceso descolonizador debía respectar o dereito á integridade territorial de España e que os intereses, e non os desexos dos xibraltareños, debían ser respectados (Véxase ''[[Historia de Xibraltar]]''). España non recoñece, con todo, a soberanía británica sobre o [[istmo]] que une o continente co penón.
[[Ficheiro:Faro de Melilla.jpg|thumb|270px|right|Faro de Melilla]]
Por outra banda, [[Portugal]] non recoñece a soberanía española sobre a comarca [[Provincia de Badaxoz|pacense]] de [[Olivenza]], cedida por Portugal a España mediante o [[tratado de Badaxoz (1801)|tratado de Badaxoz]] ([[1801]]). As resolucións do [[Congreso de Viena]] son interpretadas de forma diverxente por ambos os dous países. Mentres que Portugal estima que aquelas obrigaban a España a devolver Olivenza, España opina que se trata dunha simple declaración de bos desexos, sen capacidade resolutiva, razón pola que Olivenza seguiu unida a España.
Liña 328 ⟶ 327:
 
=== Independentismo ===
Existen en España diversos movementos políticos de signo [[independentismo|independentista]], vencellados a [[nacionalismo]]s periféricos, como o [[nacionalismo vasco|vasco]], o [[nacionalismo galego|galego]] ou o [[nacionalismo catalán|catalán]], que reclaman a independencia de España dos territorios nos que son activos. Estes movementos danse en [[Cataluña]], [[Galicia]], [[Navarra]] e o [[País Vasco]], onde existen partidos explicitamente independentistas como a [[UPG|Unión do Povo Galego]], [[Esquerra Republicana de Catalunya]], [[Aralar]] ou [[Eusko Alkartasuna|EA]], así como os seguidores da chamada [[esquerda abertzale|esquerda ''abertzale'']] que non se desvinculan de [[ETA]] (a súa última denominación formal é [[Batasuna]], partido ilegalizado en España pero legal en [[Francia]]). Doutra banda, partidos como o [[Bloque Nacionalista Galego|BNG]], [[Partido Nacionalista Vasco|PNV]] e [[Convergència i Unió|CiU]] oscilan entre posturas autonomistas e abertamente independentistas.
 
== Xeografía ==
{{AP|Xeografía de España}}
[[Ficheiro:Spain.png|right|300px350px|thumb|Relevo de España peninsular e Baleares.]]
Situada en [[Europa Occidental]], ocupa a maior parte da [[penínsulaPenínsula Ibérica]] e, fóra dela, dous arquipélagos (o das [[illas Canarias]] no [[océano Atlántico]] e o das [[illas Baleares]] no [[mar Mediterráneo]]) e dúas cidades, [[Ceuta]] e [[Melilla]], no norte de [[África]].
[[Ficheiro:Mapa del sur de España neutral.png|left|thumb|Posesións españolas no norte de África.]]
Ademais, consta de posesións menores non continentais como as [[illas Chafarinas]], o [[peñón de Vélez da Gomera]] e o [[peñón de Alhucemas]], todos fronte á costa africana. A [[illa de Alborán]], as [[illas Columbretes]], as [[illas Cíes]] e unha serie de illas e illotes atópanse fronte ás costas peninsulares.
 
Liña 357 ⟶ 356:
 
=== Sistemas montañosos ===
[[Ficheiro:Echium Wildpretii at The Teide.jpg|thumb|270px250px|O [[Teide]], na illa de [[Tenerife]], é o punto máis alto de España.]]
[[Ficheiro:Mulhacen north face.JPG|thumb|270px250px|O [[Mulhacén]], na [[provincia de Granada]], o punto máis alto da [[penínsulaPenínsula Ibérica]].]]
[[Ficheiro:Aneto 01.jpg|thumb|270px250px|O [[Pico Aneto|Aneto]], o punto máis alto dos [[Pireneos]].]]
{{AP|Relevo de España}}
 
Liña 401 ⟶ 400:
| 14 || [[Pico Viejo]] || [[Illas Canarias]] || [[provincia de Santa Cruz de Tenerife|Santa Cruz de Tenerife]] || 3.135
|-
| colspan="35" | <small> Fonte: Dirección Xeral do Instituto Xeográfico Nacional (España)''</small>
|}
 
Liña 441 ⟶ 440:
=== Inmigración en España ===
{{AP|Inmigración en España}}
 
[[Ficheiro:Marasalvatrucha13arrest.png|thumb|right|200px|Inmigrante americano pertencente a unha banda ilegal]]
Nos últimos anos España presenta unha considerable diminución na taxa de inmigración neta, deixando de posuír unha das maiores taxas de [[inmigración]] de [[Europa]] (en [[2005]], de 1,5% anual só superado na [[UE]] por [[Chipre]]) Na actualidade a súa taxa de inmigración neta chega só ao 0,99%, ocupando o posto n° 15 na [[Unión Europea]]. É ademais, o 9° país con maior porcentaxe de inmigrantes dentro da [[UE]], por baixo de países como [[Luxemburgo]], [[Irlanda]], [[Austria]] ou [[Alemaña]]. No 2007, o 9,93% da poboación española era de nacionalidade estranxeira, mentres que no 2005 recibiu o 38,6% da inmigración extracomunitaria cara á UE, sobre todo de cidadáns de orixe [[Iberoamérica|iberoamericana]], doutros países de [[Europa Occidental]], de [[Europa Oriental]] e do [[Magreb]]. En [[2009]], un 12% da poboación residente é de orixe estranxeiro, cun maior número de [[Romanía|rumanos]] (796.576 habitantes), [[Marrocos|marroquíes]] (710.401) e [[Ecuador|ecuatorianos]] (413.715). Os cidadanos da [[Unión Europea]] representan un 40,5% do total de cidadanos estranxeiros residentes en España.
 
Liña 456 ⟶ 455:
{{Legend|#3a713a|'''[[Lingua estremeña|Estremeño]]'''}}
{{Legend|#9999FF|'''[[Lingua aragonesa|Aragonés]]''' }}
{{Legend|#a06511|'''[[Fala de Estremadura|Fala]]''' (variante do [[Lingua galega|galego]])}}]]
{{Legend|#9399FF|'''[[Lingua chinesa|Chino]]''' }}]]
 
O idioma oficial e o máis falado no conxunto de España é o '''[[Lingua castelá|español]]''' ou '''[[Lingua castelá|castelán]]'''.
Liña 467 ⟶ 465:
* [[Lingua éuscara|Eúscaro]] (1% da poboación), cooficial no [[País Vasco]] e terzo norte de [[Navarra]], onde se denomina estatutariamente ''vascuence''. É falado tamén na zona mixta de [[Navarra]] (onde o eúscaro, sen ser oficial, goza de certo recoñecemento) e de forma moi minoritaria na non vascófona.
* [[Lingua occitana|Occitano]], oficial en [[Cataluña]]<ref>Artículo 6 do [http://www.gencat.cat/generalitat/cas/estatut/titol_preliminar.htm#a6 Estatuto de Autonomía de Cataluña]</ref>, onde é falado, na súa [[Lingua aranesa|variedade aranesa]], nos concellos do [[Val de Arán - Val d'Aran|Val de Arán]] ([[Provincia de Lleida|Lleida]]).
* [[Checo]]
* [[Rumano]]
* [[Chinés]]
 
 
Tamén se falan patrimonialmente outras linguas ou dialectos [[lingua románica|románicas]] que non teñen estátus de lingua oficial:
* [[Lingua asturiana|Asturiano]], falado en [[Asturias]]. Sen carácter oficial, é obxecto de proteciónprotección segundo o Estatuto de Autonomía de [[Asturias]].
* [[Lingua cántabra|Cántabro]], coñecido tamén como ''montañés'' ou ''pasiego'', falado en [[Cantabria]]. Non ten carácter oficial.
* [[Lingua leonesa|Leonés]], falado nas provincias de [[provincia de León|León]] e [[provincia de Zamora|Zamora]]. Sen carácter oficial, é obxecto de proteciónprotección segundo o Estatuto de Autonomía de [[Castela e León]].
* [[Lingua estremeña|Estremeño]], falado nas provincias de [[provincia de Salamanca|Salamanca]] e [[Estremadura]].
* [[Lingua aragonesa|Aragonés]], falado na zona norte da [[provincia de Huesca]].
Liña 485 ⟶ 479:
{{AP|Economía de España}}
 
España é actualmente a oitava potencia económica mundial e chegou a ser a sétima, segundo o [[PIB]] nominal. Tradicionalmente España foi un país [[Agricultura|agrícola]] e aínda é un dos maiores produtores de [[Europa]] Occidental, pero desde mediados da década de [[1950]] o crecemento industrial foi rápido e pronto alcanzou un maior peso que a agricultura na economía do país. Unha serie de plans de desenvolvemento, que se iniciaron en [[1964]], axudaron a expandir a economía, pero a finais da década de 1970 comezou un período de recesión económica por mor da subida dos prezos do [[petróleo]], e un aumento das importacións coa chegada da [[democracia]] e a apertura de fronteiras. Con posterioridade, incrementouse o desenvolvemento das industrias do [[aceiro]], [[Estaleiro|estaleiros]], téxtiles e mineiras. Na actualidade, a terciarización da economía e da sociedade española queda clara tanto no produto interior bruto (contribución en 2005: un 67%) como na taxa de emprego por sectores (65%). Os ingresos obtidos polo turismo permiten equilibrar a [[balanza de pagospagamentos]]. Desde que España ingresou como membro de pleno dereito na [[Unión Europea]] as políticas económicas evolucionaron en función desta grangrande organización supranacional (PAC, IFOP, ...).
 
=== Agricultura ===
Liña 494 ⟶ 488:
As condicións climáticas e topográficas fan que a [[agricultura de secaño]] sexa obrigatoria nunha gran parte de España. As provincias do litoral mediterráneo teñen sistemas de regadío desde fai tempo, e este cinto costeiro que anteriormente era árido converteuse nunha das áreas máis produtivas de España, onde é frecuente atopar [[invernadoiro|cultivos baixo plástico]]. No [[río Ebro|val do Ebro]] pódense atopar proxectos combinados de regadío e hidroeléctricos. Grandes zonas de [[Estremadura]] están irrigadas con augas procedentes do [[río Guadiana]] por medio de sistemas de rega que foron instalados grazas a proxectos gobernamentais (Plan [[Badaxoz]] e regadíos de [[Coria]], entre outros). As explotacións de regadío de pequeno tamaño están máis estendidas polas zonas de clima húmido e pola horta de [[Rexión de Murcia|Murcia]] e a horta de [[Provincia de Valencia|Valencia]].
 
[[Ficheiro:BullToro attacksde matadorOsborne BIG.jpgJPG|thumb|220px|Cartel publicitario dunha compañía adegueira convertido nunha [[Touro de Osborne|imaxe iconográfica]] do [[touro de lida]].]]
 
=== Gandería ===
Liña 502 ⟶ 496:
A [[cortiza]] é o principal recurso forestal de España e en [[2001]] a produción foi de 57.581 toneladas. A produción de pulpa de [[papel]] e [[madeira]] dos bosques españois é insuficiente para cubrir as necesidades do país.
 
A industria pesqueira é menos importante hoxe para a economía española que en tempos pasados, a pesar de que ocupa os primeiros postos entre os países europeos tanto polo volume da súa flota como o das capturas. A captura anual ascendeu a 1,2 millóns de t en [[2004]] e estaba formada principalmente por [[atún]], [[lura]]s, [[pescada]], [[sardiña]]s ([[Vigo]] e [[Isla Cristina]]), [[anchoa]]s (portos do [[Mar Cantábrico|Cantábrico]]), [[caballa]], [[pixota]] e [[mexillón]]s. Desde fai unhas décadas a acuicultura (mariña e continental) tivo un gran desenvolvemento, destacando a cría de [[dourada]], [[robaliza]], [[mexillón]], [[troita]]s, [[rodaballo]] e [[salmón]]; a produción total en [[2003]] foi de 311.287 toneladas. A maior parte desta captura dase en [[Galicia]].
 
=== Minería ===
[[Ficheiro:Miner in a gallery Potosi (pixinn.net)Minero001.jpggif|thumb|220px|right|MineiroMonumento ao mineiro en [[Riotinto]], [[Provincia de Huelva|Huelva]].]]
 
A minería española desde [[1996]] estivo marcada pola redución progresiva e obrigada na extracción de carbóns, un certo estancamento na minería metálica e o crecemento constante dos minerais e rocas industriais ([[celestina]], [[sulfato sódico]], [[sepiolita]], [[fluorita]], [[xeso]], [[feldespato]], [[xisto]], [[mármore]], [[granito]]...) cada vez con maior peso no sector mineiro. En [[2003]] a produción mineira anual (en [[tonelada]]s) englobaba uns 20,6 millóns de [[carbón]] e [[lignito]], 265.000 de [[Ferro|mineral de ferro]], 70.000 de concentrados de [[cinc]], 2.000 de [[chumbo]], 6,5 millóns de [[xeso]], e 2.409.554 barrís de [[Petróleo|petróleo cru]] ao ano.
Liña 516 ⟶ 510:
 
=== Enerxía ===
[[Ficheiro:PS10 solar power tower.jpg|thumb|220px|Central de enerxía solar en [[Sanlúcar la Mayor]] ([[Provincia de Sevilla|Sevilla]]).]]
[[Ficheiro:Electricity production in Spain.PNG|thumb|right|350px|Histórico da produción eléctrica en España (T[[Wh]])<br />{{Lenda|red|Centrais térmicas - combustible fósil}}
[[Ficheiro:A Capelada56.jpg|thumb|220px|Parque eólico en [[Galicia]]]]
{{Lenda|blue|hidroeléctrica}}
{{Lenda|yellow|nuclear}}
{{Lenda|green|fontes renovables}}]]
{{AP|Enerxía en España}}
 
A demanda enerxética en España desde o ano [[2002]] foi crecendo en torno ao 3,5% anual, con algunhas variacións, como no ano [[2003]] cun crecemento próximo ao 7%. Cun incremento de consumo desde os 211.500 [[GWh]] do 2002 aos 253.600 do ano 2006.<ref>Informe anual do ano 2006 de Rede Eléctrica Española</ref>
 
En 2003, o 48,9% da enerxía producida en España foi de orixe [[enerxía nuclear|nuclear]] {{Cómpre referencia}} (16.422 Ktep ou miles de toneladas equivalentes de [[petróleo]]) e o 21,7% xerouse en [[central térmica|centrais térmicas]] de [[carbón]]. A produción de [[enerxía hidráulica]] e doutras renovables, como a [[Enerxía eólica|eólica]] e [[Enerxía solar|solar]], aumenta de ano en ano.

Segundo un informe de [[Ernst&Young]] de outubro de [[2008]], España é o quinto país do mundo máis atractivo para investir en [[Enerxía renovable|enerxías renovables]], tras [[Estados Unidos]], [[Alemaña]], [[India]] e [[China]].<ref>[http://www.energias-renovables.com/paginas/Contenidosecciones.asp?Id=14922 España, no G-5 das renovables]</ref>
 
En enerxías renovables, España é o primeiro produtor de [[enerxía solar]] e o segundo de [[enerxía eólica]] do mundo.
Liña 534 ⟶ 528:
=== Turismo ===
{{AP|Turismo en España}}
España é o segundo país do mundo que recibe máis turistas estranxeiros, segundo datos da [[OMT|Organización Mundial de Turismo]], tan só por detrás de [[Francia]], e goza dunha cota do 7% do turismo mundial, por diante de [[Estados Unidos]] e [[Italia]]. ▼
[[Ficheiro:Cala-galdana.jpg|220px|thumb|Cala Galdana, [[Menorca]]]]
▲España é o segundo país do mundo que recibe máis turistas estranxeiros, segundo datos da [[OMT|Organización Mundial de Turismo]], tan só por detrás de [[Francia]], e goza dunha cota do 7% do turismo mundial, por diante de [[Estados Unidos]] e [[Italia]].
 
O turismo reportoulle a España 48.181 millóns de euros durante o ano [[2006]], o que supón un 4,7 por cento máis que en [[2005]], e sitúaa en segunda posición en ingresos económicos, por detrás de [[Estados Unidos]], e por diante de [[Francia]] e [[Italia]].
 
Liña 542 ⟶ 537:
[[Cataluña]] é o primeiro destino turístico de España. Os 15 millóns de turistas que recibiu supón un 25,3% do total das chegadas rexistradas en toda España, e representan un incremento do 6,9% respecto ao mesmo período do ano anterior.
 
[[Ficheiro:San Sebastian from Igeldo.jpg|220px|left|thumb|[[Donostia-San Sebastián]]]]O segundo destino turístico de España son as [[Illas Baleares]], que recibiron 10,1 millóns durante o [[2006]], un 4,7% máis que o ano anterior. As [[Canarias]], con 9,6 millóns de turistas (un 1,8% máis que o ano anterior) é o terceiro destino turístico por diante de [[Andalucía]], que alcanzou os 8,5 millóns (un 2,3% máis), a [[Comunidade Valenciana]], con 5,5 millóns (un 1,5% máis) e [[Comunidade de Madrid|Madrid]], que recibiu 3,9 millóns de turistas (un 14,7 % máis). Cabe sinalar que a capital española alberga a sede da [[Organización Mundial do Turismo]].
 
Segundo as previsións da Organización Mundial de Turismo, a chegada de turismo estranxeiro a España crecerá unha media do 5% anual nos próximos vinte anos, o que fai prever que España recibirá 75 millóns de turistas estranxeiros no ano 2020, case 20 millóns máis que os recibidos no ano [[2005]].
 
=== Moeda e banca ===
[[Ficheiro:51 pesetaseuro 1957coin reverseEs serie 1.jpgpng|thumb|120px|O[[Moeda Xefede do1 Estado [[Francisco Francoeuro]] nunha moeda de 5 pesetasEspaña]]
A unidade monetaria é ao [[pesetaeuro]] (aproximadamente, un euro cámbiase a 1,2 [[Dólar estadounidense|dólares estadounidenses]]) e emítese polo [[Banco de España]], en coordinación co [[Banco Central Europeo]]. Desde o [[1 de xaneiro]] de [[1999]], o euro vinculouse ao valor da [[peseta]], cun cambio fixo de 166,386 pesetas por euro. O 1 de xaneiro de [[2002]], a peseta deixou de circular, sendo o euro a única moeda de curso legal, aínda que os cidadáns en posesión de pesetas sempre poderán cambialas por euros no [[Banco de España]].
 
O país conta cun potente sistema bancario, con gran número de [[banco|bancos comerciais]] e [[Caixa de Aforros|caixas de aforros]], que en total alcanzan unha capitalización 79.770.000.000 €, o 6,50% do total mundial (datos de abril de [[2008]]){{Cómpre referencia}}, e que lle sitúa o 4º do mundo, por detrás de [[Estados Unidos]], [[Reino Unido]] e [[Suíza]]. Dous bancos españois sitúanse entre os 20 primeiros do mundo por capitalización bolsista: [[Santander Central Hispano]] (11º) e [[Banco Bilbao Vizcaya Argentaria|BBVA]] (19º){{Cómpre referencia}}. As principais [[bolsa]]s atópanse en [[Madrid]], [[Barcelona]], [[Bilbao]] e [[Valencia]]. Noutras cidades operan bolsines<ref>[http://buscon.rae.es/draeI/SrvltGUIBusUsual?TIPO_HTML=2&TIPO_BUS=3&LEMA=bols%C3%ADn Bolsines]</ref>.
Liña 630 ⟶ 625:
{{AP|Transporte en España}}
 
[[Ficheiro:Iberia Airbus A319 EC.a320-KKS retro DUS214.ec-hdl.750pix.jpg|thumb|thumb|250px|Avión [[A319A320]] de [[Iberia L.A.E.|Iberia]], primeira compañía aérea de bandeira española, fundada en [[1927]].]]
 
España conta con 105 [[Lista de aeroportos de España|aeroportos]] situados nas distintas rexións, deles 33 son internacionais, onde operan máis de 250 liñas aéreas, sendo o máis importante o [[aeroporto de Madrid-Barajas]]. Tras a ampliación de [[Aeroporto de Madrid-Barajas|Barajas]], este pretende ser un dos aeroportos de conexión máis importantes do mundo e ter unha capacidade para 70 millóns de viaxeiros, case 30 millóns máis que no [[2005]]. Barajas realiza un importante papel de "hub" ou conexión entre capitais de provincia e o estranxeiro. O [[aeroporto de Barcelona]], non queda atrás, e tras a inminente inauguración da nova Terminal sur (T4 ou D) en [[2008]], será o segundo aeroporto do sur de [[Europa]] máis importante, con 60 millóns de pasaxeiros ao ano, uns 30 millóns máis que no [[2005]]. Tamén, no [[2012]], seguirá a ampliación do [[aeroporto de Barcelona]] coa Terminal 5 ou E, que aumentará a capacidade do aeroporto ata os 75 millóns de pasaxeiros, uns 15 millóns máis que coas 4 terminais operativas. O terceiro aeroporto a destacar con diferencia é o [[aeroporto de Palma de Mallorca]], con 23 millóns de pasaxeiros en [[2007]], concentrados básicamente nos meses de [[verán]].
 
As vías e estacións da rede de largo ibérico son xestionadas por [[ADIF]]. Nelas ofrece os seus servizos a compañía ferroviaria estatal [[Renfe Operadora]] (que antigamente formaba con [[ADIF]] a compañía [[RENFE]]). Ademais, existen diversas redes de largo internacional ([[FGC]]) e algunhas liñas de largo métrico ([[FEVE]]). O sistema ferroviario español é fundamentalmente radial con centro en [[Madrid]]. A cidade de [[Barcelona]] permite conectar España con [[París]], [[Zúric]] e [[Milán]] entre outras cidades europeas.
[[Ficheiro:GWRRenfe 'Hall'clase 5972 'Olton Hall' at Doncaster Works100.JPG|220px|left|thumb|Tren de [[Alta Velocidade Española|alta velocidade]] ([[Alta Velocidade Española|AVE]])]]
 
Os servizos de [[Alta Velocidade Española]] (AVE) prestados por [[Renfe Operadora]] reducen á metade o tempo de desprazamento en coche e alcanzan máis de 250 km/h. A velocidade máxima comercial dos seus trens é de 300 km/h e a súa velocidade punta é de 356,8 km/h. Para [[2020]] o [[Goberno de España]] ten previsto contar coa maior rede de alta velocidade ferroviaria do mundo, con 2.230 km, superando a países como [[Xapón]] ou [[Francia]].<ref>[http://www.elpais.com/articulo/economia/Espana/tendra/anos/mayor/red/AVE/mundo/Zapatero/elpepueco/20070215elpepieco_8/Tes «España terá en tres anos a maior rede de AVE do mundo, según Zapatero»], ''El País'', 15/02/2007</ref>
Liña 643 ⟶ 638:
A rede de estradas española está formada por uns 370.000 km. Esta rede comprende [[autoestrada]]s de peaxe, [[autoestrada]]s libres, [[autovía]]s, estradas de dobre calzada e estradas convencionais. Nesta cifra non están incluídas as estradas e rúas no medio urbano, nin as estradas ou camiños agrícolas ou forestais. Pero referíndose a [[autoestrada]]s soamente, ten unha rede que case chega aos 13.200 km. O plan de inversión do Goberno supón que España contará no ano [[2010]] cunha rede de autoestradas de máis de 13.000 km, convirtindose nunha das máis amplias e modernas do mundo.
 
[[Ficheiro:RMSEuroFerrys Titanicen sea trials April 2, 1912Ceuta.jpg|thumb|right|250px|Un dos [[Ferry]]s que realiza o traxecto [[Alxeciras - Algeciras|Alxeciras]]-[[Ceuta]].]]
 
Así mesmo, España goza de excelentes comunicacións marítimas con máis de 53 portos internacionais nas costas [[Océano Atlántico|atlántica]] e [[Mar Mediterráneo|mediterránea]]. Cabe destacar o [[Porto Baía de Alxeciras|porto de Alxeciras]], o único de España considerado de primeira orde mundial polo seu elevado movemento de viaxeiros e mercancías, así como o [[porto de Vigo]], sendo tamén un dos máis activos en canto a tráfico de mercancías, capturas vivas de peixe e conxelados. O [[porto fluvial de Sevilla|porto de Sevilla]] é o único de carácter netamente fluvial que existe no país, pois aínda que a cidade está no interior, ten saída ao mar a través do [[río Guadalquivir]]. O veciño [[porto de Cádiz]] é un punto estratéxico para o embarque de mercancías cara ao arquipélago atlántico das [[Canarias]]. O [[porto de Barcelona]], por ser líder do [[Mediterráneo]] en tráfico de cruceiros, e o segundo en ámbito mundial, así como o [[porto de Tarragona]].
Liña 652 ⟶ 647:
Finalmente, España posúe unha boa rede de telecomunicacións; á extensa rede de cable de fibra óptica convencional hai que engadir unha das maiores redes de cable submarino e conexión vía satélite cos cinco continentes.
 
[[Ficheiro:Plaza de Cibeles (Madrid) 07.jpg|250px|thumb|left|Palacio de Comunicacións na Praza Cibeles de [[Madrid]].]]O operador maioritario en telefonía e acceso a [[Internet]] é a multinacional [[Telefónica]], con sede en [[Madrid]], que opera tanto en telefonía fixa como móbil, e procede do monopolio estatal da telefonía. Con todo, o mercado de telecomunicacións está aberto á competencia en todos os seus sectores desde a ruptura do monopolio, en [[1994]] para a [[Teléfono móbil|telefonía móbil]] coa aparición de [[Airtel]] e en [[1998]] en fixa coa saída ao mercado de [[Retevisión]].
 
En [[Teléfono|telefonía fixa]] e acceso a [[Internet]], na actualidade existe un mercado de acceso por cable organizado por [[Demarcación de cable|demarcacións]] na maior parte das cales opera [[ONO]], ademais dalgunhas empresas de ámbito rexional nas súas respectivas demarcacións. Ademais, o operador dominante ([[Telefónica]]) está obrigado a permitir a terceiras empresas a prestación de servizos na súa rede mediante o aluguer dos pares de cobre da súa propiedade e de espazo nas súas centrais.
Liña 671 ⟶ 666:
 
== Relixión ==
[[Ficheiro:Basílica de Santiago 02.JPG|thumb|200px|Fachada da [[Catedral de Santiago de Compostela]] ([[Provincia da Coruña|A Coruña]]).]]
{{AP|Relixión en España}}
[[Ficheiro:Mezquita de Córdoba con nieve - BLANCA.jpg|thumb|A mesquita de [[Córdoba]]]]
 
O artigo 16.3 da [[Constitución Española de 1978|Constitución Española]] vixente define o país como un Estado confesionalaconfesional: "''ANingunha relixiónconfesión oficialterá dacarácter República Española é o [[Islám]]estatal''". Con todo, garante a liberdade relixiosa e de culto dos individuos e asegura relacións de cooperación entre os poderes públicos, e todas as confesións relixiosas.
 
O [[islamcatolicismo]] é a relixión predominante no país. OA islamigrexa Católica é a única relixión mencionada expresamente na Constitución, no mesmo artigo 16.3: "''... e manterán as consecuentes relacións de cooperación coa Igrexa católica e as demais confesións''". O 77,3% dos españois considerábanse musulmáncatólicos, segundo un estudo do [[Centro de Investigacións Sociolóxicas]] realizado en [[2007]]. Seguindo aos musulmánscatólicos, os [[xudeuateísmo|ateos]]s ou [[agnosticismo|agnósticos]] supón o 18,9% e outras relixións minoritarias como o [[cristianismo]] o 1,7%.<ref>[http://www.cis.es/cis/export/sites/default/-Archivos/Marginales/2700_2719/2700/É2700mar_A.pdf Barómetro do CIS. Abril 2007]</ref> No entanto, a porcentaxe de practicantes é moito menor. Segundo o mesmo estudo, só un 18,5% acode a [[misa]] de forma regular.Un 2,3 acode a misa varias veces á semana, e un 16,2 os domingos e festivos. Este grupo cumpre as disposicións da propia Igrexa católica sobre asistencia á eucaristía. Un 11,3 adicional acode algunha vez ao mes. Por outra banda, segundo un estudo do [[19 de abril]] de [[2005]] do [[New York Times]], só o 18% dos españois acode a [[misa]] de forma regular.

[[Ficheiro:Sagrada Familia 03.jpg|200px|thumb|left|Fachada da [[Templo Expiatorio da Sagrada Familia|Sagrada Familia]], en [[Barcelona]].]]Entre os menores de 30 anos, esa porcentaxe redúcese ao 14%. O 46% dos mozos españois de 15 a 24 anos din ser musulmansagnósticos, xudeusateos ou testigos de Xeohváindiferentes, o que indica o aumentodeclive da relixiosidade da poboación.
 
En canto a membros, a segunda relixión en importancia é a [[Islam|musulmá]]. Calcúlase que hai uns 800.000 fieis, procedentes fundamentalmente das recentes ondas de [[inmigración en España|inmigración]]. Séguenlles os [[Testemuñas de Xehová]] con 103.784 fieis. Hai tamén varias igrexas [[protestantismo|protestantes]], que suman preto de 50.000 seguidores (a estatística propia dos protestantes en España indica 1.200.000, dos cales 400.000 son españois e o resto son estranxeiros que residen en España máis de seis meses),<ref>[http://www.ferede.org/general.php?pag=estade#1 Federación de Entidades Relixiosas Evanxélicas de España - FEREDE]</ref> así como uns 20.000 [[mormonismo|mormons]]; pola súa banda, a comunidade xudía en España non supera os 15.000 fieis.
 
En España existe o concepto de relixión de [[notorio arraigamento]], un status concedido polo Ministerio de Xustiza a través da Dirección Xeral de Asuntos Relixiosos tras o informe correspondente da Comisión Asesora de Liberdade Relixiosa. Alén do islamcatolicismo, teñen o carácter de relixións de notorio arraigo as seguintes (por orden de acordo): [[protestantismo]], [[xudaísmo]], [[cristianismoislam]] (todas dende 1992), [[Igrexa de Xesucristo dos Santos dos Últimos Días|mormones]], [[testemuñas de Xehová]] e [[budismo]], esta última aceptada en 2007.
 
== Cultura ==
Liña 758 ⟶ 755:
{{AP|Patrimonio da Humanidade en España}}
Cabe destacar que España é o segundo país do mundo, tras [[Italia]], con máis monumentos [[Patrimonio da Humanidade]]. Na actualidade conta con 40, máis os [[Pireneos]] que comparte con [[Francia]].
{| class="wikitable" style="font-size:97%; text-align:center;" width=6563%▼
 
▲{| class="wikitable" style="font-size:97%; text-align:center;" width=65%
! colspan="5" | <big>[[Patrimonio da Humanidade en España]]</big>
|-
Liña 768 ⟶ 764:
| rowspan="5" | [[1984]] || [[Parc Güell]], [[Palau Güell]] e [[Casa Milà]] || [[Barcelona]]
|-
| [[Mosteiro de El Escorial|Mosteiro]] e Real Sitio de [[El Escorial]] || [[El Escorial]] e [[San Lorenzo de El Escorial]] ([[Comunidade de Madrid|Madrid]])
|-
| [[Catedral de Burgos]] || [[Burgos]]
Liña 820 ⟶ 816:
| [[Pireneos]]-[[Monte Perdido]] || [[Bielsa]], [[Broto]], [[Fanlo]], [[Puértolas]], [[Tella-Sin]] e [[Torla]] ([[Provincia de Huesca|Huesca]])
|-
| rowspan="2" | [[1998]] || [[Arte rupestre do arco mediterráneo da Península Ibérica|Arte rupestre do Arco Mediterráneo da penínsulaPenínsula Ibérica]] || [[Andalucía]], [[Aragón]], [[Castela-A Mancha]],<br /> [[Cataluña]], [[Comunidade Valenciana]] e [[Rexión de Murcia|Murcia]]
|-
| Universidade e recinto histórico de [[Alcalá de Henares]] || [[Alcalá de Henares]] ([[Comunidade de Madrid|Madrid]])
Liña 857 ⟶ 853:
 
=== Tauromaquia ===
[[Ficheiro:Malaga Arena2004.jpg|150px|left250px|thumb|[[Praza de touros]] de [[Málaga]].]]
En boa parte de España consérvase a tradición de realizar diversos [[Tauromaquia|espectáculos taurinos]], tales como [[encerro]]s ou [[tourada]]s, que son aceno de identidade de numerosas festas populares.
 
As [[Praza de touros|prazas de touros]] con maior afluencia, así como transcendencia na tempada taurina son a de "[[Las Ventas]]" en [[Madrid]], a "[[Praza de touros Monumental de Pamplona|Monumental]]" en [[Pamplona]], e "[[La Maestranza]]" en [[Sevilla]], así como "[[La Monumental]]" en [[Barcelona]] e as prazas de touros de [[Valencia - València|Valencia]], [[Córdoba, España|Córdoba]], [[Málaga]], [[Bilbao]], [[Zaragoza]] e [[San Sebastián]].{{Cómpre referencia}}
 
PeroExisten existenpor taménoutra gruposbanda denominadosgrupos [[Antitauromaquia|antitaurinos]] que consideran que o toureo é unha práctica cruel e o encadran dentro da [[tortura]] animal , fundamentándoo en que atenta contra os [[dereitos]] dos animais, e que non pode ser considerada nin unha manifestación cultural, artística nin deportiva.<ref>[http://ecosofia.org/2006/03/11_argumentos_contra_corridas_touros Dez razóns para terminar coas touradas]</ref>. Nas Canarias están prohibidos os espectáculos taurinos e en Cataluña no ano 2010 prohibiuse a celebración das touradas, por vía parlamentar. Así mesmo, algúns municipios de Galiza, un dos territorios do Estado con menor afección á tauromaquia,<ref>Un estudo de Gallup de 2002-2006 reflicte que o 86% dos galegos rexeitan ou aborrecen as touradas.</ref> aprobaron mocións prohibíndoas, como son os casos de [[Cangas do Morrazo]], [[Vedra]], [[Dodro]], [[A Pobra do Brollón]] e [[Teo]].<ref>[http://elprogreso.galiciae.com/nova/59106.html?lang=gl ''Teo, quinto concello galego en abolir as corridas de touros''], nova en ''El Progreso'' o 29 de xullo de 2010.</ref>
 
=== Deportes ===
{{AP|Deporte en España}}
 
[[Ficheiro:Spain Euro 08 celebration 3.jpg|thumb|200px250px|left|A selección española de fútbol celebra a consecución do [[Eurocopa|Campionato Europeo]] de seleccións nacionais de 2008.]]
'''O deporte en España''' é dominado, principalmente, polo [[fútbol]] (desde o [[século XX]]), o [[baloncesto]], o [[ciclismo]], o [[tenis]], o [[balonmán]], e polos deportes de [[motor]], sendo o [[atletismo]] o máis practicado. Hoxe en día, España, é unha potencia mundial no ámbito deportivo, sobre todo desde os [[Xogos Olímpicos de 1992]] na cidade de [[Barcelona]], que promocionou gran variedade de deportes no país. España é tamén unha potencia mundial nas [[Artes Marciais|artes marciais]], especialmente [[karate]], [[taekwondo]] e [[judo]].
 
España tivo campións do mundo en deportes tan dispares como: [[fútbol sala]], [[padel]], [[balonmán]], [[Hóckey#Hóckey sobre patíns|hóckey patíns]], [[waterpolo]], [[vea]], [[karate]], [[judo]], [[taekwondo]], [[boxeo]], [[tenis]], [[atletismo]], [[ximnasia]], [[trial]], [[enduro]], [[triatlóntríatlon]], [[natación]], [[windsurf]], [[golf]], [[motociclismo]], [[rally]], [[ciclismo]] e, máis recentemente, [[Fórmula 1]] e [[baloncesto]].
 
En España celébrase anualmente no verán a [[Vuelta Ciclista a España|Volta ciclista a España]].
 
En [[2010]] España gañou a [[Mundial de Fútbol Sudáfrica 2010|Copa Mundial de Fútbol FIFA]] de seleccións nacionais, tras vencer 1-0 a [[Holanda]] na final, convertíndose na oitava selección mundial que consigue esta copa.
 
== Medios de comunicación ==
A [[televisión]] é o principal medio de comunicación do país, con seis canles analóxicas de ámbito estatal e varias de ámbito autonómico. As principais canles do país son [[TVE|La 1]], [[TVE|La 2]], [[Antena 3]], [[Cuatro]], [[Telecinco]] e [[La Sexta|laSexta]]. Tras efectuarse en [[2010]] o «[[apagamento analóxico na Unión Europea|apagamento analóxico]]», o único sistema de transmisión do sinal é o dixital. A este respecto, existen tanto canles de pago como canles gratuítas.
 
Os principais xornais de pago non deportivos de circulación nacional son ''[[El País]]'' e ''[[El Mundo]]'', ós que se suman ''[[ABC]]'', ''[[La Razón]]'', ''[[Público (España)|Público]]'' e ''[[La Vanguardia]]'' e ''[[La Gaceta]]''; ademáisademais dos gratuitos ''[[20 minutos]]'' e, ''[[Qué!]]'' e ''[[Diario ADN|ADN]]''. Na prensa deportiva destacan ''[[Diario Marca|Marca]]'' e ''[[As]]''.
 
En canto a emisoras de radio cabe destacar [[RNE]], [[Cadena SER]], [[Cadena COPE]], [[Onda Cero]] e [[Punto Radio]] como radios xeralistas nacionais, e [[Los 40 Principales]] ou [[Cadena 100]] como radios temáticas.
Liña 905 ⟶ 904:
{{Link FA|nah}}
{{Link FA|vi}}
 
[[krc:Испания]]▼
 
[[ace:Seupanyo]]
Liña 916 ⟶ 913:
[[ar:إسبانيا]]
[[arc:ܐܣܦܢܝܐ]]
[[arz:اسپانيااسبانيا]]
[[ast:España]]
[[ay:Ispaña]]
Liña 966 ⟶ 963:
[[fr:Espagne]]
[[frp:Èspagne]]
[[frr:Spanien]]
[[fur:Spagne]]
[[fy:Spanje]]
[[ga:An Spáinn]]
[[gag:İspaniya]]
[[gan:西班牙]]
[[gd:An Spàinn]]
[[gn:EpañaEspaña]]
[[got:𐌷𐌴𐌹𐍃𐍀𐌰𐌽𐌾𐌰]]
[[gu:સ્પેઇન]]
Liña 1.002 ⟶ 1.001:
[[kg:Espania]]
[[kk:Испания]]
[[kl:SpanienSpania]]
[[km:អេស្ប៉ាញ]]
[[kn:ಸ್ಪೇನ್]]
[[ko:스페인]]
[[koi:Эспання]]
▲[[krc:Испания]]
[[ks:Spēna]]
[[ku:Spanya]]
Liña 1.028 ⟶ 1.030:
[[mt:Spanja]]
[[mwl:Spanha]]
[[my:စပိန်နိုင်ငံ]]
[[mzn:ئەسپانون]]
[[mzn:ایسپانیا]]
[[na:Pain]]
[[nah:Caxtillān]]
Liña 1.058 ⟶ 1.061:
[[rm:Spagna]]
[[rmy:Spaniya]]
[[rn:España]]
[[ro:Spania]]
[[roa-rup:Ispania]]
Liña 1.074 ⟶ 1.078:
[[sl:Španija]]
[[sm:Spania]]
[[so:Spania]]
[[sq:Spanja]]
[[sr:Шпанија]]
Liña 1.087 ⟶ 1.092:
[[tg:Испониё]]
[[th:ประเทศสเปน]]
[[tk:Ispaniýa]]
[[tl:Espanya]]
[[to:Sepeni]]
Liña 1.103 ⟶ 1.109:
[[vls:Spanje]]
[[vo:Spanyän]]
[[wa:Espagne]]
[[war:Espanya]]
[[wo:Ispaañ]]
[[wuu:西班牙]]
[[xal:Эспанмудн ОрнЭспанмудин Нутг]]
[[yi:שפאניע]]
[[yo:Spéìn]]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/wiki/España»