Filosofía da ciencia: Diferenzas entre revisións

''Non hai ciencia libre de filosofía; hai somentesó ciencia cunha bagaxe filosófica aceptada sen análeseanálise previa'' —[[Daniel Dennett]], [[Darwin's Dangerous Idea]], [[1995]].

Un concepto central en filosofía da ciencia é o [[empirismo]], ou dependencia da evidencia. Empirismo é a visión de que o coñecemento deriva da experiencia do mundo. Nese sentido, as afirmacións están suxeitas e son derivadas de nosas experiencias ou eobservaciónsobservacións. As [[hipóteses]] científicas desenvólvense e téstanse a través de [[métodos empíricos]] por medio de [[observación]]s e [[experiencia científica|experimentos]]. Unha vez reproducidos dabondo, a información resultante conta como ''probas'' sobre as que a comunidade científica desenvolve [[teoría]]s que se propoñen explicar os [[feito]]s do [[mundo]].

As observacións inclúen a[[percepción]], e entón dansedánse os actos cognitivos propiamente ditos. Isto é, as observacións están por si soas enquistadas na nosa [[comprensión]] de como funciona o mundo; se esta comprensión mudar, as observacións poden tamén aparentemente mudar.

Os científicos tentan usar a [[indución]], a [[dedución]] e os [[métodos cuasicase-empíricos]] e invocar [[metáfora conceptual|metáforas conceptuais]] chaves para articular as observacións nunha estrutura [[coherente]] e [[autoconsistente]].

O [[realismo científico]], ou empirismo inxenuo, é a visión de que o universo se explica como realmente é a través das afirmacións científicas. Os realistas defenden que cousas tales como [[electronelectrón]]s e [[campo magnético|campos magnéticos]] existen realmente. É inxenuo no sentido de igualar os modelos científicos coa verdade, aínda que é a visión que acostuman adoptar a maior parte dos científicos.

En contraste co realismo, o [[instrumentalismo]] defende que as nosas percepcións, ideas e teorías científicas non refletenreflicten necesariamente o mundo real con precisión, aínda que sexan uns instrumentos útiles para explicar, predicir e controlar as nosas experiencias. Para un instrumentalista, os eléctronselectróns e os campos magnéticos poden existir ou non de feito. Para os instrumentalistas, o método empírico úsase para facer non máis do que mostrar que teorías son consistentes coas observacións. O instrumentalismo está maiormente baseado na filosofía de [[John Dewey]] e, dun modo máis xeral, o [[pragmatismo]], o cal influenciouse por filósofos como [[Willian James]] e [[Charles Sanders Peirce]].

Do lado máis forte, a existencia do [[Marte (planeta)|planeta Marte]] é irrelevante, desde que todo o que realmente temos son [[observación]]s, [[teoría]]s e [[mito]]s, os cales son construídos por si sós a través da interacción social. Deste lado, as afirmacións científicas son a respeitorespecto dunha sobre a outra, e o test empírico é non máis que algo para checar a consistencia entre diferentes conxuntos de teorías socioloxicamente construídas. Ese lado rexeita o realismo. Tórnase difícil, entón, explicar como a ciencia se difire de calquera outra disciplina; igualmente, con todo, tórnase difícil dar un parecer do extraordinario éxito da ciencia en producir tecnoloxía aplicábel.

[[Análise (filosofía)|Análise]] é a actividade de dividir unha observación ou teoría en conceptos máis simples a fin de comprendelos. A análise é tan esencial para a ciencia canto para todos os emprendimentos racionais. Sería imposíbel, por exemplo, describir matematicamente o movemento dun [[proxectil]] sen separar a forza da [[gravidade]], o [[ángulo]] de proxección e a [[velocidade]] inicial. SomenteSó é posíbel despois desa análise formular unha teoría adecuada do [[movemento]] .

Explicar o porqué da indución comumentecomunmente funciona ten sido un tanto problemático. Non se pode usar [[dedución]], o proceso usual de se mover loxicamente da premisa á conclusión, porque non hai un simple [[siloxismo]] que permite tal movemento. Non importa cantas veces os biólogos do século XVII observaron [[cisne]]s brancos, e en cantas diferentes localizacións, non hai ningunha vía dedutiva que leve á conclusión de que todos os cisnes son brancos. Isto é así tamén, ou a conclusión sería errada, como se tornou máis tarde. Similarmente, é ao menos posíbel que unha observación feita mañá que mostre unha ocasión en que unha acción non se acompaña por unha reacción; o mesmo é verdade para calquera lei científica.

A falseabilidade ordenadamente escapa do problema da indución, porque ela non fai uso do raciocinio indutivo. Con todo, introduce as súas propias dificuldadesdificultades. Cando unha aparente falsificación ocorre, sempre é posíbel inserir un engadido a unha teoría que a fará desfalsificada. Entón, por exemplo, os ornitoloxistasornitólogos poderían simplemente ter argumentado que o gran paxaro negro atopado na Australia non era un membro do [[XeneroXénero (bioloxía)|xeneroxénero]] Cygnus, mais dalgún outro, ou talvez algún novo.

Ambas indución e falsificación tentan xustificar as afirmacións científicas por referencia a outras afirmacións científicas. Ambas tentan evitar o [[problema do criterio]], no cal calquera xustificación precisa ser á súa vez xustificada, resultando nunha regresión infinita. O [[argumento da regresión]] ten sido usado para xustificar un modo de saír da regresión infinita, o fundamentalismo. Este postula que hai algunhas afirmacións básicas que non requerenrequiren xustificación. Ambas indución e falsificación son formas de fundamentalismo en tanto que confían en afirmacións básicas que derivan directamente de observacións.

O modo no que as afirmacións básicas se derivan da observación complica o problema. A observación é un acto cognitivo; isto é, está a cargo de nosa comprensión existente, noso conxunto de crenzas. Unha observación dun [[tránsito de Venus]] requererequire unha ampla extensión de crenzas auxiliares, como aquelas que descrebendescriben a óptica dos telescopios, a mecánica da montaxe dos telescopios, e un entendimentoentendemento de [[mecánica celeste]]. Ao primeiro sinal, a observación non parece ser "básica".

O [[coherentismo]] ofereceofrece unha alternativa ao afirmalas por seren partes dun sistema coherente. No caso da ciencia, o sistema usualmente tómase como se fose o conxunto completo de crenzas dun individuo ou da comunidade de científicos. [[W. V. Quine]] argumentou un concepto coherentista para ciencia. Unha observación do tránsito de Venus xustifícase por ser coherente coas nosas crenzas sobre óptica, montaxe de telescopios e mecánica celeste. Onde esta observación está nas probabilidades de que unha desas crenzas auxiliares será requeridasrequiridas para quitar a contradición.

A navalla de Occam é outra notábel lapidadora na filosofía da ciencia. [[William de Ockham]] suxeriu que se debe optar pola explicación máis simple do fenómeno. Non suxeresuxire que sexa certa a máis simple, senonsenón que a "máis simple" moitas veces tórnase máis probábel de ser certa (para entender a natureza do evento despois que aconteceu) en comparación a outra explicacionexplicación "máis complexa".

Poisque xeralmente para cada teoría existen un infinito número de variacións que son igualmente válidas coa información actual, aínda que predicenpredín diferentes desenrolares nalgunhas circunstancias, a Navalla de Occam está implícita en cada instancia da investigación científica. Como exemplo, considere a famosa teoría de [[Isaac Newton|Newton]] "para toda a acción hai unha reacción igual e en sentido contrario". Unha teoría alternativa podería dicir que "para toda a acción hai unha reacción igual e en sentido contrario, excepto en 12 de xaneiro de 2055 cando a reacción terá metade da intensidade". Iso é virtualmente unha adición absurda, viola a Navalla de Occam principalmente porque é unha adición gratuitagratuíta, xunto cunha infinidade doutras teorías alternativas. Con certeza sen unha regra como a Navalla de Occam xamais habería algunha xustificación filosófica ou práctica para os científicos avanzaren calquera teoría alén das súas infinitas competidoras, e a ciencia non tería poder preditivo algún.

Frecuentemente abúsase da Navalla de Occam e cítase onde é inaplicábel. Non di que a contabilización máis simple teña que ser preferida a pesar da súa incapacidade de explicar resultados anomalosanómalos, excepcións, ou outros fenómenos en cuestión. O principio da falsificabilidade requerrequire que algunha excepción que poida ser reproducida de forma confiábel debería invalidar a teoría máis simple, e a próxima contabilización máis simple que pode na verdade incorporar a excepción como parte da teoría debería entón ser aceptada primeiro.

Unha cuestión crítica en ciencia é, ata que grao o actual corpo do coñecemento científico pode tomarse como indicador do que é realmente "[[verdade]]" a respeitorespecto do mundo físico en que vivemosvivimos. A aceptación do coñecemento como se fose absolutamente "verdadeiro" e inquestionábelincuestionábel (no sentido da [[teoloxía]] ou a [[ideoloxía]]) chámase [[cientificismo]].

Entre tanto, é común para os membros do público xeral teren a visión oposta de ciencia — moitas persoas leigas consideronconsideran que os científicos ''están'' facendo afirmacións infalíbeis. A ciencia serve no proceso de tomada de decisións por [[consenso]] por persoas de diversos puntos de vistas éticos e morais veñen para concordaren. Nas sociedades seculares e tecnolóxicas, sen unha concepción máis forte de realidade baseada noutros terreos relixiosos ou morais, a ciencia ver a servir como un árbitro primario. Iso leva ao abuso do diálogo científico para fins políticos ou comerciais.

O interese sobre da gran disparidade entre como científicos traballan, e de como os seus traballos se percebenperciben, levou a campañas públicas a educaren as persoas leigas sobre [[excepticismoescepticismo]] científico e o [[método científico]];

Para [[Aristóteles]] ([[-384 adC]]-[[-322 adC]]) a ciencia era coñecemento certo por medio de ''causas''. Esta definición (tendo en conta o amplo concepto de ciencia da antigüidade, diferente do más restrictivorestritivo actual) tivo vixencia en [[Europa occidental]] durante séculos, ata que foi rexeitada pola nova ''filosofía natural'' que nacía nos séculos [[século XVII|XVII]] e [[século XVIII|XVIII]].

[[René Descartes]] ([[1596]] - [[1650]]) pretendía un coñecemento certo baseado na existencia indubidábel dun suxeito pensante, e avanzar grazas a ideas '''claras e distintas'''. O papel da experiencia quedaba nun segundo plano. Non é de extrañarestrañar que, no eido da ciencia, os [[racionalismo|racionalistas]] destacasen en [[matemáticas]], como o mesmo Descartes ou como [[Gottfried Leibniz|Leibniz]], creador xunto con Newton do [[cálculo infinitesimal]].

A corrente filosófica iniciada por [[Francis Bacon]] ([[1561]] - [[1626]]) propuña un coñecemento da natureza [[empirismo|empirista]] e [[inducciónindución|inductista]]. Para elixir entre teorías rivais non había que recorrer á argumentación, senón realizar un experimento crucial (''instantia crucis'') que permitise a selección. [[David Hume]] ([[1711]] - [[1776]]), o principal filósofo empirista, subliñou a importancia dos ''feitos'' fronte ás ''interpretacións''.

Dentro da tradición empirista [[Auguste Comte]] ([[1798]] - [[1857]]) propuxo unha filosofía, o ''[[positivismo]]'', na que a ciencia se reducía a relacionar fenómenos observabeisobservábeis, renunciando ao coñecemento de causas. [[Ernst Mach]] ([[1838]] - [[1916]]) exerceu, co seu [[empiriocriticismo]], unha gran influencia que preparou o nacemento do [[Círculo de Viena]]. Mach desenvolveu unha filosofía de orientación empirista centrada nos conceptos e métodos da ciencia. ÉstaEsta debe estudar só as aparencias (os ''fenómenos''), de forma que intentar estudar algo que non se nos presenta directamente aos sentidos é facer [[metafísica]]. Coherente coas súas ideas filosóficas, Mach opúxose ata o final á nova [[teoría atómica]], cuxo obxecto é inalcanzábel á experiencia.

[[Pierre Duhem]] ([[1861]] - [[1916]]) afirmou que "toda lei física é unha lei aproximada; polo tanto, seguindo a lóxica estrita, non pode ser nin verdadeira nin falsa; calquera outra lei que represente as mesma experiencias coa mesma aproximación pode pretender, con tanto dereito como a primeira, o título de lei verdadeira, ou, para falar másmáis exactamente, de lei aceptábel". Aínda así, Duhem opinaba que a medida que a ciencia avanza, vaise achegando progresivamente a unha descrición másmáis fiel da natureza.

O Círculo de Viena propuxo un modelo de ciencia no que esta procede mediante xeralizaciónsxeneralizacións ([[indución]]) a partir dos datos. A visión da ciencia do Círculo de Viena é chamada tamén [[Concepción herdada]] ou Concepción Herdada da Ciencia. A idea central do positivismo e do neopositivismo é que a ciencia debe utilizar as teorías como instrumentos para predicir fenómenos observables e debe '''renunciar a buscar explicacións'''. A busca de explicacións á función da [[metafísica]], que non é ciencia senón palabrería carente de significado. Así, o neopositivismo presenta unha visión [[instrumentalismo|instrumentalista]] da ciencia. De acordo con estas ideas os integrantes do Círculo defenderon un ''criterio [[verificacionismo|verificacionista]] de significado'' que agrupaba os enunciados en dúas clases:

* '''Enunciados sen sentido''', que son enunciados mal construídos cuxa verdade ou falsedade non pode comprobarse empiricamente. BasándoseBaseándose neste criterio, o Círculo foi fortemente antimetafísico e [[teoloxía|antiteolóxico]].

Fronte ao [[neopositivismo]], Popper calificoucualificou a súa postura de [[racionalismo crítico]]. A diferenza do Círculo de Viena, para Popper a ciencia ''non é capaz de verificar'' se unha [[hipótese]] é certa, pero si pode demostrar se esta é falsa. Por iso non serve a [[inducciónindución]], porque por moito que se experimente nunca se podrápoderá examinar ''todos'' os casos posibles, e basta cun só contraexemplo para botar por terra unha teoría. Así pois, fronte á postura verificacionista preponderante ata ese momento en filosofía da ciencia, Popper propón o [[falsacionismo]]. Aínda que Popper era [[realismo|realista]] non aceptaba a certeza, é dicir, nunca se pode saber cando o noso coñecemento é certo.

Popper comezou ''describindo'' a ciencia, pero na súa evolución filosófica acabou sendo ''prescriptivo'' (aínda que sen chegar ao rigor normativo do Círculo), recomendando á ciencia o [[método hipotético deductivodedutivo]]. É dicir, a ciencia non elabora enunciados certos a partir de datos, senón que propón [[hipóteses]] (que aínda que se baseen na experiencia adoitan ir más allá de esta e predicir experiencias novas) que logo somete ao filtro experimental para detectar os erros.

''As estrutura das revolucións científicas'' pódese clasificar de ''descriptivadescritiva''. Apenas dedica espazo a conceptos como verdade ou coñecemento, e presenta a ciencia baixo un enfoque [[historia|histórico]] e [[socioloxía|sociolóxico]]. As teorías dominantes baixo as que traballan os científicos conforman o que Kuhn chama [[paradigma]]. A ''ciencia normal'' é o estado habitual da ciencia no que o científico non busca a ''falsación'' do paradigma, senón que dá este por asumido e busca a ''ampliación'' do mesmo. Se o número ou a importancia de problemas non resoltos dentro dun paradigma é moi grande, pode sobrevenirsobrevir unha crise e cuestionarse a validez do paradigma. Entón a ciencia pasa ao estado de ''ciencia extraordinaria'' ou ''ciencia revolucionaria'''no que os científicos ensaian teorías novas. Se se acepta un novo paradigma que substitúa ao antigo produciuse unha ''revolución científica''. Así éntrase nun periodoperíodo novo de ciencia normal no que se intenta coñecer todo o alcance do novo paradigma.

O novo paradigma non se admite por argumentos lóxicos, polo menos non principalmente. Isto débese a que a visión da natureza que acompaña o novo paradigma non pode compararse baixa ningún elemento común ó do antigo; Kuhn cualifica de [[inconmensurabilidadinconmensurabilidade|inconmensurablesinconmensurábeis]] ambos paradigmas. O novo paradigma admítese de forma xeralizadaxeneralizada cando os científicos do antigo paradigma van sendo substituídos.

[[Imre Lakatos|Lakatos]] ([[1922]] - [[1974]]) intentou adaptar o sistema de [[Karl Popper|Popper]] á nova situación creada por [[Thomas Kuhn|Kuhn]]. O seu intención era realizar unha '''reconstrución racional da historia da ciencia''', mostrando que esta progresaba de modo racional. A [[historia da ciencia]] mostra que esta non avanza só falseando teorías con feitos, hai que ter en conta a competencia entre teorías e a confirmación de teorías. Por iso substitúe o '''[[falsacionismo]] inxenuo''' de Popper por un '''falsacionismo sofisticado'''. Na realidade a ciencia non evalúaavalía unha teoría illada, senón un conxunto delas que conforman o que Lakatos chama '''programa de investigación científica'''. Un programa de investigación rexéitase ao completo cando se dispoña dun sustitutosubstituto superior, que explique todo o que explicaba o anterior másmáis outros feitos adicionais. Lakatos recoñece que a dificultade deste esquema radica en que, na práctica, pode custar levalos a cabo, ou ata ser inaplicable en programas de investigación moi complexos.

[[Paul Feyerabend|Paul K. Feyerabend]] ([[1924]] - [[1994]]) afirmóafirmou que unha metodoloxía científica universalmente válida é un contrasentido, que non poden ditarse normas á ciencia para o seu desenvolvemento. Criticou acidamenteacedamente o [[cientifismo]] por ser "castelos no aire" e como alternativa propuxo un '''anarquismo epistemolóxico'''. Posto que non hai coñecementos certos e non se sabe quéque paradigmas dominarán a ciencia do futuro, descartalos agora supón pechar portas ao mañá.

É estremadamenteextremadamente complexo (e, posiblemente, aínda falta algo mais de perspectiva temporal) presentar un panorama completo da '''filosofía da ciencia''' dos últimos trinta ou trinta e cinco anos. Así como todos os autores anteriores xa morreron, a maioría dos que veñen a continuación non. Aquí intentarase presentar un bosquexo da gran variedade de enfoques actuais mais tendo en mente que, dentro de poucos anos, algunhas das correntes mencionadas poden pasar ao esquecemento, e que salienten outros pensadores que hoxe en día teñen unha repercusión menor.

Así como anteriormente se podía falar do '''"método"''' da ciencia, o gran desenvolvemento de moitas disciplinas científicas fixo que os filósofos da ciencia comecen a falar de '''"os métodos"''', xa que non é posible identificar un método único e universalmente válido. A idea herdada da física clásica de que todo é reducible a expresións matemáticas cedeu terreo ante situacións novas como a [[Teoría do caos]] ou os avances da [[bioloxía]]. Doutra banda desapareceron cuestións que chegaron a cubrir centos de páxinas e xeraron grandes controversias. Talvez o caso másmáis flagrante sexa o do [[problema da demarcación]], centrado na distinción (''demarcación'') entre ciencia e outros coñecementos non científicos. Practicamente o tema desaparece despuésdespois de [[Karl Popper|Popper]].

A característica másmáis destacada destas reconstrucións é o seu concepto de [[teoría]] científica como unha estrutura, de aí o nome desta proposta metodolóxica. Xunto coas restricións empíricas, unha teoría consta dunha '''estrutura conceptual''' e dun ámbito de aplicación. Posto que as teorías non se presentan illadas senón interrelacionadas tamén é necesario estudar as relacións entre teorías, as '''redes cheóricas'''. Entre estas relacións atopamos a de '''redución''', talvez a másmáis destacada polo seu papel na unidade da ciencia. Malia as múltiples teorías que poidan coexistir para explicar os mesmos feitos, a unidade [[ontoloxía|ontolóxica]] da ciencia pode salvarse se todas elas son redutibles a unha soa teoría (ou a unhas poucas non [[inconmensurabilidade|inconmensurables]] entre sísi). Esta relación interteorética desempeña un papel fundamental, por exemplo, no traballo dos físicos na súa busca [[Teoría do todo]].

'''Moulines''' propón unha definición recursiva da '''filosofía da ciencia''' como teorización sobre teorizacionesteorizacións, cuxa [[epistemoloxía]] non é descritiva nin prescritiva, senón '''interpretativa'''. As teorías da ciencia son construcións culturais, mais iso non implica que a filosofía da ciencia sexa substituída por unha [[socioloxía da ciencia]].

Para [[Ronald N. Giere]] ([[1938]]) o propio estudo da [[ciencia]] debe ser '''tambiéntamén unha ciencia''': ''"A única filosofía da ciencia viable é un filosofía da ciencia naturalizada"''. Isto é así porque a filosofía non dispón de ferramentas apropiadas para o estudo da ciencia en profundidade. Giere suxire, pois, un [[reducionismo]] no sentido de que para el a única racionalidade lexítima é a da ciencia. Propón o seu punto de vista como o inicio dunha disciplina nova, unha '''epistemoloxía naturalista e evolucionista''', que substituirá á filosofía da ciencia actual.

O debate sobre o [[realismo]] da ciencia non ó novo, pero na actualidade inda está aberto. [[Bas C. Van Fraasen]] ([[1941]]), [[empirismo|empirista]] e un dos principais oponentesopoñentes do realismo, opina que todo o que se require para a aceptación das teorías á a súa adecuación empírica. A ciencia debe explicar o observado deducíndoo de postulados que non necesitan ser verdadeiros máis que naqueles puntos que son empiricamente comprobables. Chega a dicir que "''non hai razón para afirmar sequera que existe unha cousa tal como o mundo real''". É o [[empirismo construtivo]], para o que o decisivo non é o real, senón o observable.

[[Rom Harré]] ([[1927]]) e o seu discípulo [[Roy Bhaskar]] ([[1944]]) desenvolveron o [[realismo crítico]], un corpo de pensamento que quere ser o herdeiro da [[Ilustración]] na súa loita contra os irracionalismos e o racionalismo reducionista. Destacan que o empirismo e o realismo conducen a dous tipos diferentes de investigación científica. A líñaliña empirista busca novas concordancias coa teoría, mentres que a línealiña realista intenta coñecer mellor as causas e os efectos. Isto implica que o realismo é másmáis coherente cos coñecementos científicos actuais.

A primeira socioloxía distinguía uns '''factores internos''' da propia ciencia (metodoloxía, obxectivos...) que eran independentes doutros '''factores externos''' (sociolóxicos, políticos...) non pertencentes á ciencia. Pero a socioloxía da ciencia actual prescinde desta distinción. [[David Bloor]] ([[1913]]) e [[Barry Barnes]] son os principais exponentesexpoñentes. Afirman que os científicos son persoas que se poden ver tan afectadas polos factores sociolóxicos que debemos pensar que todas as crenzas son igualmente problemáticas.

* [[Construción social]].

* [[Historia da ciencia e da tecnoloxía]].

* [[Socioloxía do coñecemento científico]].

* [[Socioloxía da ciencia]].

* [[Método científico]].

* [[Epistemoloxía]].

* [[Filosofía da matemática]].

* [[Recursionismo]].

* [[Cientificismo]].

* [[Estudos científicos]].

* [[Materialismo científico]].

* [[Conciliación: A unidade do coñecemento]].

* [[Método de Ramsey-Lewis]].

* [[Importantes publicacións en filosofía da ciencia]].

* [[Robert Groseteste]].

* [[Roxer Bacon]].

* [[Francis Bacon]].

* [[Rudolph Carnap]].

* [[Auguste Comte]].

* [[René Descartes]].

* [[Empédocles]].

* [[Paul Feyerabend]].

* [[Galileu Galilei]].

* [[Immanuel Kant]].

* [[Thomas Kuhn]].

* [[Ernst Mach]].

* [[Isaac Newton]].

* [[Charles Peirce]].

* [[Michael Polanyi]].

* [[Karl Popper|Sir Karl Popper]].

* [[Bertrand Russell]].

* [[causación]] .

* [[axuste de curva]].

* [[Problema de demarcación]].

* [[dualidade]] .

* [[Fe e racionalidade]] .

* [[Libre arbitrio e determinismo]] .

* [[filosofía da matemática]].

* [[filosofía da física]].

* [[filosofía do espazo tempo]].

* [[problema do criterio]].

* [[simplicidade]].

* [[uniformitarianismo]].

* [[inobservábeis]].

* [[filosofía da química]].