|
[[imageImage:HorseRailway-1-.jpg|thumb|right|350px| Todo terá comezadocomezara así]]
No [[transporte|transporte ferroviario]], un '''tren''' consisteconsta nundun ou varios vehículos (carruaxes ou vagóns), ligados entre si e capaces de se mover sobre unha [[ferrovía|liña ou trilloferroviaria]], para transportaren persoas ou carga, segundo unha rota previamente planeada. A liña ou trillo, normalmente éestá constituída polos convencionais carrís duplosdobres, por [[monocarrilmonoraíl]], ou aíndaincluso por levitación magnética ([[maglev]]). O tren pode puxarseser puxado por unha [[locomotora]] ou por unha unidade (carruaxe) autoalimentada.
[[imageImage:Novelty.jpg|thumb|left|200px| Deseño do que sería unha das primeiras locomotoras]]
O tren, puxado pola [[máquina a vapor]] tivo unha importancia enorme nos últimos ducentosdouscentos anos da historia da humanidade. El foiFoi sen dúbida o elemento máis importante da [[Revolución Industrial]], permitindo ao deslocacióntransporte das [[matéríaprimamateria prima|materias primas]] para as [[fábrica]]s rápida e eficazmente e levando os produtos acabados a persoas, a rexións distantes e aos países onde eran máis necesarios. Foi importantísima a súa contribución nas [[Primeira Guerra Mundial|Primeira]] e [[Segunda Guerra Mundial|Segunda]] Guerras Mundiais, levando axiñarapidamente homes e [[arma]]s onde estes máis faltafalla facían. Foron os trens, a quen os [[indio (pobo)|indios]] chamaron ''Cavalo de Ferro'' (Iron horse), que axudaron os colonos ingleses a desbravar o oeste americano e a construír o que hoxe considérase como a [[estados Unidos da América|maior potencia mundial]].
Foron osOs trens que ligaron poboacións, rexións, países e continentes que ata aíentón estaban completamente illadosisolados ou onde podería demorar semanas ou meses para facer unha simple comunicación entre si; na [[agricultura]], os produtos que corríancorrian o risco de ficar nas rexións onde eranse producidosproducían, puderonpuideron comezar a despacharseser paradespachados a grandes distancias, habendo moito menor risco da súa degradación, e encoraxandofomentando así, o aumento das [[produciónproducción]]s.
[[Image:Santiago Estación tren 2005 gfdl.jpg|thumb|right|300px| Estación ferroviaria de [[Santiago]]]]
En redorArredor das estacións ferroviarias, naceron e creceron vilas e cidades, onde ata aí, nada existía; a construción das [[ferrovía|liñas ferroviarias]] empregou moitos millares de persoas, de cidades, rexións e ata de países diferentes, contribuíndo así paraa aproximar diferentes pobos e culturas.
Cerca de 400 anos antes os portugueses, cos seus [[descubrimentos]], deron ''novos mundos ao mundo''; esta máxima poderase, con toda a xustiza, aplicar ao tren e ao desenvolvemento que este nos proporcionou.
==Historia==
[[imageImage:FardierdeCugnot20050111.jpg|thumb|left|250px| A máquina de [[Nicholas Cugnot]]]]
O [[xesuíta]] [[Bélxica|belga]] [[Ferdinand Verbiest]] terá sidofoi un dos percusores do tren en [[Pequín]], ao idealizaridear en [[1681]] unha [[máquina a vapor|máquina auto-propulsora a vapor]]. En [[1769]], [[Joseph Cugnot]], militar francés, construíuconstruiu en [[París]] unha máquina a [[vapor]] para o transporte de municións.
[[imageImage:Trevithicks Dampfwagen.jpg|thumb|right|200px| A máquina de [[Richard Trevithick]]]]
Despois de varias tentativas falladas, [[Richard Trevithick]], enxeñeiro [[Inglaterra|inglés]], conseguiu en [[1804]], construír unha locomotora que conseguiu puxar cinco vagóns con dez toneladas de carga e setenta pasaxeiros á velocidade ''vertixinosa'' de 8 km por hora usando para o efecto carrís fabricados ende [[ferro|ferro-fundido]] fundido. Esta locomotora, por ser demasiado pesada para aunha liña-férrea e avariaravariarse constantemente, non tivo grande éxito.
[[image:Salamanca von John Blenkinsop.jpg|thumb|left|200px| A ''Salamanca'' de [[John Blenkinsop]]]]
Outro inglés, [[John Blenkinsop]], construíu unha locomotora en [[1812]] que usaba dous cilindros verticais que movimentaban dous eixos, unidos a unha roda dentada que facían accionar unha cremalleira. Esta máquina usaba tamén carrís de ferro-fundido, que viñeron substituír definitivamente os trillos en madeira usados ata aí. Estes trillos ou liñas de madeira foron desenvolvidos na [[Alemaña]] por volta do ano de [[1550]], servían carruaxes que eran puxadas por animais, principalmente por [[cabalo (animal)|cabalos]] mais tamén, por veces, á forza de brazos. ▼
▲Outro inglés, [[John Blenkinsop]], construíu unha locomotora en [[1812]] que usaba dous cilindros verticais que movimentabanmovían dous eixos, unidos a unha roda dentada que facían accionar unha cremalleira. Esta máquina usaba tamén carrís de ferro-fundido, que viñeron substituírsubstituíron definitivamente osaos trillos ende madeira usados ata aíentón. Estes trillos ou liñas de madeira foronforan desenvolvidos na [[Alemaña]] por voltasobre doo ano de [[1550]], servíancon carruaxes que eran puxadas por animais, principalmente por [[cabalo (animal)|cabalos]] s mais tamén, por veces, á forza de brazos.
No entanto, o paso de xigante para o desenvolvemento da locomotora e por consecuencia do tren, sería dado por [[George Stephenson]]. Este inglés, mecánico nas minas de [[Killingworth]], construíu a súa primeira locomotora a quen chamou ''Blucher'', corría o ano de [[1814]]. A ''Blucher'', que se destinaba ao transporte dos materiais da mina, conseguiu puxar unha carga de trinta toneladas á velocidade de 6 quilómetros por hora. Stephenson viría a construír a ''primeira liña férrea'', entre [[Stockton]] e a rexión mineira de [[Darlington]], que se inaugurou en [[27 de Setembro]] de [[1825]] e tiña 61 km de longura; catro anos máis tarde, chamouse a construír a liña férrea entre [[Liverpool]] e [[Manchester]]. Nesta liña usouse unha nova locomotora, baptizada ''Rocket'', que tiña unha nova caldeira tubular inventada polo enxeñeiro francés [[Marc Seguin]] e xa atinxía velocidades da orde dos 30 km/hora. ▼[[imageImage:TheSalamanca Rocketvon John Blenkinsop.JPGjpg|thumb|left|250px200px| A ''RocketSalamanca'', repousade hoxe[[John no ''London Science Museum''Blenkinsop]]]]
▲NoSen entantoembargo, o paso de xigante para o desenvolvementodesenvolvimento da locomotora e por consecuencia do tren, sería dado por [[George Stephenson]]. Este inglés, mecánico nas minas de [[Killingworth]], construíuconstruiu a súa primeira locomotora a quen chamou ''Blucher'', corríacorria o ano de [[1814]]. A ''Blucher'', que se destinaba ao transporte dos materiais da mina, conseguiu puxar unha carga de trinta toneladas á velocidade de 6 quilómetros por hora. Stephenson viría a construírconstruir a ''primeira liña férrea'', entre [[Stockton]] e a rexión mineira de [[Darlington]], que sefoi inaugurouinaugurada eno [[27 de Setembrosetembro]] de [[1825]] e tiña 61 km de longuralonxitude; catro anos máis tarde, chamousechamaronno apara construírconstruir a liña férrea entre [[Liverpool]] e [[Manchester]]. Nesta liña usouse unha nova locomotora, baptizadabatizada ''Rocket'', que tiña unha nova caldeira tubular inventada polo enxeñeiro francés [[Marc Seguin]] e xa atinxíacegaba a velocidades da orde dos 30 km/hora.
NoA iniciocomezos do [[século XIX]], as rodas motrices pasaron a colocarse atrástras da caldeira, permitindo destadeste formaxeito aumentar o diámetro das rodas e, consequentementeconsecuentemente, oaumentando aumento daa velocidade de puntaponta. O escocés [[James Watt]], coa introdución de varias alteracións na concepción dos motores a vapor, designadamente na separación do condensador dos cilindros, moitocontribuiu contribuíuenormemento taménao para o desenvolvementodesenvolvimento dos camiños de ferro. A partir daquide entón, a evolución do tren e das liñas ferroviarias tornouse imparábelimparable, transportando o progreso á volta do globo: A mediometade do século XIX xa existíanexistian moitos millares de quilómetros de víavia férrea por todo o mundo: En Inglaterra, 10 mil000; nos [[Estados Unidos da América|EUA]], 30 mil000. Neste último, coa colonización do Oeste americano, esta cifra atinxiu máis de 400 mil quilómetros no inicio do [[século XX]].
[[ imageImage:TGV train in Rennes station DSC08944.jpg|thumb|right|250px| [[TGV]] en [[Rennes]]]] ▼Nun ápice, as locomotoras pasaron do vapor á [[electricidade]]. No díaO [[31 de Maiomaio]] de [[1879]], [[Werner von Siemens]] presentou na [[Exposición mundial |Exposición Mundial]] de Berlín ]] a primeira locomotora eléctrica. NoSen entantoembargo, o seu desenvolvementodesenvolvimento só foi significativo a partir de [[1890]], manténdosemantendose a súa utilización ata aos nosos días. A invención da locomotora eléctrica non é pacífica: hai quen atribúaatribua igualmente esta invención tanto ao norte americanonorteamericano [[Thomas Davenport]] como ao [[Escocia|escocés]] [[Robert Davidson]]. Nos fins do século XIX, [[Rudolf Diesel]] inventou o motor de inxección a [[diesel]] e con el novas locomotoras foron desenvolvidasdesenvolveronse usando esta nova tecnoloxía; foron tamén criadasse criaron locomotoras que utilizaban os dous conceptosconceitos (eléctrico e diesel), sendo por iso bastante versáteis. Estas máquinas axiña comezaron axiña a gañar terreo ás velliñasvellas locomotoras a vapor que nosen entantoembargo, por exemplo en [[Portugal]], se mantiveron noen activo ata [[1977]] , ano en que foron definitivamente afastadas, acusadas de seren causadoras de diversos incendios. ▼
Máis recentemente, foron desenvolvidas tamén locomotoras con [[turbina a gas|turbinas ade gas]] e confinalmente elas chegamos aosos trens de alta velocidade, capaces de atinxirchegar osaos 300 e nalgúns casos osaos 400 e máis quilómetros por hora, designadamente en condicións de testeskm/h. ▼▲Nun ápice, as locomotoras pasaron do vapor á [[electricidade]]. No día [[31 de Maio]] de [[1879]], [[Werner von Siemens]] presentou na [[Exposición mundial|Exposición Mundial de Berlín]] a primeira locomotora eléctrica. No entanto, o seu desenvolvemento só foi significativo a partir de [[1890]], manténdose a súa utilización ata aos nosos días. A invención da locomotora eléctrica non é pacífica: hai quen atribúa igualmente esta invención tanto ao norte americano [[Thomas Davenport]] como ao [[Escocia|escocés]] [[Robert Davidson]]. Nos fins do século XIX, [[Rudolf Diesel]] inventou o motor de inxección a [[diesel]] e con el novas locomotoras foron desenvolvidas usando esta nova tecnoloxía; foron tamén criadas locomotoras que utilizaban os dous conceptos (eléctrico e diesel), sendo por iso bastante versáteis. Estas máquinas axiña comezaron a gañar terreo ás velliñas locomotoras a vapor que no entanto, por exemplo en [[Portugal]], se mantiveron no activo ata [[1977]], ano en que foron definitivamente afastadas, acusadas de seren causadoras de diversos incendios.
[[ imageImage:Transrapid.jpg|thumb| rightleft|200px| Maglev]] ▼▲Máis recentemente, foron desenvolvidas tamén locomotoras con [[turbina a gas|turbinas a gas]] e con elas chegamos aos trens de alta velocidade, capaces de atinxir os 300 e nalgúns casos os 400 e máis quilómetros por hora, designadamente en condicións de testes.
O tren que hai moito vencía o obstáculo da auga, a través das [[ponte ( construciónconstrucción)|pontes]], pasaba agora a facelo tamén por debaixo desta. Mais xa hai moito tempo que o tren tiña deixado a luz do día : para cima: oO [[metropolitano]], cuxa característica principal é facer o seu percurso principalmente debaixo do chan, xa tiña feito a súa viaxe inaugural en [[Londres]], no ano de [[1863]], aínda movido aínda por unha locomotora a vapor, mais apenas en [[1890]], coa mudanza para a enerxía eléctrica, o metropolitano tivo o seu grangrande desenvolvemento: en [[1897]] chegou aos Estados Unidos, e a Portugal apenas en [[1959]]desenvolvimento. Por non interferir co tránsito rodoviarioviario, por ser rápido e cada vez máis confortábel, o metropolitano é, nos días de hoxe, o medio de transporte máis popular e eficaz nas grandes cidades. ▼▲[[image:TGV train in Rennes station DSC08944.jpg|thumb|right|250px| [[TGV]] en [[Rennes]]]]
A [[Francia]] foi o maior impulsionador deste tipo de trens, co seu [[TGV]] “Train Grand Vitese”; en [[23 de setembro]] de [[1981]] inaugurouse o primeiro trozo da liña [[París]] – [[Lyon]] e en [[18 de maio]] de [[1990]], un ''TGV'', atinxe os 515 km por hora na nova liña Paris-Tours, batendo o anterior recorde de velocidade ferroviario que era de 406 km por hora (1988, na Alemaña). En [[1993]] inaugúrase a liña que une París á [[Bélxica]], [[Holanda]], [[Alemaña]] e ao [[Reino Unido]] a través do [[Túnel da Mancha]].
O [[monocarril]] e o tren de levitación magnética, máis coñecido por [[Maglev]] , son as últimas novidades na tecnoloxía ferroviaria ,. aínda Aínda que a primeira patente dun tren de levitación magnética teñaxa sidose rexistradarexistrou en [[1969]]. ▼A Francia foi e continúa a ser o maior impulsionador dos ''trens de alta velocidade'', mais non foi o primeiro país a introducilos: 17 anos antes, no día [[1 de outubro]] de [[1964]], os [[Xapón|xaponeses]] inauguraban a súa primeira liña de alta velocidade, ligando [[Tokio]] a [[Osaka]].
==Rutas famosas en tren==
*[[Orient Express]] en [[Europa]].
*[[Ferrocarril Trans-Siberiano|Trans-Siberiano]] en [[Rusia]].
*[[Blue Train]] en [[Sudáfrica]].
*[[Chihuahua al Pacifico]] en [[Mexico]].
*[[Palace on Wheels]] en [[Rajasthan]], [[India]].
*[[Frontier Mail]] e [[Grand Trunk Express]], [[India]].
*[[The Canadian]] en [[Canadá]].
*[[20th Century Limited]] nos [[USA]].
*[[City of New Orleans]] nos [[USA]].
*[[California Zephyr]] nos [[USA]].
*[[The Indian-Pacific]] en Australia (traxecto longo).
*[[Puffing_Billy_Railway%2C_Melbourne|Puffing Billy]] e [[The Gulflander]] en Australia (traxecto turístico).
*[[Rheingold_Express]] nos [[Países Baixos]], [[Alemaña]] e [[Suíza]], seguindo o [[Rhin]].
▲O tren que hai moito vencía o obstáculo da auga, a través das [[ponte (construción)|pontes]], pasaba agora a facelo tamén por debaixo desta. Mais xa hai moito tempo que o tren tiña deixado a luz do día para cima: o [[metropolitano]], cuxa característica principal é facer o seu percurso principalmente debaixo do chan, xa tiña feito a súa viaxe inaugural en [[Londres]], no ano de [[1863]], aínda movido por unha locomotora a vapor, mais apenas en [[1890]], coa mudanza para a enerxía eléctrica, o metropolitano tivo o seu gran desenvolvemento: en [[1897]] chegou aos Estados Unidos, e a Portugal apenas en [[1959]]. Por non interferir co tránsito rodoviario, por ser rápido e cada vez máis confortábel, o metropolitano é, nos días de hoxe, o medio de transporte máis popular e eficaz nas grandes cidades.
▲[[image:Transrapid.jpg|thumb|right|200px| Maglev]]
▲O [[monocarril]] e o tren de levitación magnética, máis coñecido por [[Maglev]], son as últimas novidades na tecnoloxía ferroviaria, aínda que a primeira patente dun tren de levitación magnética teña sido rexistrada en [[1969]].
==Artigos relacionados==
* [[Revolución Industrial]]
* [[Transporte]]
* [[FerrovíaLiña ferroviaria]]
* [[Máquina a vapor]]
* [[Larmanjat]]
* [[Metropolitano]]
* [[TGV]]
* [[Monocarril]]
* [[Locomotora]]
* [[Eléctrico]]
* [[Tren blindado]]
==Ligazóns externas==
{{Commons|Train}}
*[http://mikes.railhistoryraillistory.railfan.net/r066.html Rail history]
*[http://comboios.no.sapo.pt Trens de Portugal]
*[http://apac.cp.pt/hist_cp.htm Páxina da APAC]
*[http://www.ocomboio.net :: O Tren en Portugal - Proxecto académico sobre o Camiño de Ferro portugués]
*[http://www.trilhosdeminas.com.br/index2.htm Site espectacular con animacións e vídeos sobre o tren de Minas]
[[category:Transporte ferroviario]]
[[ca:tren]]
[[nl:trein]]
[[pl:pociąg]]
[[pt:trem]]
[[ro:Tren]]
[[sl:Vlak]]
| 