Lleida: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
m bot Engadido: fa:لریدا |
Sen resumo de edición |
||
Liña 19:
sitio web = [http://www.paeria.es/cas www.paeria.es] |
}}
'''Lleida''' é a capital
Está ben comunicada por estradas, autovías ([[A-2]]),
O [[Aeroporto de Lleida|aeroporto de Lleida-Alguaire]] estará
== Historia ==
{{AP|Historia de Lleida}}
Iltrida (a Lleida en tempos dos [[ibero]]s) era a capital dos [[ilergetas]]. Os seus caudillos máis famosos foron [[Indíbil]] e [[Mandonio]] que estaban aliados cos cartagineses contra os romanos. O ano 215 AC. foi decisivo. Tivo lugar a Batalla do Ebro, onde [[Asdrúbal]], irmán de [[Aníbal]] e comandante do exército [[Cartago|cartaginés]] cae derrotado fronte aos romanos. Os seus aliados [[Indíbil]] e [[Mandonio]] serían finalmente dominados o ano 206 AC.
O ano 195 aC. trouxo consigo unha nova e importante insurrección das tribos ilergetas, lacetanas e ausetanas que foi sufocada polo cónsul Marco Porcio Catón e que supuxo a morte dos caudillos ilergetas [[Indíbil]] e [[Mandonio]].
[[Imaxe:Lleida-6-1 indibil i mandoni.jpg|thumb|200px|right|Monumento a Indíbil (á izq.) e Mandonio]]
O final da [[Segunda Guerra Púnica]] traería consigo a romanización e asimilación por parte das estruturas indíxenas da cultura romana. Iltirta converteríase en Ilerda. O ano 49 AC. [[Xullo César]] librou unha batalla da Guerra Civil Romana contra [[Pompeyo Magno]] diante das súas murallas.
Unha época escura, polos poucos datos que se teñen, foi a da dominación visigoda aproximadamente desde o ano [[375]] ao [[716]].
Os musulmáns apoderáronse de Lleida coa mesma facilidade que o fixeron co resto da península, no ano [[714]]. A ocupación produciuse entre o [[716]] e [[719]], en que o emir [[Ao-Aahm]] e despois [[Ao-Hur]] fixeron capitular á cidade, en tratos que se respectaron. Posteriormente, o magnate aragonés Fortún converteuse ao [[Islam]] para manter o poder o que axudaría á submisión do pobo.
O rei franco [[Ludovico Pío]] saqueó a cidade no [[801]], aos poucos días Amrus Ao-Leridi recuperouna así como o resto dos territorios entre o [[802]] e o [[809]]. Estas escaramuzas provocarían o endurecemento do trato cara aos [[mozárabe]]s, que finalmente tiveron que emigrar.
No [[século IX]] os tugibíes constituíron un reino de [[taifa]], aínda que finxindo certa fidelidade ao [[emirato de Córdoba|emir de Córdoba]]. O último rei de Lérida foi [[Sulaymán]], destronado polos [[almorávide]]s en [[1102]]. Estes usaron Lérida como base de incursión nos condados cataláns.
En [[1149]] a cidade rendeuse ás tropas cristiás de [[Ramón Berenguer IV o Santo]] e de [[Ermengol VIN de Urgel]]. Outorgouse a Carta de Poboación á cidade en [[1150]].
En [[1264]] o Rei [[Jaime I de Aragón|Jaime I "o Conquistador"]] outorgou á cidade o Privilexio de Concesión da Paeria, que en diante sería a forma do goberno municipal. En [[1232]] o mesmo monarca, Jaime I, concede á cidade o Privilexio de Concesión da Feira de San Miguel.
O [[1297]], [[Jaime II]] fundou o famoso ''Estudi Xeral'' ('''Studium Generale'''), grazas a unha bula pontificia de [[Bonifacio VIII]]. O ''Estudi Xeral'' é, xa que logo, a [[universidade]] máis antiga do antigo [[Reino de Aragón]], e permaneceu activa ata 1717, cando [[Felipe V de España|Felipe V]] ordenou o seu peche e a destrución do burgo universitario.
Os séculos seguintes estiveron marcados pola recesión, agravados por guerras e epidemias que culminaron coa (1640-1652). A cidade quedou deteriorada e [[Felipe V de España|Felipe V]] atopou unha Lleida en ruínas. Finalmente, co [[decreto de Nova Planta]] (1714) Lérida perdeu os seus foros e a Universidade. A Seu Vella, pechada ao culto desde [[1797]], converteuse en cuartel militar.
[[Imaxe:Universidade de Lleida.jpg|thumb|300px|right|Universidade de Lleida]]Durante o século XVIII, a cidade recuperou a súa imaxe e dimensión. Baixo o reinado de [[Carlos III de España|Carlos III]] construír a Catedral Nova. As súas novas formulacións ilustradas achegaron figuras, como [[Blondel]] e o [[Barón de Maials]], que deron á cidade unha fisionomía urbanística acorde co seu papel de capital da provincia, e a aplicación aos cultivos dos novos estudos de agronomía. A comezo do século XIX, Lérida sufriu unha nova invasión, a [[napoleón]]ica, no transcurso da [[Guerra de Independencia]]. O ferrocarril chegou á cidade en 1860.
Hoxe en día (2007) dispón de 7 pontes sobre o río Segre. (4 transitables por coches, 1 ferroviario e dous peonís).
Actualmente (2007) estase construíndo outra ponte, o de Príncipe de Viana.
Pontes(vehículos e peonís):
Anterior sII d.C Pont Vell
1973 Pont Nou
1993 Pont da Universitat
1995 Pont de Pardinyes
1997 Passarel·la de Blondel
2003 Passarel·la av. do Segre
== Clima ==
[[Imaxe:Clima Lérida (España).PNG|thumb|left|300px|Climograma de Lleida]]
Lérida ten un [[clima mediterráneo]] árido con tendencia continental, que é o propio do [[Val do Ebro]]. Os invernos son húmidos e moi fríos e os veráns cálidos, con choivas escasas e seca estival. Non é estraño que ao longo do ano poidan rexistrarse temperaturas dalgúns graos centígrados baixo cero no inverno e de ata 40°C no verán. É característica a néboa que no inverno adoita ocupar o val do Segre durante días. É por esta última cuestión polo que Lérida foi tida como cidade de castigo en certas épocas históricas. Do mesmo xeito o pendón da bandeira é de cor morada (símbolo de castigo).
== Zonas de interese turístico ==
[[Imaxe:Lleida-12-2 claustre.jpg|thumb|300px|right|Claustro da Seu Vella de Lleida]]
[[Imaxe:Iglesia de Sant Joan.jpg|thumb|300px|right|Igrexa de Sant Joan]]
[[Imaxe:Lleida-14-1 Suda.jpg|thumb|300px|right|Castelo de La Suda]]
* A Seu Vella do Século XIII (1203-1278). O Claustro é do Século XIV e o campanario do XV.
* Parque da Mitjana. Un parque natural nos arredores de Lérida, o máis grande da cidade.
* Centro de Arte da Panera: Centro de arte contemporánea situado na antiga lonxa de contratación da cidade, edificio con columnata medieval do século XII e peche perimetral do século XVII.
* [[Museo de Lérida Diocesano e Comarcal|Museo Diocesano e Comarcal]]
* Museo Morera (Pintura).
* Sala Cristófol.
* Salga Mercado do Pla.
* A Canalización: Comprende a zona lindeira ao [[Río Segre]] e os xardíns remodelados dos Campos Elíseos. Desde aquí pódese contemplar unha vista marabillosa da Seu Vella.
* Auditorio Municipal Enric Selectos.
* A catedral nova (S.XVIII), de estilo barroco.
* A Igrexa de San Juan, de estilo [[neogótico]], corresponde ao final do [[século XIX]]. Deseño a cargo de Xullo de Saracíbar e Celestí Capmany
* Hospital de Santa María, fronte á catedral, un belo exemplo de gótico civil aloxa diversos equipamentos culturais, entre eles o museo arqueolóxico e sede do "Instituto de Estudos Ilerdenses" ("Institut d'Estudis Ilerdencs").
* Súaa, antigo castelo mudéjar, emprazado detrás da Seu Vella, na mesma outeiro. No seu recinto tivo lugar en 1150 o enlace entre [[Ramón Berenguer IV]] e Petronila de Aragón, enlace que supuxo a unión de Catalunya coa Coroa de Aragón. Foi arruinado en parte por dúas explosións, en 1812 e 1936.
* [[Castelo de Gardeny|O castelo templario de Gardeny (S.XII)]]
* Varios inmobles modernistas
* Estatua de Indíbil e Mandonio
* Igrexa de San Lorenzo, de estilo románico e gótico.
* Palacio da Paeria, sede do concello, edificio románico civil.
* Zona nova de Pardinyes e Balafia
* Parque Municipal As Balsas
* Museo da Ciencia dedicado ao Planeta Terra (estará construído en 2011)
* [[Parque Os Campos Elíseos de Lleida|Parque Os Campos Elíseos]]: é un parque ao estilo francés e conta con estatuas con fontes, unha fonte ten ras, outra unha [[Fonte da Sirena de Lleida|sirena]], unha foca e unha muller. Ademais hai fontes sen estatuas que só tiran chorros de auga.
* Igrexa románica de San Martín (S.XII).
* Oratorio da Virxe das Dores.
== Festas locais ==
* '''Festa Maior de primavera''': Coincidindo coa festividade de [[San Anastasio]] (patrón da cidade) celébrase a ''Festa Maior de primavera'' de Lérida a principios de maio; durante os días que duran as festas hai diversos actos entre os que destacan a Batalla de [[Mouros e Cristiáns]], o Concurso de Fogos artificiais, ou a Batalla de Flores. Unha semana logo desta ''Festa Maior'' celébrase o ''Aplec do Cargol'', festa gastronómica por antonomasia na que se degustan entre outros os soados ''cargols á llauna'' ([[caracol]]é) que son un prato moi típico de Lérida. A festa dura tres días (de venres a domingo) e celébrase no Parque dos Campos Elíseos onde as "colles" (agrupacións de amigos) montan as súas casetas. Os cidadáns de Lérida están moi implicados nela e considérana unha das súas festas máis importantes. O ano 2004 foi declarada Festa de Interese Turístico Nacional.
* '''Festa Maior de outono''': Coincidindo coa festividade de [[San Miguel]] celébrase a ''Festa Maior de outono'' de Lérida a finais de setembro. Durante a semana celébrase a '''Feira de San Miguel''' ('''Fira de Sant Miquel'''). É unha das Feiras agrarias máis antigas e importantes de España e ten como sede o "Parque dos Campos Elíseos" ("Els Camps Elisis").
Tanto a Festa Maior de primavera como a de outono son presididas simbólicamente por un grupo de 12 xigantes emblemáticos, propiedade da Paeria: dona Violant e o infante Berenguer, Rei Jaime I o Conquistador e Reina dona Leonor, Xigantes Chineses, o Rei Mouro e dona Zobeida, os Faraóns e os emperadores Marco Antonio e Cleopatra, os máis antigos de Cataluña, construídos en 1840. Adoitan saír acompañados por [[O Marraco]], monstro totémico da cidade.
* '''Aplec do caragol''': dúas semanas logo das festas maiores de primavera, toda a cidade reúnese nos "Camps Elisis" para cociñar miles e miles de caracois (especialidade gastronómica local)e organizar unha gran festa recoñecida no ámbito estatal.
== Barrios ==
* '''Centro histórico''' (''Centre Històric''): é a parte máis antiga da cidade. Pola rúa Cavallers pódese chegar á Seu Vella, que se atopa no alto do cerro que domina a cidade (coñecido como o "Turó da Seu"). Nesta zona entre outras, atópanse a rúa Maior, a rúa San Antonio, a rúa Magdalena e a rúa do Carmen. Destaca o gran número de locais comerciais que albergan, recibindo por iso o nome de "Eix Comercial" (Eixo comercial, un de máis longos de Europa con máis de 4 km de lonxitude, que alberga na praza de "Sant Joan" unha das escaleiras mecánicas máis altas de España).
* '''Cappont''': xunto con Pardinyes e Balàfia, o barrio que máis está crecendo. Con grandes centros de lecer e o campus universitario da [[UdL]]. Está situado na marxe esquerda do río Segre. Conta co parque dos Campos Elíseos. Ao final destes atópase o recinto feiral "Fira de Lleida".
* '''A Bordeta''': situado no arrabalde da cidade, é o barrio máis poboado de Lérida. Entre este barrio e o de '''Cappont''' estase executando a zona residencial coñecida como '''Copa d'or''', unha das actuacións urbanísticas máis importante da cidade.
* '''Magraners''': é o barrio de acceso á cidade polo sur (estrada de Tarragona), illado do resto da cidade por zonas industriais "Polígon Industrial dels Frares" (Polígono Industrial dos frades) polo leste e "pol.ind.de Mecanova" polo norte, polo seu oeste está en fase de urbanización, outra gran actuación residencial que sen dúbida renovará o barrio.
[[Imaxe:Parc da Mitjana.JPG|thumb|200px|right|O Parc da Mitjana de Pardinyes]]
* '''Pardiñas''': situado nunha zona privilexiada rodeado de natureza (Parc da Mitjana) e varias zonas de lecer e de paseo. Barrio historicamente vinculado ao ferrocarril, a estación de Renfe sepárao do centro histórico. Con amplas rúas e unha rambla que é unha das máis longas de Cataluña. Paralelo ao río Segre estase construíndo o novo palacio de congresos "A Llotja" e á beira unha nova ponte, que do mesmo xeito que o palacio de congresos, terá un deseño moi singular.
* '''Balàfia''': situado entre os do Secà de Sant Pere e Pardinyes. Está experimentando un gran crecemento residencial sobre todo entre as zonas próximas ao Secà de Sant Pere e a estrada de Torrefarrera (Val de Arán).
* '''Secà de Sant Pere''': barrio histórico ao norte da cidade fundado por immigrantes nas décadas de 1950 e 1960, tamén denominado como "O Secà".
* '''Zona Alta-Campo de deportes-Fleming-Cidade Xardín''': barrio onde se alternan grandes edificios residenciais con grandes centros comerciais e casas unifamiliares. O seu nome provén do estadio de fútbol (Ou.E. Lleida) sito na zona. É a zona do ensanche da cidade.
* '''A Mariola''': barrio histórico da cidade onde se sitúan numerosos bloques de [[Vivenda de Protección Oficial|vivendas de protección oficial]] construídas durante o [[franquismo]]. Actualmente estase executando un proceso de rehabilitación sufragado por Adigsa ([[Xeneralidade de Cataluña|Xeneralidade]]) e expandíndose cara ao cerro de Gardeny.
* '''Cidade Xardín''': barrio residencial, de casas unifamiliares na súa maioría, situado á saída de Lérida pola estrada de Huesca, onde se situará o novo xardín botánico da cidade .
== Transportes ==
[[Imaxe:Estacio Lleida-Pirineus.jpg|thumb|300px|right|Estación de trens de Lleida]]
As principais vías de acceso á cidade por estrada son a autoestrada [[AP-2]] e a autovía [[A-2]], que a conectan con [[Madrid]], [[Zaragoza]] e [[Barcelona]], e a [[N-240]], que atravesa as comarcas de [[Tarragona]]. A medio prazo, dúas novas autovías unirán Lleida con [[Huesca]] e [[Vielha]].
Ademais varias liñas de autobuses conectan Lérida con case todos os municipios do [[Segriá]] e doutros da súa provincia, [[Cataluña]], resto de [[España]] e [[Europa]].
Lérida dispón dunha estación de tren (chamada [[Lleida-Pirineus]]) onde [[Rede Nacional dos Ferrocarrís Españois|Renfe]] serve varias liñas rexionais, nacionais e, desde [[2003]], a alta velocidade ([[Alta Velocidade Española|AVE]]). Doutra banda, [[FGC]] opera a liña Lleida-La Pobla de Segur desde [[2004]].
Futuramente, poderase chegar a Lérida por vía aérea grazas ao futuro [[aeroporto de Lérida-Alguaire]].
En canto á mobilidade interna, a cidade dispón dunha rede municipal de 17 liñas de autobuses, xestionada por ''Autobuses de Lleida'', e dunha empresa de taxis, ''Tele Radio Taxi Lleida''.
== Fillos ilustres ==
* [[Samuel Gili Gaya]] (gramático, lingüista, lexicógrafo, crítico literario e pedagogo español)
* [[Joan Oró]]
* [[Josep Vallverdú]] (narrador, dramaturgo, lingüista, traductor e ensaísta de recoñecida traxectoria na literatura infantil en lingua catalá)
* [[Jaume Balagueró]] (director de cine)
* [[Antoni Siurana i Zaragoza]] (alcalde)
'''Poetas'''
* [[Màrius Torres]]
* [[Celia Viñas]]
* [[Manuel del Palacio]]
* [[Alexandre Plana]]
'''Deportistas'''
* [[Albert Costa]]
* [[Sergi Escobar Roure]]
* [[Emilio Alzamora]]
* [[Araceli Segarra]]
* [[Saúl Craviotto]]
'''Músicos e cantantes'''
* [[Enrique Granados]]
* [[Lorena Gómez]]
* [[Ricardo Viñes]]
'''Arquitectos'''
* [[Daniel Casero]]
== Cidades hirmandadas ==
* {{bandeira|Italia}} '''[[Ferrara]]''', [[Italia]].
* {{bandeira|Francia}} '''[[Foix]]''', [[Francia]].
* {{bandeira|Colombia}} '''[[Lérida (Colombia)|Lérida]]''', [[Colombia]].
==Enlaces externos==
* [http://www.paeria.es/cas/ Concello de Lleida].
* [http://www.lleidatur.com/ Patronato de Turismo da Deputación de Lleida].
* [http://www.fotonostra.com/albums/catalunya/galeria2.htm Fotos da cidade de Lleida].
*[http://www.unioesportivalleida.cat Unió Esportiva Lleida]
| |||