Codex Alimentarius

O Codex Alimentarius, que significa Código sobre alimentos ou Lexislación alimentaria, no sentido máis etimolóxico da palabra “código”, é unha colección de normas alimentarias, códigos de prácticas correctas e outras recomendacións ditadas co obxectivo de asegurar que os produtos alimenticios sexan inocuos para os consumidores e que poidan comercializarse de forma homoxénea e equitativa entre os diferentes países.

A Comisión do Codex Alimentarius (CCA) foi creada pola FAO (Food and Agriculture Organization, Organización das Nacións Unidas para a Agricultura e a Alimentación) en maio de 1963, cando a 16ª Asemblea Mundial da Saúde da Organización Mundial da Saúde (OMS) aprobou un Programa Conxunto FAO/OMS para a elaboración, desenvolvemento e difusión de normas alimentarias e directrices comúns, presentadas dunha forma uniforme para poder ser aplicadas internacionalmente. Este Programa Conxunto recollía as iniciativas anteriores de buscar unha fórmula común, internacional, para garanti-la seguridade dos alimentos, como foron o Código Latinoamericano de Alimentos, de 1949, ou o Codex Alimentarius Europaeus, promovido por Austria en 1954.

Os obxectivos que se marcaron a FAO e a OMS neste Programa Conxunto foron a protección da saúde dos consumidores, establecer unhas prácticas de fabricación, comercio e transporte de alimentos claras e promociona-la coordinación entre os diferentes países.

Aínda que as Normas e directrices publicadas no Codex son recomendacións e non teñen peso legal sobre ningún país membro, o certo é que desde o seu nacemento foron recoñecidas internacionalmente e se converteron en punto de referencia mundial para os consumidores, produtores e organismos nacionais de control de alimentos, servindo de base para as normas legais que os distintos países foron publicando ó longo do tempo en materia de tecnoloxía e seguridade alimentaria.

A Asemblea Xeral das Nacións Unidas para a Protección do Consumidor, celebrada en 1985, estableceu que:

«Ó formular políticas e planes nacionais relativos ós alimentos, os gobernos deben ter en conta a necesidade de seguridade alimentaria que teñen tódolos consumidores e apoiar e, na medida do posible, adopta-las normas do Codex Alimentarius da Organización das Nacións Unidas para a Agricultura e a Alimentación e a Organización Mundial da Saúde.»

A data de hoxe (abril 2007) lévanse publicadas 384 normas, das que se manteñen vixentes 298, repartidas en catro grupos:

• Normas para produtos ou estándares: 199
• Códigos de prácticas correctas sobre fabricación, hixiene, etiquetaxe etc.: 47
• Directrices: 52
• Outras (límites de contaminantes etc): 8

Ademais da redacción de normas sobre alimentos e a súa elaboración hixiénica, a Comisión do Codex Alimentarius tamén se dedica á avaliación da seguridade dos aditivos alimentarios (con máis de 760 estudados), a establecer límites seguros de residuos para o uso de praguicidas (máis de 2.500) e de medicamentos veterinarios (máis de 150). Igualmente, estableceu niveis de referencia para diferentes contaminantes industriais e ambientais, incluídos os radionucleidos, potencialmente presentes nos alimentos. Outra liña de actuación é a redacción de métodos estandarizados de análise e de toma de mostras, co obxectivo de harmoniza-los criterios e técnicas analíticas e, como consecuencia, a interpretación dos resultados.

Normas para produtos

As Normas para produtos representan o grupo máis importante das normas do Codex. Os principais produtos alimenticios incluídos no Codex son os seguintes:

• carne e produtos cárnicos; sopas e caldos;
• peixe e produtos pesqueiros;
• leite e produtos lácteos;
• cereais, legumes e produtos derivados, incluídas as proteínas vexetais;
• graxas, aceites e produtos afíns;
• froitas e hortalizas frescas ou elaboradas; zumes de froita;
• azucres, produtos do cacao e chocolate e outros produtos varios.

A relación completa das Normas do Codex, coa súa denominación oficial e as revisións que, no seu caso, se fixeran, pódese consultar na páxina web do Códex [1] Arquivado 09 de abril de 2008 en Wayback Machine.. Nesta mesma páxina poden descargarse libremente os textos completos de tódalas Normas.

As Normas do Codex contemplan os seguintes datos:

• Ámbito de aplicación, que inclúe o nome do alimento ó que se aplica a norma e a finalidade que se lle vai dar.
• A descrición do produto, que inclúe unha definición do produto ou produtos contemplados así como unha indicación das materias primas das que proceden, en caso necesario. Comprende tamén a descrición das características de identidade do produto e de calquera ingrediente que poida conter.
• As Normas relativas ós aditivos alimentarios recollen os nomes dos aditivos (códigos identificativos e denominación química) e a cantidade máxima que se permite engadir en cada tipo de alimento.
• As Normas sobre os contaminantes determinan os límites de presenza de contaminantes autorizados nos distintos produtos para poder ser considerados como seguros.
• A hixiene inclúe referencias ós Códigos de Prácticas de Hixiene do Codex aplicables no produto de que se trate. En case tódolos casos, esíxese que o produto estea exento de microorganismos patóxenos, toxinas ou outras substancias nocivas en cantidades que poidan representar un perigo para a saúde.
• Determínanse tamén os pesos e medidas, con disposicións sobre o peso total, neto e escoado dos produtos envasados nos que se aplique.
• Respecto á etiquetaxe, inclúe disposicións sobre a denominación autorizada do alimento, sobre o uso de informacións e outros requisitos que garantan que non se engane ou induza ó erro ó consumidor respecto á natureza do alimento, así como os requisitos de enumeración de ingredientes e marcado das datas de caducidade ou de consumo preferente.
• Finalmente, inclúen unha lista dos métodos de análise e mostraxe necesarios para garantir que o produto cumpre os requisitos da norma.

Comités

A Comisión do Codex Alimentarius organízase nos seguintes Comités, cos cometidos que se indican:

• Comité do Codex sobre Hixiene dos Alimentos (CCFH):
  • a) Redactar disposicións básicas sobre hixiene dos alimentos aplicables a tódolos produtos alimenticios.
  • b) examinar, emendar, se procede, e ratifica-las disposicións sobre hixiene preparadas polos Comités do Codex nas normas para produtos.
  • c) redactar disposicións sobre hixiene aplicables a determinados produtos alimenticios ou grupos de alimentos.
  • d) examinar problemas específicos de hixiene que lle encomende a Comisión.
  • e) propor e catalogar por orde de prioridade as áreas nas que cómpre efectuar unha avaliación de riscos microbiolóxicos.
• Comité do Codex sobre Principios Xerais (CCGP):
  • Ocuparse dos asuntos de procedemento e asuntos xerais, tales como o establecemento dos Principios Xerais que definen o obxecto e a finalidade do Codex Alimentarius, a natureza das normas do Codex, a elaboración de directrices para os Comités do Codex, a elaboración de mecanismos para o exame das declaracións sobre repercusións económicas que presenten os gobernos das posibles consecuencias que poidan ter algunha das Normas; o establecemento dun Código de Ética para o Comercio Internacional de Alimentos.
• Comité do Codex sobre Etiquetaxe dos Alimentos (CCFL):
  • a) Redactar disposicións de etiquetaxe aplicables a tódolos alimentos.
  • b) examinar, emendar, se procede, e ratificar proxectos de disposicións específicas .
  • c) resolver problemas de etiquetaxe específicos que lle encomende a Comisión.
  • d) examinar problemas relacionados coa publicidade dos alimentos, especialmente os relativos ás declaracións de propiedades nutritivas e as descricións enganosas.
• Comité do Codex sobre Aditivos Alimentarios (CCFA):
  • a) establecer ou ratificar niveis máximos permitidos para os distintos aditivos alimentarios.
  • b) preparar listas de prioridades de aditivos alimentarios para que o Comité de Expertos en Aditivos Alimentarios avalíe os seus riscos.
  • c) asignar categorías funcionais ós distintos aditivos alimentarios.
  • d) recomendar especificacións de identidade e pureza dos aditivos alimentarios.
  • e) examinar métodos de análise para determina-la presenza de aditivos alimentarios.
  • f) examinar e elaborar normas ou códigos para cuestións como a etiquetaxe de aditivos alimentarios que se venden como tales.
• Comité do Codex sobre Contaminantes dos Alimentos (CCCF)
• Comité do Codex sobre Peixe e Produtos Pesqueiros (CCFFP):
  • Elaborar normas para o peixe, os crustáceos e os moluscos frescos e conxelados, ou elaborados de calquera outra forma.
• Comité do Codex sobre o Leite e os Produtos Lácteos (CCMMP):
  • Elaborar normas, códigos e textos afíns para o leite e os produtos lácteos.
• Comité do Codex sobre Froitas e Hortalizas Frescas (CCFFV):
  • Elaborar normas e códigos de prácticas de carácter mundial aplicables ás froitas e hortalizas frescas.
• Comité do Codex sobre Froitas e Hortalizas Elaboradas (CCPFV):
  • Elaborar normas para todo tipo de froitas e hortalizas elaboradas, incluso produtos secos, envasados, compotas e xelatinas, así como frotas e hortalizas conxeladas rapidamente.
• Comité do Codex sobre Graxas e Aceites (CCFO):
  • Elaborar normas para graxas e aceites de orixe animal, vexetal e mariño, incluídos a margarina e o aceite de oliva.
• Comité do Codex sobre Nutrición e Alimentos para Réximes Especiais (CCNFSDU):
  • a) Estudar problemas específicos que lle asigne a Comisión e asesorar a esta sobre asuntos xerais de nutrición.
  • b) redactar disposicións xerais respecto dos aspectos nutricionais dos alimentos.
  • c) elaborar normas, directrices ou textos afíns aplicables ós alimentos para réximes especiais.
• Comité do Codex sobre Métodos de Análise e Toma de Mostras (CCMAS):
  • a) Defini-los criterios apropiados para os métodos de análise e mostraxe do Codex.
  • b) especificar métodos de referencia para análises e mostraxe que sexan apropiados para as normas do Codex e aplicables a varios alimentos.
  • c) examinar, emendar, se procede, e ratificar os proxectos de métodos de análise e mostraxe propostos polos Comités sobre produtos do Codex.
  • d) elaborar plans e procedementos de mostraxe.
  • e) formular procedementos, protocolos ou directrices para avalia-la competencia dos laboratorios que analizan alimentos e determinar sistemas de garantía de calidade dos laboratorios.
• Comité do Codex sobre Residuos de Medicamentos Veterinarios nos Alimentos (CCRVDF):
  • a) Determina-las prioridades para o exame de residuos de medicamentos veterinarios nos alimentos.
  • b) recomenda-las doses máximas para residuos de tales substancias.
  • c) elaborar códigos de prácticas.
  • d) examinar métodos de mostraxe e análise para determina-la presenza de residuos de medicamentos veterinarios nos alimentos.
• Comité do Codex sobre Residuos de Praguicidas (CCPR):
  • a) Establecer límites máximos para residuos de praguicidas en determinados alimentos ou grupos de alimentos, incluídos produtos destinados á alimentación animal.
  • b) preparar listas de prioridades de praguicidas para a súa avaliación pola Reunión Conxunta FAO/OMS sobre Residuos de Praguicidas (JMPR).
  • c) examinar métodos de mostraxe e análise para a determinación de residuos de praguicidas en alimentos e pensos.
  • d) establecer límites máximos para contaminantes ambientais e industriais, que teñen características químicas ou doutra índole análogas ás dos praguicidas.
• Comité do Codex sobre Sistemas de Inspección e Certificación de Importacións e Exportacións de Alimentos (CCFICS):
  • a) Elaborar principios e directrices relativos ós sistemas de inspección e certificación de importacións e exportacións de alimentos, a fin de harmonizar métodos e procedementos que protexan a saúde dos consumidores, que aseguren unhas prácticas comerciais equitativas e que faciliten o comercio internacional de produtos alimenticios.
  • b) elaborar directrices e criterios respecto do formato, as declaracións e o idioma dos certificados oficiais que os países poidan esixir, buscando unha harmonización internacional.

Comités de expertos

A maior parte do traballo do Codex realízase a partir de estudos de grupos de traballo constituídos por científicos, laboratorios, institutos e universidades dos Estados membros, que asesoran os Comités de traballo mencionados no apartado anterior ou que se integran nos Comités de Expertos. Estes comités son independentes da Comisión pero o seu asesoramento resulta fundamental á hora de adoptar decisións e contribúen á credibilidade científica do labor da Comisión, que segue o principio de garanti-la independencia do asesoramento científico respecto da práctica da xestión de riscos.

Entre outros, existen os seguintes Comités de Expertos:

• Comité Mixto FAO/OMS de Expertos en Aditivos Alimentarios (JECFA), establecido en 1955 para examinar aspectos químicos, toxicolóxicos e doutro tipo dos aditivos alimentarios, contaminantes e residuos de medicamentos veterinarios nos alimentos destinados ó consumo humano.
• Reunión Conxunta FAO/OMS sobre Residuos de Praguicidas (JMPR), establecida en 1963 para recomenda-los límites máximos de residuos (LMR) de praguicidas e contaminantes ambientais en determinados produtos alimenticios.
• Consultas mixtas FAO/OMS de expertos sobre avaliación de riscos microbiolóxicos (JEMRA), establecidas no 2000 para asesorar á Comisión sobre hixiene dos alimentos e os aspectos microbiolóxicos da inocuidade dos alimentos.

Organización

A Comisión está integrada por 176 países, a abril de 2007. A relación completa de tódolos países membros pódese consultar na web oficial do Codex Alimentarius [2] Arquivado 16 de febreiro de 2007 en Wayback Machine.. Cada país membro nomea os seus representantes ante a Comisión, así como un Punto de Contacto que serve de enlace cos cidadáns dese país. En España, este punto de contacto é a Axencia Española de Seguridade Alimentaria (Ministerio de Sanidad y Consumo, Alcalá 56, 28071 Madrid).

O Secretariado da Comisión do Codex Alimentarius é nomeado conxuntamente polos directores xerais da FAO e da OMS. A sede oficial atópase nas oficinas da FAO en Roma (Viale delle Terme di Caracalla, 00100 Roma, Italia). O Programa Conxunto FAO/OMS para Normas alimentarias está financiado pola FAO nun 75 % e pola OMS no 25 % restante.

Normalmente a Comisión reúnese cada dous anos, alternativamente na sede da FAO e na sede da OMS (en Xenebra), pero ocasionalmente pode celebrar períodos de sesións especiais ou extraordinarios. Ás sesións plenarias asisten os representantes de cada país, designados polos seus gobernos, e resulta normal que tamén formen parte das delegacións representantes da industria, de organizacións de consumidores e de institucións académicas. Habitualmente. varias organizacións gobernamentais e ONG internacionais asisten tamén como observadores.

A última reunión da Comisión, no seu 29º período de sesións, celebrouse en Xenebra (Suíza), entre os días 3 e7 de xullo de 2006.

Tódolos textos publícanse en inglés, francés e español e están dispoñibles libremente na súa páxina web [3] Arquivado 07 de abril de 2007 en Wayback Machine..

Ligazóns externas

• ¿Qué es el Codex Alimentarius? (Roma 2005) [4]
• Web oficial, en castelán [5] Arquivado 07 de abril de 2007 en Wayback Machine.