Cláusula filioque

Na teoloxía cristiá, a cláusula filioque[1] ou cláusula Filioque[2][3][4] ou controversia filioque (ou Filioque) refírese á inclusión do termo Filioque (que significa "e do Fillo") no Credo niceno-constantinopolitano, á doutrina da cal é expresión, e á relativa disputa entre teólogos da Igrexa Católica e da Igrexa Ortodoxa.[5]

Icona da Santa Trindade no Mosteiro de Vatopedi do Monte Athos.

As Igrexas orientais difiren da occidental no texto do Credo de Nicea sobre o Espírito Santo. Na forma oriental dise: o Espírito Santo "procede do Pai" (sen engadir nin "e do Filho" nin "unicamente"). Na forma occidental, engádense as palabras "e do Fillo" (escrito en latín, Filioque).[5]

A Igrexa católica confesa unha dobre procesión do Espírito Santo: "do Pai e do Fillo", como dun só Principio.[6] A Igrexa latina confesa isto tamén polo uso do Credo con Filioque a non ser que a palabra "procedit" (procede) sexa representada pola palabra grega "προερχόμενον", que ten un sentido máis restringido, que non se pode aplicar á procesión do Espírito Santo a partir do Fillo.[7][8] Por esta razón, a tradución grega do Misal Romano exclúe o Filioque, e varios papas teñen recitado o Credo publicamente en grego sen o Filioque.[9][10] En xeral, as Igrexas católicas orientais non usan a cláusula, o que non é negar a doutrina, e a Santa Sé anima as que a introduciran a "volver ás súas raíces".[11]

Na Encyclopedia of Eastern Orthodox Christianity Marcus Plested sinala que os teólogos ortodoxos, mentres se opoñen, por unanimidade, a inclusión do Filioque no Credo de Nicea, descubriron agora modos posibles de conciliación en materia de doutrina e fraseoloxía.[12] Xa Sergei Bulgakov (1871-1944) declarou que o Filioque non se pode considerar nin un dogma, nin unha herexía, senón un theologoumenon, é dicir, unha opinión teolóxica aceptable.[13] Karl Barth e Yves Congar din que a visión de Bulgakov é compartida pola maioría dos teólogos ortodoxos.[14][15]

Non todos os teólogos ortodoxos comparten esta visión. Alén de moitas "pombas" hai tamén –observa o bispo ortodoxo Kallistos (Timothy) Ware[16][17][18]– os "falcóns", para os que o Filioque é unha herexía.[19] Un dos máis destacados destes era Vladimir Lossky (1903-1958), que no Filioque viu a raíz de todos os problemas dogmáticos das relacións entre Oriente e Occidente:[20] segundo el, a cuestión da procesión do Espírito Santo é a única razón dogmática para a separación de Oriente e Occidente; as outras diverxencias doutrinarias só son o resultado desta.[21][22]

  1. ¿Qué es la cláusula filioque?
  2. Antonio Bravo García, Viajes por Bizancio y Occidente (Dykinson 2014 ISBN 9788490852378), p. 269
  3. Daryl Aaron, Los 40 cristianos más influyentes (Charisma Media 2014 ISBN 9781621368342), p. 102
  4. Britannica Enciclopedia Moderna 2011 (ISBN 9781615355167), p. 1034
  5. 5,0 5,1 Catechismus Ecclesiae Catholicae, 184, "Symbolum Fidei Nicaenum-Constantinopolitanum": "qui ex Patre Filioque procedit"
  6. Catecismo da Igrexa Católica, 246, en portugués e en español
  7. Nota do Pontificio Consello para a promoción da unidade dos cristiáns, sobre as tradicións grega e latina en relación á procesión do Espírito Santo: texto en francés Arquivado 17 de novembro de 2015 en Wayback Machine.; en inglés; en italiano.
  8. Andrea Pacini, Lo Spirito Santo nella Trinità. Il Filioque nella prospettiva teologica di Sergej Bulgakov (Città Nuova 2004 ISBN 978-88-311-3273-2), p. 116
  9. Matthew Levering, "Rationalism or Revelation: St Thomas Aquinas and the Filioque" en Jeffrey W. Barbeau, Beth Felker Jones (ed.), Spirit of God: Christian Renewal in the Community of Faith (InterVarsity Press 2015 ISBN 978-0-8308-9775-9), p. 60
  10. John Panteleimon Manoussakis, For the Unity of All: Contributions to the Theological Dialogue Between East and West (Wipf and Stock 2015 ISBN 978-1-4982-0043-1), p. 15
  11. "Chaldean Catholic Diocese of St. Peter the Apostle: "The Reformed Chaldean Mass"". Arquivado dende o orixinal o 10 de novembro de 2015. Consultado o 03 de setembro de 2015. 
  12. Marcus Plested, "Filioque" en John Anthony McGuckin, The Encyclopedia of Eastern Orthodox Christianity (John Wiley & Sons 2010 ISBN 9781444392548), p. 251–252
  13. Sergius Bulgakov, The Comforter (Eerdmans 2004 ISBN 9780802821126), p. 94
  14. Karl Barth, Church Dogmatics, vol. 1, part 1, p. 479
  15. Yves Congar, After Nine Hundred Years (Fordham University Press 1998 ISBN 978-0-82321857-8), pp. 147–148
  16. Timothy Ware (Kallistos de Dioclea), The Orthodox Church: An Introduction to Eastern Christianity (Penguin 1993 ISBN 9780141925004)
  17. "Anthony Dragani, Adrian Fortescue and the Eastern Christian Churches (Gorgias Press 2007 ISBN 9781593333454), p. 141". Arquivado dende o orixinal o 06 de marzo de 2016. Consultado o 31 de agosto de 2015. 
  18. O Bispo Kallistos Ware, despois de ser un feroz oponente do Filioque, concluíu que o problema reside non tanto na área de diferenzas doutrinárias fundamentais como no campo da semántica e de diversidade de énfase (Kallistos Ware, "Oriente e Occidente, fonti e speranze della Chiesa indivisa" de Philippe Baud, Maxime Egger (ed) Le ricchezze dell'Oriente cristiano. Teologia, spiritualità, arte, Pauline 2004 ISBN 9788831526289, p. 148 e Catholic Answers: Filioque Arquivado 05 de setembro de 2015 en Wayback Machine.)
  19. Timothy Ware (Kallistos de Dioclea), The Orthodox Church: An Introduction to Eastern Christianity (Penguin 1993 ISBN 9780141925004)
  20. Maria Rigel Langella, Salvezza come illuminazione. Uno studio comparato di S. Bulgakov, V. Lossky, P. Evdokimov (Editrice Pontificia Università Gregoriana 2000 ISBN 9788876528705), p. 139
  21. David Guretzki, "The Filioque: Reviewing the State of the Question" in Myk Habets (ed), Ecumenical Perspectives on the Filioque for the 21st Century (Bloomsbury 2014 ISBN 9780567164711)
  22. Daniel B. Clendenin, Eastern Orthodox Theology: A Contemporary Reader (Baker Academic 2003 ISBN 9780801026515)

Véxase tamén

editar

Ligazóns externas

editar