Antonio Cánovas del Castillo

político español

Antonio Cánovas del Castillo, nado en Málaga o 8 de febreiro de 1828 e finado en Arrasate (Guipúscoa) o 8 de agosto de 1897, foi un político e historiador español coñecido principalmente polo seu apoio á Restauración borbónica de 1874 e por converterse no máximo dirixente dos conservadores no "sistema de quendas" por el establecido. Foi presidente do goberno español nos períodos 1874-1875, 1875-1879, 1879-1881, 1884-1885, 1890-1892 e 1895-1897.

Modelo:BiografíaAntonio Cánovas del Castillo

Editar o valor en Wikidata
Biografía
Nacemento8 de febreiro de 1828 Editar o valor en Wikidata
Málaga, España Editar o valor en Wikidata
Morte8 de agosto de 1897 Editar o valor en Wikidata (69 anos)
Mondragón, España Editar o valor en Wikidata
Causa da mortehomicidio
magnicidio Editar o valor en Wikidata
Lugar de sepulturaPanteón de homes ilustres Editar o valor en Wikidata
Deputado das Cortes
20 de abril de 1896 – 8 de agosto de 1897
Circunscrición electoral: Murcia

Deputado das Cortes
18 de abril de 1896 – 27 de xullo de 1896 – Francisco López Chicheri →
Circunscrición electoral: Albacete

Presidente do Consello de Ministros
23 de marzo de 1895 – 8 de agosto de 1897
← Práxedes Mateo SagastaMarcelo Azcárraga Palmero →
Deputado das Cortes
15 de xuño de 1893 – 1 de xullo de 1895
Circunscrición electoral: Murcia

Deputado das Cortes
12 de marzo de 1893 – 7 de febreiro de 1895 – Kaulak →
Circunscrición electoral: Murcia

Presidente do Consello de Ministros
23 de novembro de 1891 – 11 de decembro de 1892
← Antonio Cánovas del CastilloPráxedes Mateo Sagasta →
Ministro de Mariña de España
5 de novembro de 1891 – 23 de novembro de 1891
← José María de Beranger y Ruiz de ApodacaFlorencio Montojo →
Deputado das Cortes
10 de febreiro de 1891 – 5 de xaneiro de 1893
Circunscrición electoral: Murcia

Deputado das Cortes
7 de febreiro de 1891 – 8 de maio de 1891 – Kaulak →
Circunscrición electoral: Murcia

Presidente do Consello de Ministros
5 de xullo de 1890 – 23 de novembro de 1891
← Práxedes Mateo SagastaAntonio Cánovas del Castillo →
Deputado das Cortes
12 de abril de 1886 – 29 de decembro de 1890
Circunscrición electoral: Murcia

Presidente do Congreso dos Deputados
26 de decembro de 1885 – 8 de marzo de 1886
← Francisco de Borja Queipo de Llano, 8th Count of Toreno (en) TraducirCristino Martos →
Deputado das Cortes
24 de maio de 1884 – 14 de xuño de 1884 – Máximo Cánovas del Castillo →
Circunscrición electoral: Murcia

Deputado das Cortes
24 de maio de 1884 – 8 de marzo de 1886
Circunscrición electoral: Circunscrición electoral de Madrid

Presidente do Consello de Ministros
18 de xaneiro de 1884 – 27 de novembro de 1885
← José de Posada HerreraPráxedes Mateo Sagasta →
Deputado das Cortes
27 de setembro de 1881 – 31 de marzo de 1884
Circunscrición electoral: Circunscrición electoral de Madrid

Deputado das Cortes
30 de agosto de 1881 – 31 de marzo de 1884
Circunscrición electoral: Málaga

Deputado das Cortes
29 de agosto de 1881 – 31 de marzo de 1884
Circunscrición electoral: Murcia

Ministro de Estado de España
25 de outubro de 1880 – 22 de novembro de 1880
← José ElduayenJosé Elduayen →
Ministro de Gobernación
19 de marzo de 1880 – 7 de abril de 1880
← Francisco Romero RobledoFrancisco Romero Robledo →
Ministro de Estado de España
20 de xaneiro de 1880 – 19 de marzo de 1880
← Francisco de Borja Queipo de Llano, 8th Count of Toreno (en) TraducirJosé Elduayen →
Presidente do Consello de Ministros
9 de decembro de 1879 – 8 de febreiro de 1881
← Arsenio Martínez-Campos AntónPráxedes Mateo Sagasta →
Deputado das Cortes
28 de abril de 1879 – 5 de novembro de 1879
Circunscrición electoral: Murcia

Deputado das Cortes
27 de abril de 1879 – 25 de xuño de 1881
Circunscrición electoral: Circunscrición electoral de Madrid

Ministro de Ultramar
4 de setembro de 1878 – 21 de outubro de 1878
← José ElduayenJosé Elduayen →
Ministro de Ultramar
10 de xaneiro de 1878 – 12 de febreiro de 1878
← Cristóbal Martín de Herrera (en) TraducirJosé Elduayen →
Ministro de Facenda
22 de xuño de 1876 – 25 de xullo de 1876
← Pedro SalaverríaJosé García Barzanallana →
Deputado das Cortes
9 de marzo de 1876 – 17 de marzo de 1876
Circunscrición electoral: Murcia

Deputado das Cortes
18 de febreiro de 1876 – 30 de decembro de 1878
Circunscrición electoral: Circunscrición electoral de Madrid

Ministro de Mariña de España
16 de febreiro de 1876 – 20 de marzo de 1876
← Santiago Durán y LiraSantiago Durán y Lira →
Ministro da Guerra
16 de febreiro de 1876 – 20 de marzo de 1876
← Francisco de Paula Ceballos y Vargas (en) TraducirFrancisco de Paula Ceballos y Vargas (en) Traducir →
Presidente do Consello de Ministros
2 de decembro de 1875 – 7 de marzo de 1879
← Joaquín Jovellar SolerArsenio Martínez-Campos Antón →
Ministro de Graza e Xustiza
31 de xullo de 1875 – 19 de agosto de 1875
← Francisco de Cárdenas EspejoFrancisco de Cárdenas Espejo →
Ministro de Mariña de España
9 de febreiro de 1875 – 8 de xuño de 1875
← Mariano Roca de Togores CarrascoSantiago Durán y Lira →
Ministro da Guerra
18 de xaneiro de 1875 – 10 de febreiro de 1875
← Joaquín Jovellar SolerJoaquín Jovellar Soler →
Presidente do Consello de Ministros
9 de xaneiro de 1875 – 12 de setembro de 1875
← Práxedes Mateo SagastaJoaquín Jovellar Soler →
Q65941941 Traducir
31 de decembro de 1874 – 13 de febreiro de 1875
Deputado no Congreso do Sexenio Democrático
30 de abril de 1872 – 28 de xuño de 1872
Circunscrición electoral: Murcia

Deputado no Congreso do Sexenio Democrático
17 de xullo de 1871 – 2 de outubro de 1871 – Pedro Pagán Ayuso (en) Traducir →
Circunscrición electoral: Murcia

Deputado no Congreso do Sexenio Democrático
13 de abril de 1871 – 24 de xaneiro de 1872
Circunscrición electoral: Murcia

Deputado no Congreso do Sexenio Democrático
16 de febreiro de 1869 – 2 de xaneiro de 1871
Circunscrición electoral: Murcia

Deputado a Cortes no reinado de Isabel II
3 de abril de 1867 – 6 de decembro de 1868
Circunscrición electoral: Málaga

Ministro de Facenda
28 de maio de 1866 – 10 de xullo de 1866
← Manuel Alonso MartínezManuel García Barzanallana (en) Traducir →
Deputado a Cortes no reinado de Isabel II
6 de marzo de 1866 – 14 de marzo de 1866
Circunscrición electoral: Murcia

Deputado a Cortes no reinado de Isabel II
3 de xaneiro de 1866 – 30 de decembro de 1866
Circunscrición electoral: Málaga

Deputado a Cortes no reinado de Isabel II
3 de xaneiro de 1866 – 14 de marzo de 1866
Circunscrición electoral: Cádiz (en) Traducir

Ministro de Ultramar
21 de xuño de 1865 – 10 de xullo de 1866
← Manuel Seijas Lozano (pt) TraducirAlejandro de Castro Casal →
Deputado a Cortes no reinado de Isabel II
30 de decembro de 1864 – 12 de xullo de 1865
Circunscrición electoral: Málaga

Ministro de Gobernación
1 de marzo de 1864 – 16 de setembro de 1864
← Antonio de Benavides y Fernández de NavarreteLuis González Brabo y López de Arjona →
Deputado a Cortes no reinado de Isabel II
11 de novembro de 1863 – 23 de xuño de 1864
Circunscrición electoral: Málaga

Deputado a Cortes no reinado de Isabel II
15 de xaneiro de 1859 – 12 de agosto de 1863
Circunscrición electoral: Málaga

Deputado a Cortes no reinado de Isabel II
6 de decembro de 1858 – 27 de xaneiro de 1859 – José López Domínguez →
Circunscrición electoral: Málaga

Deputado a Cortes no reinado de Isabel II
13 de novembro de 1854 – 2 de setembro de 1856
Circunscrición electoral: Málaga

Deputado a Cortes no reinado de Isabel II

Circunscrición electoral: Murcia

Datos persoais
ResidenciaMadrid Editar o valor en Wikidata
RelixiónCatolicismo Editar o valor en Wikidata
Actividade
Lugar de traballo Madrid Editar o valor en Wikidata
Ocupaciónpolítico, diplomático, historiador, escritor Editar o valor en Wikidata
Partido políticoPartido Liberal-Conservador
Unión Liberal Editar o valor en Wikidata
Membro de
Familia
CónxuxeJoaquina de Osma y Zavala (1887–1897)
María de la Concepción Espinosa de los Monteros (1860–1863) Editar o valor en Wikidata
PaisAntonio Cánovas García Editar o valor en Wikidata  e Juana del Castillo Editar o valor en Wikidata
IrmánsJosé Cánovas del Castillo
Máximo Cánovas del Castillo
Emilio Cánovas del Castillo Editar o valor en Wikidata
ParentesJoaquín José de Osma y Ramírez de Arellano, sogro
Kaulak, sobriño Editar o valor en Wikidata
Cronoloxía
8 de agosto de 1897Asasinato de Cánovas del Castillo Editar o valor en Wikidata
Premios
Sinatura Editar o valor en Wikidata

Editar o valor en Wikidata

Descrito pola fonteSvensk Uppslagsbok (pt) Traducir
Grande Enciclopedia Soviética 1969-1978, (sec:Кановас дель Кастильо Антонио)
Ensayo de un catálogo de periodistas españoles del siglo XIX (1903-1904), (sec:Cánovas del Castillo (Antonio), p.69) Editar o valor en Wikidata
Galiciana: 45262 BNE: XX874937 Find a Grave: 10501290 Editar o valor en Wikidata

Traxectoria

editar

Reinado de Isabel II

editar

Cánovas iniciouse en política ao pouco de se trasladar a Madrid, a finais dos anos corenta. Integrouse no grupo dos puritanos, unha facción dos liberais moderados partidaria do entendemento cos progresistas. A inicios dos anos cincuenta, cando o gabinete de Juan Bravo Murillo pretendeu afondar no autoritarismo que marcaba a política do Partido Moderado, os puritanos romperon co partido.[1]

Estes ligáronse, entón, aos grupos progresistas que preparaban a Revolución de 1854 e o propio Cánovas foi o redactor do "Manifesto de Manzanares",[2] redactado a petición do xeneral Serrano e asinado por Leopoldo O'Donnell, que deu orixe á revolución.[3] Próximo á Unión Liberal de O'Donnell, converteuse nun dos seus membros máis destacados e chegou a ser ministro de Gobernación en 1864 e de Ultramar en 1865, nos anos finais do reinado de Isabel II.

Sexenio revolucionario

editar

Cánovas non se involucrou na Gloriosa, o pronunciamento de setembro de 1868 que destronou Isabel II. Tampouco sostivo á raíña, aínda que durante o Sexenio mostrouse partidario da monarquía constitucional. Sinalando a necesidade de orde e goberno firme, non se opuxo de forma taxativa ao réxime nacido da Gloriosa. Abstívose na elección de Amadeo de Savoia e apoiou os gabinetes de Práxedes Mateo Sagasta e Emilio Castelar, buscando que o réxime non se radicalizase. Esta posición fixo que se lle xuntasen moitos dos que se mostraban descontentos coa evolución do réxime, máis aínda cando se proclamou a Primeira República Española.[4]

Regreso de Afonso de Borbón

editar

En outubro de 1872, coa chegada dos radicais ao poder, Cánovas integrouse por fin no afonsismo, a facción política conservadora que preparaba a volta de Afonso de Borbón, fillo de Isabel II. Fracasada a vía do pronunciamento, no verán de 1873 fíxose co liderado desta facción, desprazando aqueles que pretendían un regreso aos tempos en que o Partido Moderado ocupaba o poder en exclusiva.[5]

Este movemento deteriorou completamente as súas relacións con Isabel II, que apostaba por unha Restauración de carácter reaccionario, en estreita alianza con carlistas e neocatólicos. Cánovas perfilou un afonsismo que pretendía integrar á esquerda liberal e conservar aqueles aspectos da Constitución de 1869 que fosen compatibles co liberalismo moderado.

Cánovas foi o redactor do Manifesto de Sandhurst,[6] publicado no mes de decembro de 1874. Neste texto, asinado por Afonso de Borbón, afirmábase o compromiso do pretendente coa monarquía constitucional e chamaba ao seu lado a todos os españois "sean cuales fueren sus antecedentes políticos". Tratábase dunha clara referencia á súa vontade de integrar cantas sensibilidades políticas fose posible.

Aínda que Cánovas non tiña présa por lograr a proclamación de Afonso e rexeitaba a intervención do exército, non puido evitar o pronunciamento do xeneral Martínez Campos en Sagunto a finais dese mesmo mes. Pese ás cautelas de Cánovas, o pronunciamento triunfou sen violencia e Afonso XII foi proclamado como rei.[7]

Restauración

editar

Cánovas sería encargado de artellar o sistema político da Restauración, coñecido na súa honra como "sistema canovista". O sistema, fundamentado na Constitución de 1876, era unha monarquía constitucional a semellanza da británica. A Constitución reservaba á monarquía moitos poderes, entre eles o de disolver as Cortes e nomear presidente do goberno. Con todo, o parlamento tiña gran marxe de manobra e o goberno efectivo do país acabou por quedar nas súas mans.

Cánovas era un defensor convencido dos beneficios do bipartidismo. Fundou o Partido Liberal Conservador, de tendencia conservadora, pero comprometido co liberalismo. Favoreceu a formación dun partido liberal virado cara a esquerda que aceptase a lexitimidade do sistema político implantado. Con Práxedes Mateo Sagasta, líder do Partido Liberal Fusionista estableceu a quenda política obrigatoria, mediante o Pacto do Pardo en 1881.

Na práctica o sistema canovista baseouse nas fraudes electorais periódicas, apoiadas no caciquismo, que facían posible a alternancia no poder, como medio de disipar tensións. Deste xeito accedeu varias veces ó cargo da presidencia do goberno, sendo o primeiro presidente do consello de ministros de Afonso XII.

Cánovas asumiu funcións de xefe do estado durante a rexencia de María Cristina de Habsburgo-Lorena (1885-1902). Decretou inicialmente o sufraxio restrinxido en 1878 e o sufraxio universal masculino non se restableceu ata 1890 baixo o goberno de Sagasta.

O seu goberno desenvolveu unha política colonial baseada na represión dos partidarios dunha Cuba libre. A política levada a cabo contra o nacionalismo cubano acabaría conducindo a España á perda das últimas colonias na guerra hispano-americana contra os Estados Unidos en 1898. Exerceu igualmente unha forte represión contra a disidencia política no interior de España.

Asasinato

editar
 
Mausoleo de Cánovas en Madrid (A. Querol, 1906).

Cánovas morreu asasinado o 8 de agosto de 1897 no balneario de Santa Águeda, en Guipúscoa, polo anarquista italiano Michele Angiolillo, que se inscribira no establecemento como correspondente do xornal Il Popolo. Segundo as súas declaracións ó ser detido, atentara contra el en resposta ás mortes e tortura dos revolucionarios detidos en Barcelona tras o atentado contra a procesión de Corpus en xuño de 1896.

Cánovas del Castillo foi, ademais de político, un activo home de letras. Os seus escritos históricos concedéronlle notable reputación, en especial a súa Historia de la decadencia de España, pola cal foi elixido en 1860, con só 32 anos, membro da Real Academia da Historia. A este honor seguiría a súa incorporación a outras institucións de letras, entre elas, a Real Academia Española en 1867, a Academia de Ciencias Morais e Políticas en 1871 e a Real Academia de Belas Artes de San Fernando en 1887. Tamén oficiou como director do Ateneo de Madrid (1870-74, 1882-84 e 1888-89).

A súa obra historiográfica mais sobranceira constitúea a Historia General de España (1891-1897) en 18 volumes. Entre as súas publicacións e libros que conteñen textos seus están os seguintes:

  • La campana de Huesca: (crónica del siglo XII). Prólogo de Serafín Estébanez Calderón (El Solitario). Colección Austral. 1851.
  • Historia de la decadencia de España desde Felipe III hasta Carlos II. 1854.
  • Bosquejo histórico de la Casa de Austria en España. 1869.
  • Discurso sobre la nación: inauguración del curso del Ateneo de Madrid, novembro de 1882. introdución de Andrés de Blas.
  • Estudios del reinado de Felipe IV. Madrid, Imprenta Pérez Dubrull, 2 vols. 1888-1889.
  • Criterio histórico con que las distintas personas que en el descubrimiento de América intervinieron han sido después juzgadas: conferencia inaugural de Antonio Cánovas del Castillo, pronunciada el día 11 de febrero de 1891.. Ed. facsímile. Clásicos Biblioteca Nacional. Orixinal: Madrid, Sucesores de Rivadeneyra, 1892-1894.
  • Historia General de España. 18 vols. 1897.
  • Discursos parlamentarios; estudo preliminar de Diego López Garrido.

Valoración historiográfica

editar

A valoración da traxectoria de Cánovas está estreitamente ligada á da Restauración. Até finais dos anos setenta, a análise histórica deste período adoitaba facerse desde posicións rexeneracionistas e esquerdistas. A Restauración, e por ende Cánovas, reputábanse responsábeis do atraso económico e cultural da España de finais do XIX.[8]

Considerábase á Restauración “un réxime de esencia represiva, contrarrevolucionaria e autoritaria”.[9] Apreciábase unha continuidade entre a política do Partido Moderado durante a monarquía isabelina, o liberalismo conservador de Cánovas e os impulsos autoritarios da dereita española, culminados na ditadura franquista.

A partir de finais dos setenta foise afirmando entre a comunidade historiográfica unha visión máis temperada, cando non favorábel, da súa figura. O afondamento na biografía, así como na obra teórica e política de Cánovas, contribuíron a novos puntos de vista. Así mesmo, a Restauración pasou a contemplarse como un antecedente da Transición, da consolidación da democracia e do bipartidismo PSOE-PP en España.[Cómpre referencia]

As novas análises tendían a unha valoración global da súa traxectoria política, destacando a súa coherencia.[10] Desde o inicio da súa andaina Cánovas militou no liberalismo conservador, mais sempre se opuxo ao exclusivismo que o Partido Moderado quixo exercer sobre o poder político. Cánovas foi sempre partidario de compartir o poder con outras correntes políticas liberais e aínda coas formacións republicanas e demócratas que aceptasen a monarquía constitucional.[Cómpre referencia] Cánovas sería un político de acentuado pragmatismo, consciente de que o pacto e a cesión eran prácticas centrais da vida política.

Estas análises poñían o acento sobre a flexibilidade da Constitución de 1876.[11] Sempre no marco da monarquía constitucional e do respecto das liberdades individuais, a Constitución permitía a aplicación de políticas de moi diversa orientación en función da lectura do seu articulado. Esta flexibilidade permitiu que se mantivese en vigor durante case cincuenta anos, un fito extraordinario na política contemporánea española.

Así mesmo, a comparanza entre o sistema canovista e os sistemas políticos doutros países europeos do tempo, non deixa á Restauración en mal lugar. O personalismo da política finisecular foi común a case todos os países europeos. Desde coordenadas ideolóxicas e un pragmatismo semellante ao de Cánovas, políticos como Disraeli no Reino Unido, Giolitti en Italia ou Pavić en Serbia marcaron a evolución dos seus países neste tempo. Outros estadistas que procedían de substratos ideolóxicos moi diferentes, como Bismarck en Alemaña, deron en prácticas semellantes. Ao cabo, en todos os países existía unha gran preocupación por combinar a paz social cunha ampliación gradual e limitada da democratización.

A III República francesa estivo dominada por políticos de tendencia conservadora durante os anos setenta e oitenta. En Alemaña, onde a política finisecular estivo marcada pola figura de Bismarck, apréciase unha parecida reacción paternalista e autoritaria ante a auxe do movemento obreiro. As inxerencias do káiser na política foron tan extemporáneas e arbitrarias como puidesen ser as de Afonso XIII.

Salvando as enormes distancias, seguramente sexa a Italia do transformismo o sistema político máis comparable á España da Restauración[12]. Este período, que vai de 1876 a 1914, caracterizouse polo pacto entre os políticos liberais ao amparo dunha monarquía constitucional. En suma, segundo Suárez Cortina, ambos sistemas responden ao "control político das burguesías no marco do constitucionalismo non democrático (...): sistema clientelar, dominio do Executivo, prerrogativa rexia, Estado unitario con forte dominio dunha Administración centralizada".[13]

Como en España, consentíanse opcións políticas alleas ao liberalismo, pero estas quedaban na práctica á marxe do sistema. Aínda que o desenvolvemento industrial italiano foi máis sólido que o español, tamén se limitou a áreas moi concretas do territorio e amparouse en prácticas proteccionistas auspiciadas por unha burguesía relativamente débil. O rural, empobrecido e falto dunha masa crítica de pequenos e medianos propietarios, expulsaba man de obra barata ás áreas industriais. Ao igual que en España prosperaron neste contexto as prácticas caciquís.

  1. Suárez Cortina 1997, pp. 120–125.
  2. Comellas 1997, p. 83.
  3. Pascual 1999, p. 58.
  4. Varela Ortega (2001). pp. 25–43.  Falta o |title= (Axuda)
  5. Varela Ortega (2001). pp. 44–62.  Falta o |title= (Axuda)
  6. Langa 1990, p. 38.
  7. Varela Ortega (2001). pp. 63–97.  Falta o |title= (Axuda)
  8. Suárez Cortina 1997, pp. 31-107.
  9. Suárez Cortina 1997, p. 147.
  10. Suárez Cortina 1997, pp. 120-127.
  11. Suárez Cortina 1997, pp. 148-151.
  12. Suárez Cortina. 1997. pp. 317–367. 
  13. Suárez Cortina. 1997. pp. 322–323. 

Véxase tamén

editar

Bibliografía

editar
  • Comellas, José Luis (1997). Cánovas Del Castillo. Col. Ariel Historia. Madrid: Ariel. ISBN 9788434465985. 
  • Fernández de Alarcón, Belén (2016). Vida cotidiana de la mujer en la burguesía en tiempos de Isabel II y finales del XIX. Madrid: Universidad Rey Juan Carlos. ISBN 978-84-9085-694-9. 
  • Gómez Ochoa, Fidel (1997). "El conservadurismo canovista y los orígenes de la Restauración". En Suárez Cortina, Manuel (et al.). La Restauración, entre el liberalismo y la democracia (en castelán). Madrid: Alianza Editorial. pp. 109–155. ISBN 84-206-2890-5. 
  • Langa Laorga, María Alicia (1990). España y Portugal en el siglo XIX. Col. Historia del mundo contemporáneo. Madrid: Akal. ISBN 84-7600-494-X. 
  • Pascual, Pedro (1999). El compromiso intelectual del político: ministros escritores en la Restauración canovista. Madrid: Ediciones de la Torre. ISBN 84-7960-247-3. 
  • Suárez Cortina, Manuel (1997). La Restauración, entre el liberalismo y la democracia (en castelán). Madrid: Alianza Editorial. ISBN 9788420628905. 
  • Varela Ortega, José: Los amigos políticos. Partidos, elecciones y caciquismo en la Restauración (1875-1900). Marcial Pons, 2001 (2ª edición). ISBN 8478469931

Outros artigos

editar

Ligazóns externas

editar