Vasco da Gama

Vasco da Gama, primeiro conde de Vidigueira, nado en Sines (Portugal) en ca. 1460/1469 e finado en Cochin (Querala, India) o 24 de decembro de 1524, foi un célebre navegante e explorador portugués, e o primeiro europeo en chegar á India por mar. Na era dos descubrimentos destacou por ser o comandante dos primeiros barcos que navegaron directamente desde Europa ata a India para descubrir unha ruta comercial directa entre estas dúas rexións. Foi a viaxe oceánica máis longo realizado ata ese momento, pola que foi denominada ruta das indias.

Vasco da Gama

Biografía
Nacemento	1469 Sines (Reino de Portugal)
Morte	24 de decembro de 1524 (54/55 anos) Cochin (Kingdom of Cochin)
Causa da morte	Morte natural  (Malaria )
Lugar de sepultura	Igrexa de San Francisco (1524 (Gregoriano)–1539 (Gregoriano)) Igreja de Santa Engrácia Mosteiro dos Xerónimos
Vice-rei da India portuguesa (pt)
5 de setembro de 1524 – 24 de decembro de 1524 ← Duarte de Meneses (pt) – Henrique de Meneses (pt)  →
Datos persoais
País de nacionalidade	Reino de Portugal
Actividade
Ocupación	explorador , navegante , viajante mundial (pt) , oficial da armada
Lingua	Lingua portuguesa
Carreira militar
Rango militar	almirante
Orde relixiosa	Orde Franciscana
Outro
Título	Conde de Vidigueira
Cónxuxe	Catarina de Ataíde (pt)
Fillos	Estêvão da Gama (1470) (pt) , Cristóvão da Gama
Pais	Estêvão da Gama (pt)   e Izabel Sodre (pt)
Irmáns	Paulo da Gama (pt)
Sinatura

A súa viaxe inicial á India vía Cabo de Boa Esperanza(1497–1499) foi a primeira en unir Europa e Asia por unha ruta marítima, conectando os océanos Atlántico e Índico. Isto considérase amplamente como un fito na historia mundial, en tanto marcou o comezo dunha fase marítima de multiculturalismo global.O descubrimento da ruta marítima á India por parte de Vasco dá Gama abriu paso a unha era de imperialismo global e permitiu aos portugueses establecer un longo imperio colonial ao longo da ruta entre África e Asia. Viaxar pola ruta marítima permitiulle aos portugueses evitar navegar a través do altamente disputado mar Mediterráneo e atravesar a perigosa Península Arábiga.

Tras décadas de mariñeiros tentando chegar ás Indias, perdéndose miles de vidas e ducias de barcos en naufraxios e ataques, Vasco dá Gama chegou a Calicut o 20 de maio de 1498. O acceso sen oposición ás rutas das especias indias deu un impulsou á economía do Imperio portugués, que previamente estaba centrado ao longo do norte e as costas da África occidental. As principais especias que se obtiveron do sueste asiático eran a pementa e a canela, pero pronto incluíron outros produtos, todos novos para Europa. Portugal mantivo un monopolio comercial sobre estes bens durante varias décadas. Non foi senón ata un século despois que outras potencias europeas, primeiro a República neerlandesa e Inglaterra, e logo Francia e Dinamarca, foron capaces de desafiar o monopolio e a supremacía naval portugueses na ruta do Cabo.

Vasco dá Gama comandou dúas das armadas da India portuguesas, a primeira e a cuarta. Esta última foi a máis grande e partiu a India catro anos despois de que da Gama regresase da súa primeira. Ao final da súa vida, durante un breve período en 1524, foi gobernador da India portuguesa co título de vicerrei.Tamén recibiu o título de conde da Vidigueira en 1519. Segue sendo unha figura prominente na historia da exploración, e homenaxes ao longo de todo o mundo celebraron as súas exploracións e logros. A epopea nacional portuguesa Os Lusíadas foi escrita na súa honra por Luís de Camões.

Traxectoría

Primeiros anos

Vasco da Gama naceu en 1460 na cidade de Sines, un dos poucos portos marítimos da costa do Alentexo, ao suroeste de Portugal, probablemente nunha casa próxima á igrexa da Nossa Senhora das Salas.

O pai de Vasco da Gama era Estêvão da Gama, quen serviu na década de 1460 como cabaleiro da casa de Fernando, duque de Viseu Ascendeu nas filas da Orde militar de Santiago. Estêvão dá Gama foi nomeado alcaide-mór (gobernador civil) de Sines na década de 1460, cargo que desempeñou ata 1478; despois continuou como receptor de impostos e titular das encomendas da Orde na rexión.

Estêvão da Gama casou con Isabel Sodré, filla de João Sodré (tamén coñecido como João de Resende), vástago dunha familia ben relacionada de orixe inglesa. O seu pai e os seus irmáns, Vicente Sodré e Brás Sodré, estaban vinculados á casa do Infante Diogo, Duque de Viseu, e eran figuras destacadas da Orde militar de Cristo. Vasco da Gama foi o terceiro dos cinco fillos de Estêvão da Gama e Isabel Sodré - por (probable) orde de idade: Paulo da Gama, João Sodré, Vasco da Gama, Pedro da Gama e Aires da Gama. Vasco tamén tivo unha irmá coñecida, Teresa da Gama (que casou con Lopo Mendes de Vasconcelos).

Estatua de bronce de Vasco da Gama na súa casa natal, Sines, Portugal

Pouco sábese dos primeiros anos de vida de da Gama. O historiador portugués Teixeira de Aragão suxire que estudou na cidade interior de Évora, onde posiblemente aprendeu matemáticas e navegación. Afírmase que estudou con Abraham Zacuto, astrólogo e astrónomo xudeu-español, pero o biógrafo de da Gama, Subrahmanyam, considérao dubidoso.

Cara a 1480, da Gama seguiu ao seu pai e uniuse á Orde de Santiago. O maestre de Santiago era o príncipe Xoán, que ascendeu ao trono en 1481 como rei Xoán II de Portugal. Xoán II apreciaba moito á Orde, e as perspectivas dos da Gama aumentaron en consecuencia.

En 1492, Xoán II enviou a da Gama en misión ao porto de Setúbal e ao Algarve para apresar barcos francesés en represalia polas depredacións contra a navegación portuguesa en tempos de paz, tarefa que da Gama levou a cabo con rapidez e eficacia.

Primeira viaxe (1497-99)

Antecedentes

Descubrimentos e exploracións portuguesas: primeiros lugares e datas de chegada

Desde principios do século XV, os portugueses, impulsados polo infante Henrique, viñan explorando no coñecemento da costa africana. Desde a década de 1460, o obxectivo era conseguir contornear a punta sur do continente africano para así acceder ás riquezas da India —pementa negra, canela e outras especias— establecendo unha ruta marítima fiable. Esta ruta tería unha grande importancia económica e política ao dificultárense as rutas comerciais con Asia dende a caída de Constantinopla baixo o Imperio Otomán en 1453. A República de Venecia dominara gran parte das rutas comerciais entre Europa e Asia, pero desde 1453, coa toma de Constantinopla polos otománs, o comercio limitouse e aumentarón os custos.

Cando Vasco da Gama tiña uns dez anos, estes plans a longo prazo estaban a piques de ser alcanzados: Bartolomeu Dias volvera de dobrar o cabo de Boa Esperanza, na actual Suráfrica, despois de explorar o Gran Río Fish (río o que eles chamarón río do Infante en honor a João Infante, comandante da segunda carabela) e tras comprobar que a costa se estendía cara ao descoñecido en dirección nordés. Portugal esperaba usar a ruta iniciada por Díaz para romper o monopolio sobre o comercio do Mediterráneo.

Ao mesmo tempo, facendo uso das expedicións por terra durante o reinado de Xoán II de Portugal, rei que apoiaba a teoría de que a India era accesible por barco desde o océano Atlántico, Pêro da Covilhã e Afonso de Paiva foran enviados a través de Barcelona, Nápoles e Rodas a Alexandría, onde, facéndose pasar por mercadores, lograron chegar a Adén. Alí separáronse: Paiva dirixiuse a Etiopía e morreu de peste, sen enviar ningún informe das descubertas que fixera; mentres que Covilhã dirixiuse a Ormuz e logo á India, e despois volveu pola costa oriental de África, logrando establecer que a ruta á India era factible. Tampouco regresou nunca máis a Portugal, aínda que el si logrou facer chegar o seu informe a través de emisarios que determinaban a viabilidade da ruta marítima a Asia.

Faltaba só un navegante que demostrase o vínculo entre os resultados de Díaz e Corvilhã para inaugurar unha ruta comercial, A ruta das Especias, potencialmente lucrativa polo océano Índico. A tarefa foi asignada inicialmente polo rei Xoán II a Estevão da Gama, o pai de Vasco da Gama. Con todo, dado que morreu en xullo de 1497, o mando da expedición foi delegado polo novo rei Manuel I de Portugal en Vasco da Gama, posiblemente tendo en conta o seu bo desempeño ao protexer os intereses comerciais portugueses das depredacións polos franceses ao longo da Costa de Ouro africana

A primeira viaxe

Vasco dá Gama saíndo do porto de Lisboa, Portugal

A ruta seguido na primeira viaxe de Vasco dá Gama (1497-1499)

Manuel I de Portugal confioulle o comando da frota que, o 8 de xullo de 1497, partiu do porto de Santa María de Belém, no río Texo (Lisboa), coa idea de rodear o Cabo de Boa Esperanza en busca da India. Tratábase esencialmente dunha expedición de exploración que levaba cartas do rei D. Manuel I para os reinos que visitasen, padrões para colocar, e foi equipada por Bartolomeu Díaz con algúns produtos que probaran ser útiles nas súas viaxes para os troques co comercio local. A única testemuña da viaxe é un diario de a bordo, atribuído a Álvaro Velho, xa que os documentos da Coroa se destruíron no Grande Incendio de Lisboa.

A expedición formábana 150 homes, entre mariñeiros e soldados, distribuídos en catro pequenos navíos:

• São Gabriel, unha carraca de 27 metros de eslora, feita especialmente para esa viaxe e comandada polo propio Vasco da Gama.
• São Rafael, nave xemelga da San Gabriel, tamén feita para esta viaxe e comandada por Paulo da Gama, irmán do capitán maior.
• Berrio, ofrecida polo seu propietario, Don Manuel de Bérrio, e comandado por Nicolau Coelho.
• São Miguel, unha carraca para o transporte de subministracións, que foi queimada preto da baía de São Brás na viaxe de ida, e que foi comandada por Gonçalo Nunes.

Viaxe ao Cabo

Monumento á Cruz de Vasco dá Gama no Cabo de Boa Esperanza, Suráfrica

A expedición partiu de Lisboa, acompañada de Bartolomeu Díaz que seguiu nunha carabela rumbo cara a São Jorge da Mina, seguindo unha ruta xa experimentada polos navegantes anteriores ao longo da costa africana a través da illa de Tenerife e do arquipélago de Cabo Verde. Despois de alcanzar a costa da actual Serra Leoa, Vasco dá Gama desviouse cara ao sur, polo océano aberto, cruzando a liña do Ecuador, en busca dos ventos do oeste do Atlántico Sur, que Bartolomeu Díaz xa identificara en 1487. Esta manobra, coñecida como a volta do mar, foi exitosa e o 4 de novembro de 1497 a expedición chegara de novo á costa africana. Despois de máis de tres meses, os barcos navegaran máis de 6.000 quilómetros de mar aberto, a viaxe máis longa coñecida feita en alta mar ata esa data.

O 16 de decembro, a frota superara o chamado río do Infante (Gran Río Fish na costa oriental da actual Suráfrica), o punto no que Bartolomeu Díaz ddera volta anteriormente, navegando a partir de aí en augas descoñecidas para os europeos. O día de Nadal (Natal), Gama e a súa tripulación bautizaron a costa pola que navegaban co nome de Natal (actual provincia KwaZulu-Natal de Suráfrica).

Mozanbique

O 2 de marzo de 1498, completando o contorno da costa africana, a frota chegou á costa de Mozambique despois de sufrir fortes temporais e de que Vasco dá Gama sufocase con man de ferro unha revolta dos mariñeiros. Na costa de África oriental, os territorios controlados polos musulmáns integraban a rede de comercio no océano Índico. En Mozambique atoparon aos primeiros comerciantes indios. Inicialmente ben recibidos polo sultán, que os confundiu cos musulmáns, proporcionáronlles dous pilotos. Temendo que a poboación fose hostil aos cristiáns, pero tratando de manter o equívoco, despois dunha serie de malentendidos foron obrigados por unha multitude hostil a fuxir de Mozambique, e partiron do porto disparando os seus canóns contra a cidade..

O piloto que o sultán da illa de Mozambique proporcionoulles para conducilos ata á India, fora secretamente instruído para entregar os navíos portugueses aos gobernantes árabes de Mombasa. Unha casualidade fixo descubrir a emboscada e Vasco dá Gama puido continuar.

Na costa da actual Kenya, a expedición saqueou navíos mercantes árabes desarmados. Os portugueses convertéronse nos primeiros europeos en visitar o porto de Mombasa, pero foron recibidos hostilmente e marcháronse pronto.

En febreiro de 1498, Vasco da Gama seguiu cara ao norte, desembarcando no amigable porto de Melinde —rival de Mombasa—, onde foron ben recibidos polo sultán que lles forneceu un piloto árabe coñecedor do océano Índico, cuxo coñecemento dos ventos monzónicos permitiría guiar a expedición ata Calicut, na costa suroeste da India. As fontes difiren en canto á identidade do piloto, identificándoo ás veces como un cristián, un musulmán ou un guzerate. Un conto tradicional describe ao piloto como o famoso navegante árabe Ibn Majid, pero relatos contemporáneos sitúan a Ibn Majid noutro lugar nese momento. Ningún dos historiadores portugueses da época menciona a Ibn Majid. Vasco da Gama partiu de Melinde cara á India o 24 de abril de 1498.

Chegada a Calicut

Chegada dos portugueses á India segundo o mapa de Juan de la Cosa de 1500.

Vasco da Gama

O 20 de maio de 1498, a frota chegou a Kappakadavu, preto de Calicut, no actual estado indio de Kerala, establecendo a Ruta do Cabo e abrindo a ruta marítima desde Europa ata a India.

O día despois da chegada, entre unha multitude reunida na praia, foron recibidos por dous mouros tunisianos, un dos cales dirixiu a eles en castelán: «Ao diabo que te dou; quem te trouxe cá?». E preguntáronlles que ían buscar tan lonxe e contestáronlles: «Vimos buscar cristãos e especiaria.», conforme ao relatado por Álvaro Velho. Ao ver as imaxes dos deuses hindús, Vasco da Gama e os seus homes pensaron que eran de santos cristiáns, xa que os musulmáns non tiñan imaxes. A crenza nos cristiáns da India, como os chamaban, perdurou durante algún tempo, mesmo despois do regreso desta expedición.

Pero as negociacións co gobernador local, o zamorín Samutiri Manavikraman Rajá de Calicut, foron difíciles. Os esforzos de Vasco da Gama para conseguir condicións favorables de comercio víronse dificultadas pola diferenza de culturas e o baixo valor das súas mercadorías, xa que os representantes do zamorín burlábanse das súas ofertas e os comerciantes árabes alí establecidos resistíanse vendo a posibilidade dunha competencia non desexada. As mercadorías presentadas polos portugueses foron insuficientes para impresionar ao zamorín, en comparación cos bens de alto valor que se comercializaban alí, o que causou algunha desconfianza. Os portugueses venderon finalmente os seus produtos por baixo do custo para adquirir pequenas cantidades de especias e xoias para levar ao reino.

Por último, o zamorín mostrouse satisfeito coas cartas de D. Manuel I e Vasco da Gama conseguiu unha carta ambigua de concesión de dereitos para comerciar, mais acabou por partir sen aviso despois de que o zamorín e o seu xefe da Armada, Kunjali Marakkar, insistisen en que deixase todos os seus bens como garantía. Vasco da Gama conservou os seus bens, pero deixou algúns portugueses con ordes para iniciar a construción dunha factoría.

Regreso a Portugal

Piar de Vasco dá Gama en Melindi (na costa de Kenya).

Chegada de Vasco da Gama a Calicut (ilustración dunha edición de Os Lusíadas, 1880).

Vasco da Gama deixou Calicut o 29 de agosto de 1498. A viaxe de volta foi moito máis dura que a de ida xa que ansioso por levantar áncora para regresar a casa, ignorou o coñecemento local dos patróns dos ventos monzónicos que aínda sopraban na terra. A frota inicialmente avanzou polo norte ao longo da costa india, e logo fondeou na illa Anjadip durante un período. Finalmente saíron á travesía do océano Índico o 3 de outubro de 1498. Pero co monzón de inverno aínda por comezar, foi unha viaxe angustiosa. Na viaxe de saída, navegando co vento monzónico do verán, a frota de da Gama cruzou o océano Índico en só 23 días; agora, na viaxe de regreso, navegando contra vento, levou 132 días.

Da Gama non volveu ver terra ata o 2 de xaneiro de 1499, ao pasar #ante a cidade costeira Somalí de Mogadixo, entón baixo a influencia do imperio Ajuran no Corno de África. A frota non fixo escala, pero ao pasar ante Mogadixo, o diarista anónimo da expedición sinalou que era unha gran cidade con casas de catro ou cinco pisos de altura e grandes palacios no seu centro e moitas mesquitas con minaretes cilíndricos.

A frota de da Gama chegou finalmente a Malindi o 7 de xaneiro de 1499, nun estado lamentable: aproximadamente a metade da tripulación morrera durante a travesía, e moitos dos demais estaban afectados de escorbuto. Ao non quedar tripulantes suficientes para manexar tres naves, da Gama ordenou que o São Rafael fose afundido fronte á costa oriental africana, e que a tripulación fose redistribuída ás dúas naves restantes, o São Gabriel e o Berrio. Durante a súa estancia, o sultán concedeulle permiso para establecer un padrão. O piar Vasco da Gama, como aínda se coñece localmente, parece ser o único dos moitos padrões establecidos por da Gamma que sobreviviu até os nosos días.

A primeira nave en chegar a Lisboa foi a Berrio, o 10 de xullo de 1499. Un mes máis tarde chegou a São Gabriel, pero sen Vasco da Gama, xa que abandonara o navío en Cabo Verde para fretar unha carabela e levar o seu irmán, moi enfermo, ás Illas Azores e tentar salvalo, obxectivo que non conseguiría.

Así Vasco da Gama chegou a Lisboa no mes de setembro, sendo recoñecido o seu fito co título de Almirante Maior das Indias, unha renda de trescentos mil reis con carácter hereditario, o título (ao igual que seus irmáns) de Dom e dúas vilas, Sines e Vila Nova de Milfontes.

Segunda viaxe (1502-1503)

O 1502 organizouse unha nova expedición á India formada por vinte navíos de guerra para defender os intereses da Coroa de Portugal en Oriente. Nun primeiro momento fóiselle encomendada a Pedro Álvares Cabral pero desentendidos fixeron que finalmente recaese en Vasco da Gama.

Antes desta expedición realizouse outra no 1500, ao mando do xa mencionado Pedro Álvares Cabral, pero que se desviaría na travesía pola costa occidental de África e acabaría descubrindo Brasil. Á súa chegada a Calicut Cabral atopou un ambiente moi hostil xa que aos mercadores árabes e indios non lles gustaba a competencia que os portugueses podían significar. Así comezou unha escalada de violencia; Cabral tomou reféns para asegurarse o dereito de comercio e instalou unha factoría. Porén ao interpretar que se romperan os acordos atacou un barco árabe cargado con especias, polo que a factoría foi atacada e as mercancías portuguesas destruídas. Así Cabral abandonou Calicut e dirixiuse a Cochin, un reino rival, onde foi ben recibido. De todas as maneiras emprendeu a viaxe de volta con grandes perdas materiais o que fixo que caese en desgraza na corte portuguesa.

Así é como o 12 de febreiro Vasco da Gama parte de novo de Lisboa. No traxecto esixiu o pago dun tributo á illa de Kilwa (na actual Tanzania), un dos portos que na primeira viaxe fora hostil, converténdoa en tributaria do Reino de Portugal.

Nesta viaxe deuse o primeiro avistamento rexistrado por parte dun europeo das Illas Seychelles, que Vasco da Gama bautizou como Ilhas Almirante, na súa honra.

No norte do océano Índico capturou un importante cargamento procedente da Meca, apoderándose das mercancías e queimando o navío. Ao chegar o 30 de outubro a Calicut, isto unido aos bombardeos consecutivos realizados por Cabral e João da Nova fixeron que o Samoothiri estivera disposto a asinar un tratado.

O 1 de marzo do ano seguinte comezou unha guerra entre o Samoothiri de Calicut e o Raxá de Cochin cos seus aliados portugueses. Vasco da Gama asaltou os barcos mercantes árabes e destruíu a frota de 29 navíos de Calicut, decantando a contenda cara aos intereses de Cochin e os portugueses. Así acadaron importantes concesións comerciais. Despois de fundar a colonia portuguesa de Cochin e instaurar a hexemonía marítima portuguesa na zona volveu a Lisboa en 1503.

Terceira viaxe (1524)

No ano 1519 foi nomeado primeiro Conde de Vidigueira polo rei Manuel I, así como a concesión da Vila de Vidigueira e Vila de Frades. Converteuse así no primeiro conde portugués sen sangue real.

Despois de vinte anos afastado da navegación foi enviado de novo á India a causa do desastroso goberno do Vicerrei Duarte de Meneses e á fama de implacábel que se gañara da Gama na súa segunda viaxe. Así levantou áncora en 1524 contraendo a malaria ao pouco de chegar a Goa, xa na India. No cargo de Gobernador e Vicerrei da India actuou duramente e impuxo a orde pero morreu en Cochin no Nadal de 1524.

Foi sepultado na igrexa de San Francisco, en Cochin, e en 1539 os seus restos foron trasladados a Portugal, á igrexa dun convento carmelita preto de Vidigueira, de onde era conde dende 1519. No ano 1880 foi trasladado ao Mosteiro dos Xerónimos de Belém, que se construíu cos primeiros beneficios do comercio coa India.

Galería de imaxes

• 
  Ilustración da chegada de Vasco da Gama a Calcuta.
• 
  Estatua de Vasco da Gama na súa terra natal, Sines.
• 
  Tumba de Vasco da Gama no Mosteiro dos Xerónimos de Belém

Notas

Referencias

Véxase tamén

Bibliografía

O artigo da Wikipedia en portugués recolle a seguinte bibliografía:

• Ames, Glenn J. Vasco da Gama: Renaissance Crusader, 2004 Longman ISBN 0-321-09282-1
• Ames, Glenn J. The Globe Encompassed: The Age of European Discovery, 1500–1700, 2007 Prentice Hall, ISBN 978-0-13-193388-0
• Aragão, Augusto Carlos Teixeira de.D. Vasco da Gama e a Villa da Vidigueira. Lisboa: Typographia Universal, 1871.
• Aragão, Augusto Carlos Teixeira de. Vasco da Gama e a Vidigueira: Estudo historico. Lisboa: Imprensa Nacional, 1887. 303p.
• Bouchon, Geneviève. Vasco da Gama. Río de Janeiro: Record, 1998. 338p. ISBN 85-01-05385-6
• Corrêa, Gaspar. The Three Voyages of Vasco da Gama, and His Viceroyalty, 2001 Adamant Media Corporation, ISBN 1-4021-9543-5 - reedición facsímil de una edición de 1869 de la Sociedad Hakluyt de Londres.
• Disney, Anthony. The Indian Ocean in World History, Emily Booth (eds.), 2000, Universidad de Oxford, Nueva Delhi y Nueva York.
• Fernández-Armesto, Felipe. Civilizations, 2001, Macmillan Basingstoke y Oxford, U.K. ISBN 0-7432-0248-1
• Fernández-Armesto, Felipe (2006). W.W. Norton, ed. Pathfinders: A Global History of Exploration. pp. 177–181. ISBN 978-0393062595. 
• Jayne, Kingsley Garland (1910). Methuen, ed. Vasco Da Gama and his successors, 1460–1580. Londres. 
• Ravenstein, E. G. (1898). Hakluyt Society, ed. A Journal of the First Voyage of Vasco da Gama, 1497–1499. Londres. 
• Russell-Wood, A. J. R. (1993). Macmillan, ed. A World on the Move: The Portuguese in Africa, Asia, and America, 1415–1808. ISBN 978-0312094270. 
• Subrahmanyam, Sanjay. The Career and Legend of Vasco da Gama, 1997, Cambridge University, ISBN 978-0-521-47072-8
• Towle, George Makepeace (ca. 1878). Lothrop, Lee & Shepard, ed. Vasco da Gama, his voyages and adventures. Boston. 

Outros artigos

• Descubrimentos portugueses
• India portuguesa

Ligazóns externas

• Biografía en Prominent People Arquivado 18 de setembro de 2013 en Wayback Machine. (en inglés)
• Vasco da Gama na páxina da Universidade de Fordham (en inglés)
• As viaxes de Vasco da Gama (en inglés)
• Biografía (en castelán)
• Biografía (en inglés)