Tudela

Tudela é un municipio e cidade situada no sur de Navarra, cabeceira da comarca coñecida como La Ribera, así como do partido xudicial e do meiriñado homónimos. É a segunda cidade de Navarra tras Pamplona, con 35.358 habitantes segundo o Padrón Municipal de habitantes de 2012.

Tudela

Tutera (eu) Tudela (es)
Brasón
Localización
42°03′55″N 1°36′24″O
Estado	España
Comunidade foral	Navarra
Capital de	Banu Qasi Meiriñado de Tudela Taifa Tudela (en)
Capital	Tudela (en)
Contén a división administrativa	Tudela (en)
Poboación
Poboación	37.791 (2023) (175,2 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade de la Ribera Rede de Xudarías de España
Superficie	215,7 km²
Bañado por	Río Ebro
Altitude	264 m
Comparte fronteira con	Ablitas (pt) Valtierra Castejón Arguedas (pt) Parque Natural das Bárdenas Reais Cabanillas (pt) Corella Fitero (pt) Cascante Cintruénigo Murchante (pt) Tarazona Fontellas (pt)
Santo padrón	Santa Ana
Organización política
• Alcalde	Alejandro Toquero Gil (en) (2019–)
Identificador descritivo
Código postal	31500
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	31232
Outro
Irmandado con	Tiberíades Mont-de-Marsan (1986–)
Páxina web	tudela.com

Está situada a beiras do caudaloso e estacional río Ebro e na desembocadura do río Queiles que atravesa a cidade.

Dista 94,3 km de Pamplona, a capital da Comunidade Foral de Navarra. A 86 km de Zaragoza, a 99,5 km de Logroño e a 90,1 km de Soria. E está situada a 264 metros de altitude.

Toponimia

Algúns autores^[quen?] dan por feito que o significado vén da palabra latina Tutela ("gardar"), xa que se atopa no último outeiro, ata Zaragoza, que esta xunto ao Ebro, e é un bo lugar para crear fortificacións. De feito, hainas desde a época da Idade de Bronce.

Os nomes cos que está rexistrada na documentación histórica dos anos 1119-1121, son Thudela, Totela, Tudela, Tudella, Tutela, Tutele, Tutella e Tutellam.

En éuscaro chámase Tutera. Hai outras tres Tudelas en España: Tudela de Duero, Tudela de Segre e a localidade de Tudela Veguín en Oviedo.

Xeografía

O Ebro ó seu paso por Tudela

Tudela está situada a beiras do río Ebro e na desembocadura do seu afluente o Queiles, que atravesa a cidade. Está situada a 264 metros de altitude. O concello de Tudela limita ao norte con Arguedas e Castejón; ó leste con Ejea de los Caballeros; ó sur con Cabanillas, Fontellas e Murchante; e ó oeste con Corella e Cintruénigo. Ademais de ser limítrofe cos citados concellos, Tudela limita coa zona deshabitada do "deserto" arxiloso das Bardenas.

Na ribeira do Ebro, á que pertence Tudela, afloran materiais de natureza continental cuxa idade atopar comprendida entre o Oligoceno e o Mioceno. A zona da Ribeira ocupa a metade sur da provincia. Situada na depresión do Ebro, ofrece extensas áreas chairas, principalmente terrazas do período cuaternario, cruzadas por pequenas lombas e serras; destas últimas, as principais son: Serra de Peralta, Montes de Cierzo e a Loma Negra.

Clima

Con clara influencia mediterránea, terras esteparias e clima seco. As únicas choivas que chegan á zona proveñen dos escasos temporais mediterráneos asociadas a vento do sueste (augas arriba do Ebro) e ás achegas de tormentas de verán. Os valores do coeficiente de variación interanual da precipitación son moi elevados. Temperatura media anual entre 13 e 14 °C, precipitacións duns 400 mm.; horas de sol despexado 2.500, con máis de 120 días despexados ao ano, debido á influencia do vento racheado do noroeste, o cerzo.

Barrios

Praza dos Fueros, no centro da localidade

• Azucarera
• Centro
• Barrio de la Música
• Elola
• Gardachales
• Griseras
• Instituto
• Lourdes, tamén denominado El Barrio ou Casas Baratas
• Queiles, ou La Albea
• Velilla
• Virgen de la Cabeza

Demografía

1897	1900	1920	1930	1950	1960	1970	1975
8.373	8.996	10.511	10.882	13.518	16.000	21.121	23.373

1981	1991	1996	1998	2000	2002	2004	2006	2008
24.953	26.461	26.857	27.188	27.819	30.355	31.659	32.802	33.910

Casco vello de Tudela e cidade nova ao fondo

Lugares de interese

Catedral de Tudela

Igrexa da Magdalena

Monumentos relixiosos

• Catedral de Santa María de Tudela dos séculos XII - XIII, pero con engadidos ata case a época actual. Actualmente está remodelada e a reinauguración foi o 16 de xullo de 2006.
• Igrexa da Magdalena, do s.XII, románica.
• Igrexa de San Nicolás (portada do s. XII).
• Igrexa de San Xurxo (s. XVII) (barroco).
• Palacio Decanal (alberga o museo decanal).
• Igrexa e convento dos Capuchinos.
• Igrexa e convento das Capuchinas.
• Igrexa e convento das Dominicas.
• Igrexa da Compañía de María.
• Igrexa de Santa María (Pza. Nueva) (s. XVI, remodelación nefasta na segunda metade do s.XX).

Monumentos civís

• Ponte de pedra sobre o Ebro, con 17 arcos.
• Pazo do Marqués de San Adrián, sede da Universidade Nacional de Educación a Distancia.
• Pazo do Marqués de Huarte, sede do arquivo e biblioteca municipais.
• Gran cantidade de casas grandes, con escudos nas súas fachadas, balcóns labrados con esculturas como a casa do Almirante e dos Luna).
• Ruínas do antigo castelo de Sancho VII el Fuerte no alto do Cerro de Santa Bárbara.

Construcións militares

• Torre Monreal

Museos e edificios culturais

• Museo Diocesano, situado no palacio decanal.
• Museo de Arte Moderna Muñoz Sola.
• Arquivos eclesiásticos de Tudela, con documentación eclesiástica desde o século XI ata a actualidade.
• Centro Cultural Castel Ruiz, sede da Escola de Música, de Jotas e auditorio.
• Centro Cultural Miguel Sánchez Montés, sede da Comparsa Perrinche e dos alabarderos de San Juan.
• Teatro Gaztambide
• Cine Moncayo, onde se celebran os festivais de Ópera Prima e sesións de cine infantil.

Cidades irmandadas

• Mauleón-Soule
• Mont de Marsans
• Tiberiades

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Lista de concellos de Navarra