Teoría das formas

A teoría das formas ou teoría das ideas é unha teoría filosófica atribuída a Platón. Na súa filosofía, Platón establece unha forte diferenciación entre o que percibimos a través dos sentidos e o que podemos coñecer a través do razoamento sobre o que el chama "formas" ou "ideas". Combinadas correctamente na súa propia lingua (método dialéctico), estas formas deben ser a base do coñecemento científico e tamén deben permitirnos explicar o mundo mostrado polos sentidos, suxeitos a cambios constantes.

Imaxe central da obra A escola de Atenas de Rafael (1509–1511). Platón (á esquerda) sinala cara a arriba, en referencia á súa crenza nas formas ou ideas, mentres Aristóteles (á dereita) se mostra en desacordo e sinala o aquí e o agora, en reference á súa crenza no empirismo.

Platón organiza as ideas en pares de opostos e establece unha xerarquía entre elas. No diálogo Sofista, inclúe entre as formas ou xéneros supremos ao movemento e o repouso, ao idéntico e o diferente, e ao ser; o non-ser preséntao algo despois, non só como oposto do ser senón subordinado a el. É tema de debate o modo en que debe interpretarse ese non ser, particularmente porque no diálogo citado considérase unha condición necesaria para que haxa coñecemento (en contra do que defendera o filósofo presocrático Parménides). Algúns intérpretes identifican o non-ser coa linguaxe ou o pensamento, e o ser co obxecto que se coñece ou pensa.

Desenvolvemento

O status ontolóxico das formas é obxecto de debate. Admítese en xeral que son entes intangibles, eternos e singulares. Máis interesante é a afirmación de que as formas participan unhas doutras, combinándose entre si segundo regras propias (autoparticipación, pureza...) que haberían de conformar a "linguaxe" dialéctica; pero non existe acordo entre os especialistas acerca de tales regras e a súa aplicación a cada forma específica, evitando aporías e inconsistencias.

Para tratar o tema, sería razoable ir ao diálogo de Parménides, cuxo subtítulo é precisamente Acerca de formas ou ideas . A súa dificultade e natureza extremadamente técnica explican que adoite ser substituída como fonte pola República, que é un texto máis accesible. Neste último traballo, na alegoría da cova, establécese a distinción entre dous mundos dun xeito mítico, o "visible" e o "intelixible":

• No "mundo visible" atópanse en primeiro lugar as imaxes ou pegadas producidas polos obxectos sensibles na linguaxe, a imaxinación ou a memoria. O que caracteriza aos obxectos sensibles mesmos é o seu constante cambio, polo que, en lugar de falar de coñecemento certeiro e seguro (ciencia ou episteme) en relación a eles, é preferible asocialos coa "opinión" verdadeira.
• Superando o mundo visible atopámonos co "mundo intangible" ou "mundo das formas ou ideas". As formas son o obxecto de estudo da ciencia suprema, a dialéctica. Teñen o seu reflexo nos saberes de tipo matemático (aritmética, xeometría, esterometría, astronomía e música), que, por ser aplicables á experiencia sensible, fan de intermedio entre o mundo visible e o intelixible.

As formas aparecen xerarquizadas e, segundo a República, na cima de todas elas estaría a forma do ben, fonte de ser e de verdade de todas as demais formas. Esta doutrina do ben non parece coincidir totalmente coa formulación doutros diálogos como os citados Sofista e Parménides. Nestes últimos insístese máis ben en que as formas se relacionan entre si dun modo complexo, e non é fácil captar esas relacións, que son investigadas pola dialéctica.

Crítica de Aristóteles

Na súa mocidade, Aristóteles foi discípulo de Platón na Academia de Atenas. Aristóteles construíu un sistema filosófico propio. Previo a iso, someteu a crítica a teoría das Ideas do seu mestre. Para tentar liquidar as diferenzas entre Heráclito e Parménides, Platón propuxera a existencia de dúas dimensións na realidade: o Mundo sensible e o Mundo intelixible. Para Aristóteles, o mundo non ten compartimentos. Aínda que Aristóteles admite, do mesmo xeito que Sócrates e Platón, que a esencia é o que define o ser, concibe (a diferenza dos seus antecesores) a esencia como a forma (μορφή) que está unida inseparablemente á materia, constituíndo xuntas o ser, que é a substancia. Os conceptos xerais residen nas cousas particulares (in re) e non é previa a elas (ante rem): a saúde existe como un atributo dos seres individuais que son sans. A afirmación da importancia do coñecemento sensible, e do coñecemento do singular para chegar ao universal, abriu posibilidades á investigación científica. Aristóteles rexeitou fortemente a teoría das formas segundo a cal as ideas eran a auténtica realidade (por ser subsistentes e autofundadas) e que o mundo sensible, captado polos nosos sentidos, non era máis que unha copia daquelas. Argumentou que as formas son intrínsecas aos obxectos e non na mente humana. Ao contrario que Platón –que concibía a «existencia» de dous mundos posibles ou reais (algúns eruditos cren que a teoría platónica é en realidade un realismo das ideas)–, Aristóteles posuía unha teoría que discorría entre o mundo das nocións e o mundo sensible, aínda que estaba aberto a admitir a existencia de substancias separadas e inmóbiles (como se mostra na Física e na Metafísica).

Aristóteles fai catro críticas fundamentais á teoría das formas de Platón:

• Crítica os dous mundos: para Aristóteles é un; admitir dous mundos complica a explicación innecesariamente, reduplicando as realidades.
• Platón non ofrece unha explicación racional cando fala dos dous mundos. Limítase a usar mitos e metáforas, en lugar de aclarar conceptualmente as súas propostas.
• Argumento do terceiro home: segundo Platón, a similitude entre dúas cousas explícase porque ambas comparten a mesma idea. Segundo Aristóteles, é necesario un terceiro para explicar a similitude entre dúas cousas e un cuarto para explicar as tres, etc. É unha regresión ao infinito, polo tanto non se explica nada. Tal argumento xa fora recollido polo propio Platón no diálogo titulado Parménides .

Aínda ao rexeitar a Teoría das Formas, Aristóteles menciona a Platón como un home apreciado e alenta aos platónicos a abandonala, escribindo:

As formas para Aristóteles

A forma dun cabalo son as características que lle permiten ser un cabalo e seguir existindo. Na bioloxía de Aristóteles, a causa formal nun ser vivo é a súa capacidade de sobrevivir e reproduce a súa alma ou psique

.Aristóteles considera que a '"causa" formal' (εἶδος, eîdos ) describe o patrón ou a estrutura que, cando está presente, converte a materia nun ser particular que recoñecemos dese tipo particular e, polo tanto, só existe potencialmente. Correspóndese coa resposta á pregunta "Que é?" A forma específica do individuo en cuestión. Por exemplo, a forma da táboa é a causa formal desta táboa.

Segundo o propio Aristóteles, este é un concepto difícil e controvertido. Vincula coa teoría das formas do seu profesor Platón, pero por conta de Aristóteles, ten en conta a moitos escritores anteriores que expresaran opinións sobre formas e ideas, pero mostra como os seus propios puntos de vista diferéncianse deles. Para Aristóteles, ningún dos seus antecesores entendía realmente a causa formal. Segundo o aristotelismo, a forma sería unha esencia das cousas, o que fai que unha cousa se deixe é iso e nada máis, a segunda substancia (a especie ou xenos ), dunha primeira substancia (individuo concreto ). A materia amorfa é a posibilidade do que se fixo real nunha cousa dotada de forma. Toda forma finita é, á súa vez, o asunto doutras formas superiores. A unión de materia e forma convértese nunha substancia. Esta teoría chámase hilemorfismo.

"Do mesmo xeito, a propia materia é un poder, xa que é capaz de recibir unha forma; cando hai un acto, entón posúe a forma [...] É, polo tanto, moi claro que a esencia e a forma son actos; de onde evidentemente se desprende que o acto baixo a relación da substancia é anterior á potencia. Pola mesma razón o acto é anterior baixo a relación do tempo; e ascende, como dixemos, de acto en acto ata chegar ao acto do primeiro e eterno motor. Se preguntamos "Que é un pura sangre?" dicimos que é un cabalo (esa é a súa forma). Se preguntamos: "Que é un cabalo?" a resposta recae nunha clase máis grande. Así, poderiamos dicir que "cabalo" é un animal cuadrúpede, vivíparo e herbívoro, con outras peculiaridades que fan referencia a cabalos individuais.

A causa formal é a orixe da súa teoría teleolóxica. Na bioloxía de Aristóteles, a causa formal nun ser vivo é o aspecto que especifica, a súa capacidade de sobrevivir, reproducirse e tamén a orixe próxima do seu movemento, o que Aristóteles chama alma ou ' 'psyche' '. Aplicou varios termos da forma ao mundo dos seres vivos. Nun primeiro sentido como a aparición dun ser vivo (como un taxón) e nun segundo sentido como unidade fundamental da biodiversidade (o que entenderiamos por especie).

Véxase tamén

Outros artigos

• Argumento do terceiro home
• Dialéctica platónica