Substitución lingüística

A substitución lingüística é un termo da sociolingüística que fai referencia ao proceso polo cal unha comunidade lingüística abandona a súa lingua e acaba formando parte doutra comunidade lingüística diferente. O abandono da lingua propia é un cambio social que se acelera cada vez máis.[1] No presente, hai por volta de 7.000 linguas no mundo, mais esta realidade pode mudar, xa que as linguas morren cando deixan de ser empregadas polos seus falantes.[2] O proceso oposto á substitución lingüística é o da normalización lingüística.

Tipos de substitución lingüística editar

A substitución lingüística pode derivar de tres grandes procesos.[3] En primeiro lugar, unha lingua pode desaparecer como consecuencia da morte da súa comunidade de falantes, polo efecto das guerras, os masacres, as catástrofes ou as epidemias.[4] Ao longo da historia documentáronse exterminios de poboación por mor dunha guerra, unha epidemia ou unha catástrofe natural e isto supuxo a desaparición da lingua desa comunidade de fala. En segundo lugar, unha lingua pode ser substituída por outra pola súa proximidade e semellanza de estrutura lingüística coa da lingua en expansión, o que finalmente dá lugar á súa dialectalización. Este caso prodúcese cando o contacto (xeográfico e/ou político) entre ambas linguas é moi estreito. Finalmente, a morte dunha lingua pode ocorrer debido ao cambio lingüístico. Isto ocorre cando unha comunidade lingüística abandona o uso da súa propia lingua para adoptar outra. A sociolingüística céntrase no estudo deste último tipo, xa que resulta moi difícil explicar a necesidade e o porque da substitución.

Proceso da substitución lingüística editar

O comezo dun proceso de substitución lingüística é moi difícil de percibir, xa que primeiro hai que activar os mecanismos de substitución lingüística.[5] En xeral, pódese dicir que a substitución lingüística reálizase nun proceso de tres fases.[6] En primeiro lugar, prodúcese a etapa de bilingüismo. Varios sectores da comunidade de fala, especialmente as xeracións máis novas e os falantes das grandes cidades, comezan a utilizar a mesma lingua expansiva en detrimento da súa lingua nativa. Así, pouco a pouco, e nunha segunda fase de monolingüismo, traspásase a lealdade da lingua non dominante e prodúcese un bilingüismo unilateral e unidireccional. Finalmente, rematado o proceso, prodúcese o abandono total da lingua dominada en favor dun uso exclusivo da nova lingua.

Causas da substitución lingüística editar

En todo proceso de substitución lingüística hai causas macrosociais que acaban promovendo cambios microsociais de tipo psicolóxico e psicosocial nos individuos. Estas causas macrosociais poden ser políticas e/ou socioeconómicas.[5]

Causas políticas editar

A maioría dos estados teñen unha política lingüística homoxeneizadora que se basea no fomento do bilingüismo -cunha exaltación do ensino obrigatorio da lingua do poder central- e na oposición a variantes consideradas dialectos, patois, falas e/ou chapurreados.[5] Antigamente a capacidade do estado para intervir na lingua dos seus cidadáns era máis limitada, xa que só se podía promover o seu uso na Igrexa, no servizo militar ou nos mercados. Hoxe en día, porén, coa universalización do sistema educativo, dos medios de comunicación e das redes sociais, aumenta a súa capacidade para conformar os aspectos nacionais da poboación. O estado, pois, pode promover ideoloxías lingüísticas que pretendan privilexiar a lingua do estado e, en consecuencia, marxinar as linguas periféricas.

Causas socioeconómicas editar

Na transición das sociedades agrícolas ás sociedades industriais producíronse unha serie de fenómenos sociais que determinaron varios cambios sociolingüísticos, xa que como din Fishman,[7] Dorian[8] e Gal,[9] calquera cambio no eido socioeconómico ten como resultado un cambio sociolingüístico. Entre estes procesos socioeconómicos destaca a mobilidade social. As clases medias e baixas tentaron emular os comportamentos e a linguaxe das clases altas para conseguir o ascenso social. Así, desapareceu a lingua da rúa, que foi substituída pola lingua da clase alta. As cuestións sociais como a urbanización tamén contribuíron á perda da diversidade lingüística, xa que no desprazamento do campo á cidade considerouse un proceso de innovación para adoptar a lingua da metrópole. Outros feitos que orixinaron substitucións lingüísticas ao longo dos anos foron a expansión das comunicacións, as migracións e o incremento dos asalariados.

Causas psicosociais editar

Os cambios sociais e políticos inflúen significativamente nas interaccións e nos pensamentos dos individuos. É por iso que os cambios macrosociais adoitan dar lugar a cambios microsociais de orixe psicolingüística. Entre as diversas causas psicosociais podemos salientar a perda de actitude positiva, de estima e de confianza dos falantes cara á súa propia lingua.[5] A comunidade de fala decide abandonar voluntariamente o uso da lingua porque cre erradamente que esta é inferior, ineficaz e innecesaria, polo que se empeoran as actitudes lingüísticas dos falantes cara á lingua propia e melloran as actitudes cara á lingua expansiva, os individuos serán máis proclives a empregar a linguaxe máis expansiva.

Notas editar

  1. The Cambridge handbook of endangered languages. Cambridge: Cambridge University Press. 2011. ISBN 9780521882156. 
  2. "substitució lingüística | enciclopèdia.cat". Consultado o 2017-12-27. 
  3. Edwards, J. (2010). Minority Languages and Group Identity: Cases and Categories. John Benjamins Publishing. 
  4. "Els últims parlants: com mor una llengua?". Núvol. 
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 Sorolla, Natxo (2017). "La sociologia del llenguatge". Universitat Oberta de Catalunya: 1–42. 
  6. "La sociolingüística" (PDF). Consultado o 27 de decembro de 2022. 
  7. Can threatened languages be saved? : reversing language shift, revisited : a 21st century perspective. Clevedon [England]: Multilingual Matters. 2001. ISBN 185359492X. 
  8. Harris, Tracy K. (1982/04). "Language Death: The Life Cycle of a Scottish Gaelic Dialect. Dorian Nancy C.Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1981. Pp. 202.". Studies in Second Language Acquisition 4: 227–230. ISSN 1470-1545. doi:10.1017/S0272263100004496. 
  9. Coates, Richard (1981/03). "Gal S.Language shift. Social determinants of linguistic change in bilingual Austria. New York: Academic Press, 1979. Pp. xii + 201.". Journal of Linguistics 17: 131–133. ISSN 1469-7742. doi:10.1017/S0022226700006824.