San Xoán de Río

San Xoán de Río é un concello da provincia de Ourense, pertence á comarca da Terra de Trives. Segundo o padrón municipal, en 2018 tiña 549 habitantes (913 en 2003). O seu xentilicio (véxase no Galizionario) é riés.

San Xoán de Río

Localización
42°23′04″N 7°18′51″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	Provincia de Ourense
Capital	O Campo
Contén a división administrativa	As Cabanas Castrelo Cerdeira Medos San Silvestre de Argas San Xoán de Río San Xurxo Seoane de Argas Vilardá
Poboación
Poboación	518 (2023) (8,49 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade Voluntaria das Terras do Navea-Bibei Comarca da Terra de Trives
Superficie	61 km²
Altitude	875 m
Comparte fronteira con	Ribas de Sil Chandrexa de Queixa A Pobra de Trives Castro Caldelas
Organización política
• Alcalde	Xosé Miguel Pérez Blecua
Eleccións municipais en San Xoán de Río
Identificador descritivo
Código postal	32...
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	32070
Páxina web	sanxoanderio.es

Demografía

Censo total	549 (2018)
Menores de 15 anos	15 (2.73 %)
Entre 15 e 64 anos	253 (46.08 %)
Maiores de 65 anos	281 (51.18 %)
Estranxeiros	3 (0.55 %)

Evolución da poboación de San Xoán de Río   Fontes: INE e IGE.
1900	1930	1950	1981	2004	2009	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	2023
3.630	3.343	3.332	2.755	864	759		685
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Xeografía

Fraga en San Xoán de Río.

O concello, de 61,1 km², abrangue 9 parroquias e está situado na zona montañosa da comarca da Terra de Trives, entre a serra de Castrelo e o monte Cerengo (1.286 m). Limita ao norte con Ribas de Sil, ao sueste coa Pobra de Trives (a través do río Navea), e Chandrexa de Queixa e ao oeste con Castro Caldelas.

Abrangue un terreo sen fortes pendentes, no val do río Navea até a serra da Moa. A capital está no lugar do Campo, a 4 km do alto de Cerdeira. Está comunicada a través da estrada OU-536 que une Ourense coa Rúa, e mediante a estrada N-120 a través da serra da Moa.

Historia

Prehistoria

Da cultura megalítica consérvase o dolmen das Mamas, preto da aldea de Cambela, estando ao descuberto os ortóstatos da mámoa. Da idade de bronce consérvase a espada de Mouruás, atopada en 1967 e conservada no Museo de Ourense.

Da cultura castrexa consérvase o poboado da Pena dos Castros. A zona, de 100 m por 70, está na marxe oeste do val do río Navea. Na zona hai varios petróglifos. Na Aira dos Mouros existe unha rocha cunha inscrición, que segundo a lenda é unha pegada do cabalo do Apóstolo Santiago, que viu na axuda dos reinos cristiáns na loita contra os musulmáns. Noutra rocha hai dúas cazoletas. O castro da Medoña está na parroquia de Castrelo, entre Valdemiotos e a igrexa parroquial. O recinto, de 90 m por 65, está a uns 850 m de altitude. Consérvanse restos da muralla sur. Na zona atopáronse restos de cerámica, tellas e refugallo.

A zona estaba habitada pola tribo dos tiburos, que tiña a súa capital en Nemetóbriga (Fortaleza do Pobo Sagrado, actual Mendoia (A Pobra de Trives). Estes pobos practicaban na zona a extracción de ouro. Trala romanización de Galicia persistiu a minaría, nas minas a ceo aberto conservados na serra de Cabanas, coñecidas como Os Biocos. Son catro escavacións, a maior dela de 70 m de diámetro. As covas conservadas serviron de refuxio aos pastores da zona. As lendas contan que ocultan tesouros e cruces dos mouros, e que están conectadas coa parte luguesa da serra, co lugar das Portas (Ribas de Sil).

Romanización

Pola zona pasaba a Vía Nova do itinerario de Antonino, que unía Braga e Astorga. Xa no límite coa Pobra de Trives hai unha ponte sobre o río Navea de orixe romana e reconstruída no século XVI, época na que a vía podía ser usada como camiño de Santiago. A ponte ten 3,75 m de ancho e 20 m de luz do arco. Da ponte orixinal consérvanse oito filas de pedra de cantaría regulares pero moi desgastadas. Á súa beira hai unha capela coa cruz de Malta no arco de entrada. En 1834 trasladouse ao pazo do Marqués de Trives un miliario conservado na porta dun pendello a carón da ponte. A peza de granito ten 1,18 m de alto e 60 cm de ancho, con estaladuras e seccionada. Estaba adicado aos emperadores Tito e Domiciano, e tiña a seguinte inscrición: IMP. TITO CAES. DIVI / VESP. FIL VESPASIANO / AVG. PONT. MAX. TRIB / --- / POT. VIII. IMP XVI P.P. / --- / COS VIII. / CAES. DIVI. VESP. FIL. DOMITIANO / COS. VIII VIANOVA. AB. ASTURICA / C. CALP. RANT. QUIRINALE / VALFESTO. LEG. AVG. P.P. / M.P.

Na zona atopáronse outros catro miliarios, coñecidos como miliarios de Cerdeira e desprazados ao lugar das Guístolas. Un deles carece de inscrición, e os outros tres son de tipo honorífico ou conmemorativo. O miliario de Constancio Cloro, de 1,40 m por 40 cm, é de inicios do século IV, e ten a inscrición IMP(eratori) CAE(sari) / FLAV(i)O VA / LERIO CON / STANTIO / IN(victo) AVG(usto) P(io) / P(atri) P(atriae). O miliario de Xuliano é algo posterior e de maiores dimensións (2,2 m por 60 cm), co texto D(omino) N(ostro) / CLAVDIO IVLIANO / SEM(per) / AVG(usto). O miliario de Carino ten uns caracteres maiores, e as súas dimensións (1,5 m por 55 foron reducidas para axustar o seu tamaño á función de columna, polo que non se conserva a primeira liña da inscrición, quedando o texto (imperatori caesari) / M(arco) AVRELIO / CARIO I(nvicto) P(rincipi) P(atri) / P(atriae) P(ro)CONSVLI / CON / SVLI.

Amais destes catro miliarios, no lugar da Cerdeira atopáronse outros tres menores. Un deles, conservado no museo de Ourense, ten a lenda O VALERIO / NOBILISSI. / CAESARI, e unhas medidas de 80 cm de alto, 55 de diámetro base e 39 de diámetro superior. Outros dous foron atopados preto da igrexa parroquial, formando parte de paredes construcións máis recentes. Un atópase no patio interior dunha casa antiga, ao que se accede a través dunha gran porta cun arco de medio punto de cantería. O miliario, de forma irregular e de case 2 m de altura está na parede da dereita. Non se distingue ben a inscrición. O segundo miliario está nunha parede dunha cuadra, fragmentado e deteriorado, duns 65 cm de alto.

Patrimonio

Capela en Pontenavea.

Na idade media construíuse unha fortaleza no lugar da Torre Vella. Foi derruída, e a pedra foi utilizada na reconstrución do castelo de Castro Caldelas.

A igrexa de San Xoán de Río é de orixe románica tardía, con bóvedas de cruzaría góticas nos altares laterais. Ten unha inscrición, indicando que foi rematada en 1691 sendo abade Alonso Bermúdez. Ten planta basilical con tres naves, con cruz latina no exterior e cadansúa ábsida. Os arcos son de medio punto e as bóvedas de canón. A cúpula é octogonal, sustentada por pendentes. Os retablos son barrocos, de 1782, con elementos vexetais e columnas salomónicas. Nela hai tres petos das ánimas do século XVIII. No templo consérvanse pezas de xoiaría coma a cruz, a custodia, o cáliz (do século XVIII) e o incensario (do século XVII).

Amais das igrexas parroquiais, hai outras capelas e ermidas, como as de Domecelle, Mouruás, San Miguel e Castrelo.

Lugares de San Xoán de Río

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de San Xoán de Río vexa: Lugares de San Xoán de Río.

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de San Xoán de Río.

• 
  Ponte no río Navea.
• 
  Observatorio dos Biocos.
• 
  Ruínas en Ponte Navea.
• 
  Fraga.
• 
  San Silvestre.
• 
  Pombal en Domecelle.
• 
  Encoro de Guistolas.
• 
  Canón do río Navea.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• "As espontáneas de San Xoán de Río". Álbum de Galicia do Consello da Cultura Galega.