San Amaro

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: San Amaro (homónimos).

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Amaro (homónimos).

San Amaro é un concello da provincia de Ourense, pertencente á comarca do Carballiño. Segundo o IGE en 2017 tiña 1.112 habitantes (1.141 en 2016). O seu xentilicio (véxase no Galizionario) é «amarense».

San Amaro

Localización
42°22′23″N 8°04′23″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	Provincia de Ourense
Capital	San Amaro
Poboación
Poboación	1.049 (2023) (36,17 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade de Concellos da Comarca do Carballiño
Superficie	29 km²
Altitude	476 m
Comparte fronteira con	Maside Leiro Cenlle Punxín O Carballiño
Organización política
• Alcalde	Fernando Rodríguez Redondo (2023–)
Eleccións municipais en San Amaro
Identificador descritivo
Código postal	32...
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	32074
Páxina web	sanamaro.sedelectronica.gal…

Demografía

Censo total	1.112 (2017)
Menores de 15 anos	61 (5,48%)
Entre 15 e 64 anos	576 (51,79%)
Maiores de 65 anos	475 (42,71%)

Evolución da poboación de San Amaro   Fontes: INE e IGE.
1900	1930	1950	1981	2004	2009	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	2023
3.205	2.905	3.272	2.592	1.371	1.289	1.262	1.237	1.202	1.180	1.170	1.141	1.112
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Patrimonio histórico e artístico

O patrimonio arqueolóxico de San Amaro é salientable en achados de épocas anteriores ó mundo castrexo. Posiblemente os restos máis antigos que se atoparon son os do monte da Chaira, inmediato ó castro de San Cibrán de Las, con útiles líticos do Paleolítico. Iso móstranos que as terras do San Amaro xa foron habitadas dende as primeiras épocas da Prehistoria.

Da época do Bronce (II milenio a. de C.) aínda existen mámoas, enterramentos utilizados longo tempo, e tamén petróglifos. É de destacar o achado de petróglifos na parroquia de Eiras, coa novidade de que conteñen aliñacións cara ao solpor do solsticio de verán e cara ao castro de San Cibrao de Las, entre outras.

Pero o concello de San Amaro é máis coñecido, incluso internacionalmente, por posuír un dos sitios castrexos máis importantes da Península Ibérica, o castro de San Cibrao de Las, a posible Lámbrica dos textos clásicos do xeógrafo clásico Mela. Cómpre destacar que este impresionante castro está compartido co veciño concello de Punxín, igual que o veciño monte de San Trocado.

O monte de San Trocado tamén contén un pequeno castro, con medidas moito máis modestas que o anterior, pero non deixa de ser importante pola relación que tivo con aquel, pois debeu ser punto de vixía das rutas terrestres que conectaban o castro de Las co embarcadoiro da Barca e cos puntos mineiros das abas do San Trocado. Dende alí tamén podía divisarse a navegación fluvial polo río Miño.

Os restos dos períodos castrexo e da romanización están representados, ademais de polos sitios arqueolóxicos citados de Lás e Santrocado, por un conxunto de pequenos castros que en moitos casos son a orixe dalgunha aldea ou parroquia. Estes humildes castros arrodeaban ó de San Cibrao de Las, chamado alí A Ciudá, ó que estarían politicamente sometidos. Citaremos: o Castro Martiño en Eiras, o Castro de Eiras, o Castro de Salamonde, o Castro de Outeiro en Beariz e o castro de Salamonde, entre outros.

Da época romana temos un ara con inscrición, que apareceu na parroquia de Eiras, adicada ó deus Bandua de Lámbrica por un tal Emilio Reburrino, o primeiro habitante coñecido dese lugar. Lámbrica pode tratarse do topónimo primixenio do Castro de San Cibrao de Lás, nome que nos fai recordar as descricións de Mela.

Como complemento a unha visita arqueolóxica ó concello de San Amaro podemos dirixirnos as igrexas e ermidas, case sempre acompañadas de cruceiros. Un rico patrimonio relixioso con mostras de tódalas épocas. A igrexa máis sinxela, pero fermosa polo contorno no que se sitúa, é a ermida do San Trocado, no alto dese monte, vestixio de hábitats e cultos prehistóricos que foron cristianizados e os que seguen a acudir os veciños "obedecendo ós mandados do seu espírito", como xa manifestara Cuevillas. Dende alí podemos gozar de fermosas vistas do contorno, un lugar privilexiado para contemplar o Miño no se curso central, as terras do Carballiño e as montañas do Faro de Avión e da Martiñá, entre outras.

As parroquias do concello teñen todas un pequeno tesouro relixioso nas súas igrexas, capelas, cruceiros e mobiliario litúrxico, abundando máis o estilo barroco. Pero tamén hai un fermoso exemplar románico que merece visita: a igrexa de San Fiz de Navío, que data dos séculos XII ou XIII.

Dos edificios barrocos destacar os edificios das igrexas das Neves de Grixoa e Salamonde, con bos retablos nos interiores, aínda que a xoia dos retablos do concello está na igrexa de Santa Uxía de Eiras, cun fermoso exemplar realizado en 1704 por Francisco de Castro Canseco. Dentro dos retablos temos que fixarnos nas imaxes, ás que os habitantes demostraron sempre gran devoción. Hai nelas moitas sorpresas e, nalgúns casos, alto nivel artístico e técnico, como pode apreciarse no San Xosé da igrexa de Eiras, onde está perfectamente caracterizado o "vento" que move as súas vestiduras polo seu lado dereito.

En canto as capelas e cruceiros, destacar dous lugares singulares: a capela e o cruceiro do lugar de San Roque en Salamonde, e a entrada á reitoral de San Cibrao de Las, onde unha serpe de pedra sobe polo fuste do cruceiro cara a cruz. Algúns destes cruceiros, coma o citado de Lás, foron peto de ánimas, pero tamén hai petos de ánimas en muros de paredes como é o do lugar do Cruceiro, de factura popular. Non debemos esquecer as reitorais, edificadas a xeito de pazos e onde residía a autoridade relixiosa de cada parroquia, case sempre anexas ás parroquiais. O mellor exemplo é o da casa reitoral de Anllo, cunha fermosa cheminea.

Entrada monumental ó pazo de Eiras (San Amaro) con pedras de armas a cada lado, fornela na parte superior, onde estaba unha estatua de San Antonio, e pináculos combinados con ameas derriba da cornixa moldurada.

Na arquitectura civil barroca destacan os pazos de Eiras, o Sabariz, tamén nesa parroquia, e a Touza en San Fiz de Navío, con cheminea monumental. Case todos teñen pombal, algúns de perfecta cantaría, como ocorre no da Touza. As parroquias de Navío e de Eiras teñen, ademais, outras casas fidalgas de moi fermosa factura. Son salientables as pedras de armas que podemos atopar en todo o concello, en pazos, casas fidalgas e igrexas, que nos falan da procedencia das familias importantes que transitaron por estas terras, así como das relacións entre elas.

Para finalizar non debemos esquecer a riqueza etnográfica, abandonada case sempre, constituída por casas populares (patín, solaina, escaleiras exteriores, cabaceiro inmediato, forno...), muíños, fornos comunais, eiras, fontes, lavadoiros, lagares e, incluso, algunha telleira. A eles debemos engadir as paisaxes resultado das actividades agrarias tradicionais: os sucalcos en San Fiz de Navío e Xinzo, as corredoiras, algunha delas enlousada, as congostras...). Son todos vestixios das actividades e das tradicións das xentes do San Amaro.

Outras veces vemos pezas moi antigas reutilizadas en edificios posteriores. Exemplo diso son algunhas pedras castrexas reutilizadas na construción da igrexa de Eiras e na reitoral de Anllo.

Tampouco podemos esquecer o patrimonio natural, destacando as beiras dos regatos e as carballeiras que a duras penas se conservan. A xoia natural do concello é a carballa de Eiras, cuns cincocentos anos de historia, soportando temporais e, mesmo, incendios. Está diante do pazo dos Tizón.

Universidade budista

En 2008 foi comprada unha casa rural na aldea de Ventoselo, parroquia de Beariz, para o establecemento do mosteiro budista tibetano Chu Sup Tsang ("Fonte Inesgotable de Sabedoría"), de filiación Gelugpa, o cal comezou a súa actividade educativa en 2009. A partir deste mosteiro, en 2018 comezou a funcionar no mesmo lugar a primeira universidade europea da citada relixión.

Galería de imaxes

Vexa o artigo principal en: Galería de imaxes de San Amaro

• 
  Centro de saúde.
• 
  Portada da Igrexa de San Fiz de Navío (San Amaro).
• 
  Petróglifos en Eiras.
• 
  Ara de Bandua Lambricae en Eiras.
• 
  Castro de San Cibrao de Las
• 
  Escudo na porta do Pazo de Sabariz.
• 
  Retablo maior Igrexa de Eiras.
• 
  San Xoan e San Xosé no retablo da Igrexa de Eiras.
• 
  Placa altimétrica na casa do concello.

Lugares de San Amaro

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de San Amaro vexa: Lugares de San Amaro.

Véxase tamén

Outros artigos

• Castro de San Cibrao de Las
• Monte de San Trocado

Ligazóns externas

• Páxina non oficial do concello de San Amaro
• Arredor de Lámbrica (blog de F. González Iglesias)
• Arredor de Lámbrica (páxina web de F. González Iglesias)
• San Fiz de Navío
• [1]
• [2]