Rafael Bordalo Pinheiro

Rafael Bordalo Pinheiro
	;
Nome orixinal	(pt) Raphael Augusto Prostes Bordallo Pinheiro
Biografía
Nacemento	(pt) Rafael Augusto Prostes Bordalo Pinheiro ; 21 de marzo de 1846 ; Lisboa, Portugal
Morte	23 de xaneiro de 1905 (58 anos); Lisboa, Portugal
Lugar de sepultura	Cemitério dos Prazeres (pt)
Datos persoais
País de nacionalidade	Reino de Portugal
Actividade
Ocupación	caricaturista , pintor , ceramista , escultor
Membro de	Grupo do Leão (pt)
Lingua	Lingua portuguesa
Familia
Fillos	Manuel Gustavo Bordalo Pinheiro
Pai	Manuel Maria Bordalo Pinheiro (pt)
Irmáns	Columbano Bordalo Pinheiro e Maria Augusta de Prostes Bordalo Pinheiro (pt)

Raphael Augusto Prostes Bordallo Pinheiro, coñecido como Rafael Bordalo Pinheiro, nado en Lisboa en 1846 e finado en 1905, foi un xornalista, pintor, caricaturista e escultor de cerámica, creador dun estilo artístico popular, que difundía a través de litografías e cerámicas, para o que fundara en 1855 unha fábrica en Caldas da Rainha (“louça de Caldas”), cerámica logo imitada en ducias de centros do país.

Deseñou a popular figura do “Zé Povinho”, trasunto do pobo portugués. O seu nome está moi ligado á caricatura portuguesa, á que lle deu un grande impulso, e á banda deseñada, sendo un dos primeiros artistas en introducila en Portugal. Entre os seus irmáns estaba o pintor Columbano Bordalo Pinheiro.

O Museu Raphael Bordallo Pinheiro, en Lisboa reúne unha parte importante da súa obra.

Biografía editar

Nado nunha familia de artistas, axiña gañou o gusto polas artes. En 1860 matriculouse no Conservatorio e despois na Academia de Belas Artes (debuxo e arquitectura), no Curso Superior de Letras e na Escola Superior de Arte Dramática. Debutou no Theatre Garrett aínda que nunca fixo unha carreira como actor.

Casou con Elvira Ferreira de Almeida en 1866 e ao ano seguinte naceu o seu fillo Manuel Gustavo Bordalo Pinheiro.

Comezou intentando gañar a vida como artista visual con composicións realistas, levando as súas obras en 1868 á exposición da Sociedade Promotora de Belas-Artes, onde presentou oito acuarelas inspiradas en costumes e tipos populares de cores brillantes. En 1871 recibiu un premio na Exposición Internacional de Madrid. Ao mesmo tempo, desenvolve a súa faceta de caricaturista, ilustrador e decorador.

En 1875 crea a figura de Zé Povinho, publicada en 'A Lanterna Mágica ^[1]. Ese mesmo ano, marchou ao Brasil, colaborou nalgúns xornais e enviou a súa obra a Lisboa, regresando a Portugal en 1879, tendo en marcha O António Maria. Experimentou co traballo do barro en 1885 e comezou a produción de louza artística na Fábrica de Faianças das Caldas da Rainha.

Faleceu o 23 de xaneiro de 1905 en Lisboa, na Casa do Ferreira das Tabuletas nº 32 da rúa da Abegoaria (hoxe Largo Rafael Bordalo Pinheiro), onde se atopa agora Tapas n'Friends Trindade, en Chiado, en Lisboa. Houbo un funeral católico, ao que asistiron destacados políticos. A oración do médico António José de Almeida foi, segundo José-Augusto França, o maior recoñecemento público que tiña dado a un artista plástico en Portugal.^[2]

En 1921 impartiuse unha conferencia en homenaxe a Rafael Bordalo Pinheiro, o seu pai Manuel Maria Bordalo Pinheiro e o seu fillo Manuel Gustavo Bordalo Pinheiro que deu como resultado a obra Os tres Bordalos ^[3].

Deseñador editar

Capa da partitura de Francisca Gonzaga

Bordalo Pinheiro deixou un legado de ducias de litografías, numerosos debuxos para almanaques, anuncios e revistas de fóra de Portugal, como El Mundo Cómico, Ilustrated London News, Ilustración Española y Americana, L' Univers Illustré e El Bazar. Fixo debuxos en álbums, autor de portadas e centos de ilustracións en libros, e retratos de celebridades. Comezou a facer caricaturas para divertirse, nas paredes dos claustros do edificio onde daba clases o profesor Jaime Moniz, pero é a partir do éxito acadado por O Dente da Baronesa, folla de propaganda dunha comedia en 3 actos de Teixeira de Vasconcelos, que Bordalo entra definitivamente no escenario de humor gráfico. Desenvolveu a secuencia narrativa figurativa, precursora do cómic, e en 1872 edita o álbum Apuntes de Raphael Bordallo Pinheiro sobre a viaxe picaresca do emperador de Rasilb en Europa ^[4], que trata coas aventuras do soberano de Rasilb nunha visita a Europa. En 1881 publicou No lazaretto de Lisboa ^[5] e seguiu asinando portadas e libros ilustrados.

Dotado dun gran sentido do humor pero tamén dunha moi atinada crítica social, caricaturizou a todas as personalidades importantes da política, da Igrexa e da cultura da sociedade portuguesa. A pesar das críticas de moitos dos seus debuxos, as súas características persoais e artísticas non tardaron en gañarse a admiración e respecto público que se manifestaron nunha gran cea na súa honra celebrada na sala do Teatro Nacional D. Maria II, en xuño de 1903 que, dun xeito inédito, reuniu na mesma mesa practicamente todas as figuras que tiña caricaturizado.

Na súa figura máis popular, Zé Povinho, conseguiu proxectar a imaxe do pobo portugués dun xeito sinxelo pero ao mesmo tempo fabuloso, dándolle cara ao país. Zé Povinho segue a ser retratado até hoxe e empregado por varios caricaturistas para revelar de forma humorística a podremia da sociedade.

Tamén se fixo "oír" coas súas caricaturas da caída da monarquía e atribúeselle a ilustración que fai referencia a Chiquinha Gonzaga na portada da partitura da polca Atraente.

Ceramista editar

Dirixiu o sector artístico da Fábrica de Faianças das Caldas da Rainha en 1884, dedicouse á elaboración de pezas cerámicas como vaixelas ornamentais, pezas de prata, azulexos, paneis, frisos, placas decorativas, macetas, piletas, centros de mesa, bustos, marcos, caixas, broches, etc.

Xunto ás esculturas que modelou para as capelas de Buçaco que representan cincuenta e dúas figuras da Vía Sacra, Bordalo centrouse principalmente nas que máis agradeceu: Zé Povinho representado en varias actitudes, María Paciencia, a mamuda enfermeira de Caldas, o policía, o cura tomando rapé e o sancristán co incensario nas mans, e moitas outras figuras humorísticas do seu repertorio.

Aínda que economicamente, a fábrica resultou ser un fracaso, o seu traballo acadou diversos premios: medalla de ouro na Exposición Colombiana de Madrid en 1892, en Antuerpe (1894), de novo en Madrid (1895), en París (1900), e nos Estados Unidos, en St. Louis (1904).

Xornalista editar

Lanzou numerosas publicacións nas que colaboraron escritores como Guilherme de Azevedo, Guerra Junqueiro, Ramalho Ortigão, João Chagas, Marcelino Mesquita e moitos outros. Traballou tamén no Brasil onde lle ofreceron un cheque por calar a historia dun ministro conservador metido a contrabandista. Cando percibiu que a súa vida corría perigo, regresou a Portugal, deixando publicado unha alegación contra a censura.

Home de teatro editar

Busto en homenaxe a Bordalo Pinheiro (Parque D. Carlos I, Caldas da Rainha).

Con 14 anos de idade, integrado nun grupo de amadores, pisou como actor o palco do teatro Garrett. A pesar de que a súa carreira non se encamiñou para ser actor, selou unha relación coa arte dramática que nunca abandonou. Esporadicamente deseñou figurinos e escenarios, era espectador habitual e trasladaba semana a semana o que vía e sentía, graficamente, nos xornais que dirixía. O material iconográfico legado por Raphael Bordallo-Pinheiro adquire, neste contexto, unha grande importancia como cronista do teatro en Portugal naquelas décadas.