Polo celeste
Os polos celestes son os puntos mais ao norte, o Polo Norte celeste, e mais ao sur, o Polo Sur celeste, da esfera celeste.
Características editar
O efecto da precesión dos equinoccios, fai que os polos celestes se movan con relación ao fondo de estrelas, polo que a estrela polar (a estrela de referencia para marcar o polo) en cada hemisferio celeste non é a mesma co paso dos anos. O efecto dá lugar a un círculo imaxinario que ten por radio o valor da desviación do ecuador celeste respecto da eclíptica, na actualidade uns 23,5 graos, e considerase como estrela polar no hemisferio norte á situada no extremo da cola da constelación da Ursa Minor(α Ursa Minor) por ser a máis próxima ao polo, do que dista menos dun grao, ao que irá achegándose máis, e no ano 2100 non distará mais de 28'. A partir de entón, o polo norte celeste afastarase, e α Ursa Minor non volverá a marcar o polo ata dentro duns 25.780 anos (o período da precesión aprox.) [1].
Consideracións arqueoastronómicas editar
As seguintes consideracións son de carácter arqueoastronómico, non invalidan as interpretacións literarias ou relixiosas dadas aos mitos ou tradicións comentadas, doutra banda, son extrapolables ás culturas do período -2800 a -1900, nas latitudes 30º a 45º.
Na época faraónica o polo norte celeste era marcado pola estrela (α Draconis) tamén chamada "Thubán" (no 2800 a.C.), na constelación de Draco. Thubán deixou de marcar o polo para facelo α Ursa minoris aproximadamente no 1900 a.C.. No imaxinario relixioso exipcio o conxunto de estrelas circumpolares eran sagradas, dado que non se puñan nunca baixo a terra (non tiñan ocaso), eran pois estrelas inmortais, que rexían o eixo do universo, sosténdoo (o mesmo que o faraón sostén a Exipto), e xunto delas dirixíase o espírito do faraón ao morrer, segundo os Textos das Pirámides.
Foi o astrónomo inglés Sir Josep Norman Lockyer (máis coñecido por descubrir o helio no espectro solar, e ser o primeiro director da revista Nature) o primeiro en decatarse da aliñación das construcións relixiosas faraónicas cara ás estrelas circumpolares, na súa obra "The Dawn of astronomy", no ano 1894, considerada como a data do nacemento da arqueoastronomía como disciplina científica.
Coñecemos a astronomía popular grega pola obra poética "Fenómenos" do grego Arato de Solos (Soli, Cilicia), -310 - -240. Arato nos describe como as dúas Ursas (Ursa Major e Ursa Minor) xiran arredor do eixo e por iso tamén se lles chama carros [2]. Na época de Arato usábase tanto a Ursa Maior coma a Ursa Minor para marcar o Norte, así Arato cóntanos como os navegantes aqueos usaban a Ursa Major, e os fenicios usaban a Ursa Minor [3].
Hércules, o Dragón, e os "pomodoros" (mazás de ouro) editar
- Artigos principais: Astronomía Mesopotámica e Astronomía Grega.
As estrelas circumpolares do hemisferio celeste norte teñen significados relixiosos en moitas outras culturas, como a grega, ou a celta. A constelación de Draco era coñecida como constelación da "Serpe" (animal obxecto de culto na cultura castrexa), a propia estrela Thubán (do árabe ثعبان , Th'uban) significa «A cabeza da serpe». O tema da serpe que aparece na versión mesopotámica en Gilgamesh e a serpe[4] (tamén chamada o Gran Dragón Celeste), a versión grega en Hércules e o Dragón (a versión cristiá é San Xurxo e o Dragón), pódese interpretar como o destronamento de Thubán da súa posición como estrela polar (de aí ven o nome da constelación "Draco") despois do -2800.
Para Arato a constelación de Hércules, (Heracles, para os gregos, Melkart para os fenicios), non recibía o nome de Hércules, senón tan só a do "Axeonllado", figura humana axeonllada que tiña a punta do pé dereito enriba da cabeza da serpe ou dragón[5]. Arato non o menciona como Hércules a pesar de ser coñecidos os seus traballos, polo que cabe a hipótese de que soubese que a figura representaba a Atlas.
A historia aparece recollida na obra de Eurípides do ano 416 a.C., "Heracles". O nome da constelación fai referencia ao seu undécimo traballo, cando colleu as mazás do xardín das Hespérides (as mazás douradas son as estrelas que se botaron a faltar para marcar o polo), matando a serpe ou dragón. A pista que nos di de que esta a falar do cambio de estrela polar é o episodio co xigante Atlas ou Atlante, o que sostén o mundo, cando Hércules sostén por un intre o mundo, devolvéndollo despois a Atlas (Atlas considerase o primeiro astrónomo grego na interpretación tradicional do mito [6]). Nótese de que esta figura axeonllada segue a ser a representación escultórica de Atlas, co mundo enriba das súas costas. Outra pista tamén e que as Hespérides son as deusas do solpor, e os proxenitores que nalgún momentos se lle asignaron (Nicte ou Hesperis/Hesperius, Hesperus/Hesperos) son a personificación da noite, as froitas da árbore da noite son as estrelas (a árbore tamén era unha personificación da deusa Nut).
Esta parte do mito tamén esta vencellada á cultura fenicia, pois Melkart era o deus da navegación, función esta vencellada directamente ao coñecemento de que estrela é a "estrela polar".
Adán e Eva, a Serpe, e a mazá editar
O artigo principal desta sección é Astronomía Xudía
A antigüidade do mito de partida lévanos ao libro do Xénese, no episodio das mazás e a serpe, onde unha mazá fai de novo de estrela, a serpe é a constelación, a metáfora non pode ser mais clara, Adán e Eva comen a mazá desaparecendo a estrela polar (o eixo desaparece na noite estelar, pois a estrela que o marcaba xa non o fai). Polo que o cambio da estrela polar seria un castigo de Deus (ao perder o norte a humanidade espallouse sen rumbo fixo, pois non o podía atopar aínda que o buscase).
A promesa do coñecemento da serpe (o coñecemento dos ceos e polo tanto do tempo), leva como castigo divino o paso do tempo, a perda da inmortalidade. O Xénese non menciona que froita comeron da árbore da vida ou do saber, a tradición di que foi unha mazá por asimilación co mito de Heracles (o xardín das hespérides asimilouse ao paraíso bíblico, pois as mazás das Hespérides daban a inmortalidade -outra pista que nos di que son estrelas-).
Nut e o ano editar
O artigo principal desta sección é Astronomía Exipcia
A figura de Eva devólvenos a outro mito primixenio de Exipto, onde a deusa Nut (a Vía Láctea) come ao Sol (o maior pomodoro) ao ocaso e páreo cada amencer, lembremos que a deusa tamén pare a Osiris, Isis, Seth, Neftis e Horus o Vello, que naceron os días epagómenos, razón mítica pola cal o ano non ten 360 días senón 5 mais. Como se pode ver nas imaxes, Nut é a personificación da Vía Láctea dun xeito naturalista; a cabeza de Nut estaba situada ao oeste, as cadeiras ao leste, e os brazos e pernas cara ao norte e ao sur. Nut foi así a representación da "bóveda celeste", e era mantida afastada da Terra. Ademais Nut é a deusa do ceo e da noite, de onde provén o termo "noite".
Newton, o dragón, e a mazá editar
Como se pode ver o uso da metáfora da mazá en física e na astronomía ten unha antigüidade de miles de anos, e non resulta estraño o seu uso para explicar a teoría da gravidade de Isaac Newton, quen por certo tiña unha mazanceira na leira, ou horta, da súa casa. Ademais, Newton que non coñecía a historia de Gilgamesh (rei de Uruk no 2650 a. C.) dun xeito directo (non se descubriran as táboas cuneiformes do relato), pasou boa parte da súa vida buscando dragóns, agora xa podemos albiscar porque.
No 2010 celebrase o 350 aniversario da Royal Society (constituída o 30 de novembro do ano 1660), e faise público en Internet o manuscrito das Memorias de Newton escritas polo seu contemporáneo William Stukeley no 1752 [7]. Neste documento é onde se relata a historia da mazá e a gravidade de Newton.
Notas editar
- ↑ Diane F. Miller, "Basics of radio astronomy",pax. 70., JPL D-13835, ano 1997
- ↑ Arato, "Fenómenos", 25.
- ↑ Arato, "Fenómenos", 39.
- ↑ "Gilgamesh", versión de Stephen Mitchell, Alianza Editorial,2008
- ↑ Arato, "Fenómenos", 65.
- ↑ Pierre Grimal, "Diccionario de la mitología griega y romana", páx. 61.Paidós, primeira edición de peto, 2008
- ↑ http://royalsociety.org/turning-the-pages/ Arquivado 29 de marzo de 2010 en Wayback Machine. Ver nas Memorias de Newton a pax. 42
- As datas en a.C. son sempre un ano menos dado que non existe ano cero, p. ex. 2900 a.C e igual a -2899.