Oppidum

Un oppidum (en plural oppida) é un termo xenérico en latín que designa un lugar elevado, un outeiro ou meseta, cuxas defensas naturais se viron reforzadas pola intervención do home. Os oppida establecíanse, xeralmente, para o dominio de terras aptas para o cultivo ou como refuxio fortificado que podía ter partes habitables.

Murus gallicus en Bibracte.

Os oppida son coñecidos grazas ás descricións feitas por Xulio César en De Belo Gallico. Os seus muros son de terra e pedras, reforzados cunhas travesas de madeira unidas perpendicularmente por unhas longas caravillas de ferro (20 a 30 cm). Este tipo de muro característico dos oppida galos denomínase murus gallicus.

O nome de oppidum utilízase, xenericamente, para designar lugares de diferente amplitude, que poden ir dende unha ou dúas até varias centenas de hectáreas: o recinto do oppidum de Manching, próximo a Ingolstadt en Baviera (Alemaña) abarca até 350 hectáreas. Os lugares coñecidos con este nome puideron ser utilizados desde principios da primeira Idade de Ferro até o século I.

A función dos oppida

Bibracte, Porta Rebout

No continente e, particularmente, na Galia, algúns oppida poden ser considerados como as primeiras formas de "aldeas" ou como centros "proto-urbanos" da Europa bárbara, dando lugar á denominación de civilización dos oppida, para designar a realidade socio-económica que predominaba antes da guerra das Galias. As dificultades para coñecer a súa función son varias: en primeiro lugar non se coñecen as infraestruturas de todos os oppida existentes, só a daqueles que a arqueoloxía nos permite entrever. Por outra banda, a opinión dos arqueólogos tamén é diverxente en canto á importancia exacta que eses lugares puideron ter durante a civilización céltica e, particularmente, na civilización gala que precedeu á conquista romana.

Como o demostran os documentos acerca dos lugares de Manching acerca dos oppida que se achan sobre un monte de Luxemburgo (Tielberg), ou en Bibracte (no monte Beuvray de Francia) sábese que os oppida máis importantes, repartidos regularmente e en gran número, foron construídos, o máis tarde, a partir do século II antes da era cristiá.

A organización dalgúns oppida durante o período final de La Téne puido aproximarse, en certa medida, ao modelo das cidades arcaicas do mundo clásico. Parece que, na súa orixe, o desenvolvemento particular dalgún destes lugares puido estar ligado á existencia dun lugar de culto importante (Entremont, no norte de Aix-en-Provence) ou a Alesia dos mandubios.

Tipoloxía

Existen moitas formas de murallas oppida, pero predominan dúas grandes categorías: os ?espolones pechados? e as murallas ou recintos pechados.

Os esporóns pechados poden ser de diferentes tipos:

• os meandros barrados (ex. Besançon), ou o meandro dunha costa, dun río? pechados por unha presa. Durante a Tena Final, un encoro construíase ao redor do oppidum (isto revela unha utilidade puramente simbólica, a separación poboo/campo, en ningún caso militar).
• as confluencias pechadas, nas que o pobo se sitúa entre as dúas correntes de auga que se unen; o encoro protexe a abertura do oppidum.
• os bordos dun cantil, o encoro protexe, da mesma maneira que nas anteriores, a abertura do pobo. Con todo, sempre durante a Tena Final, obsérvase, así mesmo, un foso que rodea este tipo de murallas. Estas teñen, aínda, unha función simbólica.

Os foxos (por exemplo Mont Beuvray, ou Bibracte, do tempo de Xulio César), non teñen formas diferentes. Unha muralla rodea a aldea, situada sobre un monte ou un outeiro, a construción da mesma non ten en conta a topografía do terreo (por exemplo Donneberg).

Pódese deducir, por tanto, que os oppida teñen dous grandes tipos de murallas. O que distingue os oppida de La Téne Final daqueloutros que datan dun ou dous séculos anteriores é que as murallas son perpendiculares ás curvas do terreo e que aparecen os fosos. O obxectivo non é crear un espazo militar, senón un espazo urbano.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Oppidum de Iruña-Veleia en castellano.

(en francés)

• Les Gaulois en Provence : l'oppidum d'Entremont Arquivado 11 de abril de 2010 en Wayback Machine. página del ministerio de Cultura.
• Bibracte, Mont de Beuvray
• Oppidum : lista de lugares

Bibliografía

• Mortimer Wheeler, Hill Forts of Northern France, Londres, 1957.
• Patrice Brun, Princes et princesses de la Celtique. Le premier âge du fer en Europe 850-450 av. J.-C., Ediciones Errance, París, 1987
• Stephan Fichtl, Les peuples gaulois. III-I siglos av. J.-C., Ediciones Errance, París, 2000
• Stephan Fichtl, La ville celtique. Les Oppida de 150 av. J.-C. à 15 ap. J.-C., Ediciones Errance, Paris, 2000
• Dominique Garcia, La Celtique méditerranéenne. Habitats et sociétés en Languedoc et en Provence du VIII a II siècle avant J-C, Ediciones Errance, París, 2000