Wikipedia

Lingua kutenai

lingua falada polo pobo kutenai

A lingua kutenai (/ˈkuːtəneɪ, -i/), tamén coñecida como kootenai, kootenay, ktunaxa e ksanka, é a lingua nativa do pobo kutenai que habita en Montana e Idaho nos Estados Unidos e na Columbia Británica, no Canadá.[4] É considerada unha lingua illada, sen relación coas linguas salish faladas polas tribos veciñas da costa e a chaira do interior. O pobo kutenai tamén fala ʔa·qanⱡiⱡⱡitnam, a lingua de sinais ktunaxa.[5]

Kutenai
Ktunaxa, ksanka
Falado en: O Canadá e os Estados Unidos
Rexións: Montana, Idaho e a Columbia Británica
Total de falantes: 345 (2010-2016)[1][2]
Familia: Lingua illada
 Kutenai
Escrita: alfabeto latino (alfabeto kutenai)
Códigos de lingua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: kut
ISO 639-3: kut
Mapa
Status

O kutenai está clasificado como en perigo severo polo Libro Vermello das Linguas Ameazadas da UNESCO[3]

Clasificación editar

O kutenai é considerado tradicionalmente unha lingua illada. Houbo intentos de clasificar o kutenai nunha familia de linguas macro-algonquinas ou macro-salish, máis recentemente coa familia salish,[6] mais non foron xeralmente aceptados como probados.[7][8]

Tipoloxía editar

Ao igual ca outras linguas da zona, o kutenai ten un rico inventario de consoantes e un pequeno repertorio de vogais, aínda que hai alófonos das tres vogais fonémicas básicas. A falta dunha distinción fonémica entre as consoantes sonoras e as xordas é igual a outras linguas da zona.[6] Dado que o kutenai está na periferia desta área lingüística, a perda dun rico inventario lateral é consistente con outras linguas próximas, que agora só teñen unha ou dúas consoantes laterais. Un destes grupos lingüísticos contén as linguas sahaptianas, que tiveron unha perda similar de laterais. A lingua nez perce ten /ts/, e crese que é a africada lateral na protolingua. O nez perce, como o kutenai, atópase na periferia oriental da área lingüística do noroeste.[6]

Outra análise tipolóxica investiga a categoría léxica dos preverbos en kutenai. Esta categoría léxica distingue as linguas algonquinas veciñas, que se atopan ao leste das Montañas Rochosas Kootenay e preto da área lingüística kutenai.[9] Outra relación tipolóxica que o kutenai podería ter é a presenza dun sistema de obviación.[10][11]

Status actual editar

En 1969, a lingua kutenai era falada por 446 indíxenas rexistrados no Canadá.[12] No ano 2021, as estatísticas do Canadá reportaron 210 falantes de ktunaxa.[13] Segundo os achados do programa de coñecemento tradicional e lingua do Consello da Nación Ktunaxa (KNC), o estudoso de ktunaxa Christopher Horsethief afirmou que quedan 24 falantes fluídos e todos teñen máis de 65 anos.[14]

No ano 2012, o pobo ktunaxa do Canadá comezaron a traballar en esforzos de dinamización lingüística.[4] Os consellos tribais das comunidades separadas da nación ktunaxa achegaron unha selección de gravacións de son de palabras e frases kutenai a FirstVoices, un catálogo en liña das linguas indíxenas de América do Norte.[15] En novembro de 2017, a páxina en ktunaxa tiña 2500 palabras e 1114 frases, historias e cancións arquivadas, así como unha aplicación de aprendizaxe da lingua e un titor de FirstVoices. O titor de FirstVoices ofrece leccións e prácticas nesta lingua. A aplicación da lingua ktunaxa, accesible para dispositivos iOS e Android, é un dicionario ktunaxa que utiliza as gravacións de son de palabras e frases, e achega tarxetas con son e vocabulario que se atopa na páxina web de FirstVoices. A nación ktunaxa pretende dirixirse ás xeracións máis novas cos materiais de FirstVoices para ensinar a lingua kutenai con fluidez.[16]

Notas editar

  1. ↑ "Kutenai". Ethnologue (en inglés). Consultado o 2018-05-04. 
  2. ↑ Canada, Government of Canada, Statistics (2 de agosto de 2017). "Language Highlight Tables, 2016 Census - Aboriginal mother tongue, Aboriginal language spoken most often at home and Other Aboriginal language(s) spoken regularly at home for the population excluding institutional residents of Canada, provinces and territories, 2016 Census – 100% Data". www12.statcan.gc.ca (en inglés). Consultado o 2018-05-04. 
  3. ↑ Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022. 
  4. ↑ 4,0 4,1 "Canada: The Ktunaxa - Living the Language". Living the Language. Al Jazeera English. 2012-05-02. Consultado o 2012-07-08. 
  5. ↑ Auld, Francis. "ʾa·qanⱡiⱡⱡitnam". Facebook (en Kutenai). Consultado o 22 de xuño de 2017. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Morgan, Lawrence (1991). "A Description of the Kutenai Language". eScholarship. Consultado o 2015-07-29. 
  7. ↑ Marianne Mithun. The Languages of Native North America (1999, Cambridge).
  8. ↑ Lyle Campbell. American Indian Languages: The Historical Linguistics of Native America (1997, Oxford).
  9. ↑ Dryer, Matthew S. 2002. "A comparison of Preverbs in Kutenai and Algonquian." In D. Pentland (Ed.), Proceedings of the Thirtieth Algonquian Conference (pp. 63-94). Winnipeg: University of Manitoba.
  10. ↑ Dryer, Matthew S. 2007. "Kutenai, Algonquian, and the Pacific Northwest from an areal perspective." In H. Wolfart (Ed.), Proceedings of the Thirty-Eighth Algonquian Conference (pp. 155-206). Winnipeg: University of Manitoba.
  11. ↑ Dryer, Matthew S. 1992. "A comparison of the obviation systems of Kutenai and Algonquian." Papers of the 23rd Algonquian Conference. Ottawa: Carleton.
  12. ↑ National Atlas of Canada (4th ed.). 1974. pp. 119–120. 
  13. ↑ Government of Canada, Statistics Canada (2022-09-21). "The Daily — Indigenous population continues to grow and is much younger than the non-Indigenous population, although the pace of growth has slowed". www150.statcan.gc.ca. Consultado o 2022-12-01. 
  14. ↑ Horsethief, Christopher (2012). "Re-differentiation as collective intelligence: The Ktunaxa language online community". arXiv:1204.3891. 
  15. ↑ "FirstVoices: Ktunaxa Community Portal". Consultado o 2012-07-08. 
  16. ↑ Pagliaro, J. 2010. "Technology gives dying languages voice." Geolinguistics 37: 114-116.

Véxase tamén editar

Bibliografía editar

  • Campbell, Lyle (1997). American Indian languages: The historical linguistics of Native America. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-509427-1.
  • Dryer, Matthew S (2002). A Comparison of Preverbs in Kutenai and Algonquian. In Proceedings of the Thirtieth Algonquian Conference, edited by David Pentland, pp. 63–94. Winnipeg: University of Manitoba.
  • Dryer, Matthew S. (2007). "Kutenai, Algonquian, and the Pacific Northwest from an areal perspective". In, Proceedings of the Thirty-Eighth Algonquian Conference, edited by H. C. Wolfart, pp. 155–206. Winnipeg: University of Manitoba. ISSN 0831-5671
  • Dryer, Matthew S (1991). "Subject and inverse in Kutenai". Proceedings of the Hokan-Penutian Workshop. American Indian Languages Conferences. Occasional papers in linguistics. University of California, Santa Cruz. pp. 183–202. Consultado o 2013-09-19. 
  • Garvin, Paul. 1947. Christian Names in Kutenai. International Journal of American Linguistics 13: 69–77.
  • Garvin, Paul. 1948a. Kutenai Lexical Innovations. Word 4: 120–126.
  • Garvin, Paul. 1948b. Kutenai I: Phonemics. International Journal of American Linguistics 14: 37–42.
  • Garvin, Paul. 1948c. Kutenai II: Morpheme Variation. International Journal of American Linguistics 14: 87–90.
  • Garvin, Paul. 1948d. Kutenai III: Morpheme Distributions (prefix, theme, suffix). International Journal of American Linguistics 14: 171–178.
  • Garvin, Paul. 1951a. Kutenai IV: Word Classes. International Journal of American Linguistics 17: 84–97.
  • Garvin, Paul. 1951b. L’obviation en Kutenai: échantillon d’une catégorie grammaticale amérindienne. Bulletin de la Société de Linguistique de Paris 47: 166–212.
  • Garvin, Paul. 1953. Short Kutenai Texts. International Journal of American Linguistics 19: 305–311.
  • Garvin, Paul. 1954. Colloquial Kutenai Text: Conversation II. International Journal of American Linguistics 20: 316–334.
  • Horsethief, Christopher (2012). "Re-differentiation as collective intelligence: The Ktunaxa language online community". In, Proceedings of Collective Intelligence Conference, Doctoral Program in Leadership Studies Gonzaga University, eprint arXiv:1204.389. arXiv:1204.3891
  • Mithun, Marianne (2000) The Languages of Native North America. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-23228-7
  • Morgan, Lawrence Richard (1991) A Description of the Kutenai Language. University of California, Berkeley. Unpublished. OCLC 27109565

Ligazóns externas editar

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lingua_kutenai&oldid=6488229»