Wikipedia

Homeopatía

sistema pseudocientífico de medicina alternativa

A homeopatía é un sistema pseudocientífico[1][2][3][4] de medicina alternativa. Foi concibida en 1796 polo médico alemán Samuel Hahnemann. Os seus practicantes, chamados homeópatas, cren que unha substancia que causa síntomas iguais aos dunha enfermidade en persoas sas pode curar síntomas similares en persoas doentes; esta doutrina, nunca demostrada de modo xeral, denomínase similia similibus curentur, ou "o similar cura o similar".[5] As preparacións homeopáticas denomínanse remedios e elabóranse utilizando as dilucións homeopáticas. Neste proceso, a substancia seleccionada é diluída repetidamente ata que a miúdo o produto final é quimicamente indistinguible do disolvente. Con moitas desas grandes dilucións non se pode esperar que quede nin unha soa molécula da substancia orixinal no produto final.[6] Entre cada dilución os homeópatas poden golpear ou sacudir o produto, afirmando que o disolvente lembra a substancia orixinal despois da súa eliminación (ver memoria da auga). Os practicantes desta medicina afirman que ditas preparacións, tomadas por vía oral, poden tratar ou curar doenzas.[7]

Hahnemann, o fundador da homeopatía

Todos os coñecementos científicos relevantes sobre física, química, bioquímica e bioloxía[8][9][10][11][12][13] adquiridos desde polo menos a metade do século XIX[14] contradín a homeopatía. Os remedios homeopáticos son bioquimicamente inertes e non teñen efecto sobre ningunha enfermidade coñecida.[8][15][16] A teoría da enfermidade de Hahnemann, construída sobre principios que el denominaba miasmas, é inconsistente coa identificación en tempos posteriores dos virus e bacterias como frecuente causa das enfermidades. Os ensaios clínicos realizados demostraron de forma xeral que as preparacións homeopáticas non teñen ningún efecto obxectivo.[17][18][19]:206[20] A inverosimilitude fundamental da homeopatía, así como a súa falta de efectividade demostrada fixo que fose considerada dentro das comunidades médica e científica como un curandeirismo e fraude.[3][21][22]

A homeopatía acadou a súa maior popularidade no século XIX. Ao longo do século XIX, apareceron ducias de institucións homeópatas en Europa e nos Estados Unidos de América. Por exemplo, nos EUA foi introducida en 1825 e a primeira escola homeópata abriu en 1835. Durante este período a homeopatía tiña a aparencia de ter un relativo éxito, xa que outras formas de tratamento podían ser daniñas e ineficaces. Ao final dese século a súa práctica empezou a declinar, e a última escola exclusivamente homeopática dos Estados Unidos pechou en 1920.

Na década de 1970, a homeopatía regresou de forma significativa, e as vendas de produtos homeopáticos multiplicáronse por 10. Esta tendencia correspóndese co movemento da Nova Era, e pode en parte deberse a unha preferencia ás veces pouco crítica polos produtos "naturais", e tamén ao longo tempo de consulta cos pacientes que realizan os médicos homeopáticos, que psicoloxicamente fan sentirse ao paciente mellor atendido e máis escoitado.

No século XXI realizáronse unha serie de metaanálises que indicaban que as afirmacións da homeopatía carecen de xustificación científica. Como resultado, corpos e institucións nacionais e internacionais recomendaron a retirada de financiamento gobernamental para a homeopatía no campo sanitario. Os corpos nacionais de Australia, Reino Unido, Suíza e Francia, e o Consello Asesor Científico das Academias Europeas e a Academia de Ciencias de Rusia chegaron á conclusión de que a homeopatía non é efectiva e fixeron recomendacións en contra de que esta práctica recibise ningún financiacmento público futuro.[23][24][25][26] O Servizo Nacional de Saúde de Inglaterra xa non proporciona financiamento para os remedios homeopáticos e pediu ao Departamento e Saúde e Seguridade Social que engada os remedios homeopáticos á lista de medicinas de prescrición prohibida.[27][28][29] Francia modificou e retirou o seu anterior financiamento en 2021,[30][31] mentres que en España anunciáronse iniciativas para prohibir a homeopatía e outras pseudoterapias nos centros de saúde.[32]

Historia editar

A homeopatía, a medicina alternativa establecida por máis longo tempo que apareceu en Europa, foi creada en 1796 por Samuel Hahnemann.[33] Hahnemann rexeitaba a corrente maioritaria que había na medicina do final do século XVIII como irracional e desaconsellable porque era moi pouco efectiva e a miúdo daniña.[34][35] Avogaba polo uso dunha soa droga a doses moi baixas e promocionaba unha visión vitalista inmaterial para explicar o funcionamento dos seres vivos.[36] O termo homeopatía foi acuñado polo propio Hahnemann e apareceu impreso por primeira vez en 1807.[37] Tamén foi el quen acuñou a expresión "medicina alopática", que era utilizada pexorativamente para referirse á medicina tradicional de Occidente.[38]

Concepto editar

 
Monumento a Samuel Hahnemann, Washington, D.C., coa inscrición Similia Similibus Curentur – "o similar cura o similar"

Hahnemann concibíu os fundamentos da homeopatía cando traducía ao alemán un tratado de Medicina do médico e químico escocés William Cullen. Como era escéptico sobre a doutrina de Cullen de que a planta Cinchona officinalis (a quina produtora de quinina) curaba a malaria porque era amarga, Hahnemann inxeriu algo de codia desa planta especificamente para investigar o que ocorrería. Causoulle febre, calafríos e dores articulares: síntomas similares aos da propia malaria. Por esta razón, Hahnemann empezou a crer que todas as drogas que eran efectivas producían síntomas en individuos sans similares aos das doenzas coas que se trataban, de acordo coa "lei dos similares" que fora proposta por algúns médicos antigos.[39] Disto derivou o nome "homeopatía", que vén do grego ὅμοιος hómoios, 'similar' e πάθος páthos, 'sufrimento'.[40]

A lei dos similares é unha doutrina chamada similia similibus curentur ou "o similar cura o similar".[5] A lei de Hahnemann dos similares non foi probada e non deriva do uso do método científico.[41] Un informe dos efectos de comer codia de quina feito por Oliver Wendell Holmes, publicada en 1861, non conseguiu reproducir os síntomas dos que informaba Hahnemann.[14]:128 Os traballos científicos subseguintes mostratron que a quina cura a malaria debido a que contén quinina, a cal mata o parasito Plasmodium falciparum, causante da doenza; o mecanismo de acción non está relacionado coas ideas de Hahnemann.[42]

Comprobacións editar

Hahnemann empezou a testar que efectos producían diversas substancias nos seres humanos, un procedemento que máis tarde se chamaría "comprobación hiomeopática". Estes tests tiñan que facerse en suxeitos para comprobar os efectos de inxerir substancias e rexistrar todos os síntomas e tamén as condicións secundarias nas que aparecían.[43] Publicou unha colección destas comprobacións en 1805 e unha segunda colección de 65 preparacións apareceu no seu libro, Materia Medica Pura (1810).[44]

Como Hahnemann cría que as doses grandes das drogas que causaban síntomas similares só podían agravar a enfermidade, defendía o uso de dilucións extremas de ditas drogas. Ideouse unha técnica para facer dilucións que Hahnemann dicía preservaba as propiedades terapéuticas da substancia á vez que evitaba os seus efectos daniños.[45] Hahnemann cría que este proceso potenciaba "os poderes medicinais similares aos espirituais das substancias crúas".[46] Recompilou e publicou un resumo do seu sistema médico no seu libro O órganon da arte de curar (1810), cuxa sétima edición publicada en 1921 aínda utilizan os homeópatas hoxe.[47]

Miasmas e enfermidades editar

No Órganon, Hahnemann introduciu o concepto de "miasmas" como os "principios infecciosos" que eran subxacentes nas enfermidades crónicas[48] e un(s) "desarranxo(s) mórbido(s) peculiar(es) da forza vital".[49] Hahnemann asociou cada miasma cunha doenza específica e así a exposición inicial aos miasmas causa os síntomas locais, como nas enfermidades da pel ou as venéreas. Afirmaba que se estes síntomas se suprimían pola medicación, a causa faríase máis profunda e empezaría a manifestarse como enfermidade dos órganos internos.[50] A homeopatía sostén que tratar as enfermidades directamente aliviando os seus síntomas, como ás veces fai a medicina convencional, non é eficaz porque todas as "doenzas poden xeralmente ser rastreadas ata algunha tendencia latente, arraigada, subxacente crónica ou herdada".[51] Os miasmas subxacentes imputados aínda permanecerán e as doenzas moi arraigadas só poden corrixirse eliminando o trastorno máis profundo da forza vital.[52] As hipóteses sobre os miasmas presentaban orixinalmente só tres síntomas locais: psora (o proído), sífilis (enfermidade venérea) ou sycosis (verrugas).[53] Delas a máis importante era a psora, descrita como relacionada con calquera doenza que produce proído na pel e considerábase que era a base para o desenvolvemento doutras doenzas. Hahnemann cría que era a causa de enfermidades como a epilepsia, cancro, ictericia, xordeira e as cataratas.[54] Desde os tempos de Hahnemann, propuxéronse outros miasmas, algúns das cales asociáronse a enfermidades previamente atribuídas á psora, como os miasmas da tuberculose e o cancro.[50]

A teoría dos miasmas de Hahnemann segue sendo discutida e controvertida entre os homeópatas incluso nos tempos modernos. A teoría dos miasmas foi criticada por ser unha explicación desenvolvida para protexer o sistema da homeopatía cando se enfrontaba a fallos no tratamento, e por ser inadecuada para abranguer os centenares de tipos de enfermidades que existen, así como por fracasar á hora de explicar as predisposicións a enfermidades, como os factores xenéticos e ambientais e a historia médica específica de cada paciente.[19]:148–9

O século XIX: aumento da popularidade e primeiras críticas editar

 
A homeopatía mira os horrores da alopatía, unha pintura de 1857 de Alexander Beydeman, mostrando figuras históricas e personificacións da homeopatía observando a brutalidade da medicina do século XIX

A homeopatía chegou á súa máxima popularidade no século XIX. Foi introducida nos Estados Unidos en 1825 por Hans Birch Gram, un estudante de Hahnemann.[55] A primeira escola homeopática nos Estados Unidos abriu en 1835 e o Instituto Americano de Homeopatía creouse en 1844. Ao longo do século XIX, apareceron ducias de organizacións homeopáticas en Europa e os Estados Unidos,[56] e en 1900, había 22 colexios homeopáticos e 15.000 médicos nos Estados Unidos.[57]

Como a práctica médica daquel tempo baseábase en tratamentos que a miúdo eran ineficaces e daniños, os pacientes dos homeópatas con frecuencia tiñan mellores resultados que os que eran tratados polos médicos convencionais.[58] Aínda que non son efectivas, as preparacións homeopáticas raramente son prexudiciais, así que os que as usaban tiñan unha menor probabilidade de sufrir un dano polo tratamento que se supón que os tiña que axudar.[47] O éxito relativo da homeopatía no século XIX puido ter conducido ao abandono de tratamentos ineficaces e nocivos como a sangría e as purgas e empezouse a substituílos por outros mais efectivos da medicina baseada na ciencia.[59] Unha razón para o aumento de popularidade da homeopatía foi o seu aparente éxito ao tratar os pacientes que padecían enfermidades infecciosas epidémicas.[60] Durante as epidemias do século XIX de enfermidades como o cólera, as taxas de mortalidade nos hospitais homeopáticos adoitaban ser menores que nos hospitais convencionais, onde os tratamentos usados naquela época adoitaban ser daniños e facían pouco ou nada por combater as enfermidades.[61]

Incluso durante este aumento de popularidade, a homeopatía era criticada polos científicos e doutores. Sir John Forbes, médico da raíña Vitoria do Reino Unido, dixo en 1843 que as doses extremadamente pequenas usadas pola homeopatía eran habitualmente ridiculizadas como inútiles e consideradas como unha "ultraxe á razón humana".[62] James Young Simpson dixo en 1853 sobre estas drogas altamente diluídas: "De ningún veleno, por forte ou poderoso que sexa, a milmillonésima ou dezmilmillonésima del afectaría nin no menor grao a un home ou danaría unha mosca".[63] O médico americano do século XIX e autor Oliver Wendell Holmes foi tamén un crítico franco da homeopatía e publicou un ensaio en 1842 titulado Homœopathy and Its Kindred Delusions (Homeopatía e os seus enganos similares).[14] Os membros da Sociedade Homeopatica Francesa salientaron en 1867 que algúns homeópatas destacados de Europa non só estaban abandonando a práctica de administrar doses infinitesimais senón que ademais xa non as defendían.[64] A última escola dos Estados Unidos que ensinaba exclusivamente homeopatía pechou en 1920.[47]

Rexurdimento no século XX editar

Segundo os académicos Paul U. Unschuld e Edzard Ernst, o réxime nazi alemán gustaba da homeopatía e gastou grandes sumas de diñeiro en investigar os seus mecanismos, pero sen obter un resultado positivo.[65] Unschuld tamén declarou que a homeopatía posteriormente nunca conseguiría enraizar nos Estados Unidos, pero que permaneceu instalada máis profundamente no pensamento europeo.[66] Nos Estados Unidos, a Lei Federal de Alimentos, Medicinas e Cosmeticos de 1938 (promovida por Royal Copeland, un senador dos Estados Unidos polo estado de Nova York e médico homeópata) recoñecía as preparacións homeopáticas como medicinas. Na década de 1950, só había 75 médicos que fosen exclusivamente homeopáticos en todos os Estados Unidos.[67] De metade ao final da década de 1970, a homeopatía experimentou un significativo florecemento e as vendas das compañías homeopáticas multiplicáronse por 10.[68]

Algúns homeópatas atribúen este rexurdimento ao homeópata grego George Vithoulkas, que realizou unha "gran cantidade de investigacións para poñer ao día os escenarios e refinar as teorías e práctica da homeopatía" na década de 1970,[69][70] pero Ernst e Simon Singh consideran que estivo ligado ao auxe do movemento da Nova Era.[35] Bruce Hood argumentou que o incremento da popularidade da homeopatía en tempos recentes pode deberse ao tempo relativamente longo que os homeópatas dedican ás consultas cos pacientes, e a unha preferencia polos produtos "naturais", que a xente pensa son a base das preparacións homeopáticas.[71]

Contra o final do século a oposición á homeopatía empezou a incrementarse de novo, e William T. Jarvis, o presidente do Consello Nacional contra a Fraude na Saúde, dixo que "a homeopatía é unha fraude perpetrada ao público coa bendición do goberno, grazas ao abuso político do senador Royal S. Copeland."[72]

Século XXI editar

Desde o inicio do século XXI, unha serie de metaanálises mostraron que as afirmacións terapéuticas da homeopatía carecen de xustificación científica.[73] Isto levou a unha diminución ou suspensión do financiamento por moitos gobernos. Nun informe de 2010, o Comité de Ciencia e Tecnoloxía da Cámara dos Comúns do Reino Unido recomendou que a homeopatía non recibise fondos do Servizo Nacional de Saúde (NHS, National Health Service) debido á súa falta de credibilidade científica.[73] O financiamento do NHS da homeopatía cesou en 2017.[28] Tamén lle pediron ao Departamento de Saúde do Reino Unido que engadise os remedios homeopáticos á lista de produtos de prescrición prohibida no Sistema Nacional de Saúde.[29]

En 2015, o Consello de Investigación Médica e Sanidade Nacional de Australia atopou que "non hai ningunha condición de saúde para a cal haxa probas fiables de que a homeopatía é eficaz".[74] O goberno federal acabou aceptando só tres das 45 recomendacións feitas pola revisión de 2018 da Remuneración e Regulación de Farmacia.[75] Ese mesmo ano a FDA (Food and Drug Administration, Administración de Alimentos e Medicinas) estadounidense fixo un comentario público de solicitude de audiencia sobre a regulación das drogas homeopáticas.[76] En 2017 a FDA anunciou que reforzaría a regulación de produtos homeopáticos.[77]

O CFI (Center for Inquiry, Centro de Investigacións) americano, unha institución sen ánimo de lucro, presentou unha demanda xudicial en 2018 contra a empresa CVS Pharmacy por fraude ao consumidor pola súa venda de medicinas homeopáticas.[78] Sostiñan que CVS estaba vendendo produtos homeopáticos baseándose en que eran máis fáciles de obter que as medicinas estándar.[79] En 2019, o CFI puxo unha demanda similar contra Walmart por "cometer unha fraude a grande escala ao consmidor e poñer en perigo a saúde dos seus clientes pola súa venda e comercialización de medicinas homeopáticas".[80][81] Tamén realizaron unha enquisa na cal atoparon que os consumidaores se sentían estafados cando eran informados da falta de evidencia dos remedios homeopáticos, como os vendidos por Walmart e CVS.[82][83]

En 2021, o ministro de sanidade francés reduciu progesivamente as devolucións de pagos da seguridade social para os remedios homeopáticos.[30][31] Francia levaba tendo desde había longo tempo unha crenza máis forte nas virtudes das medicinas homeopáticas que moitos outros países, e o maior fabricante mundial de drogas de medicinas alternativas, a empresa Boiron, está localizada en Francia.[84] España anunciou tamén iniciativas para prohibir a homeopatía e outras pseudoterapias nos centros de saúde.[32] En 2016, a Universidade de Barcelona cancelou o seu máster en homeopatía citando a súa "falta de base científica", seguindo o consello do Ministerio de Sanidade español.[85] Pouco despois a Universidade de Valencia anunciou a eliminación do seu máster en homeopatía.[86]

Preparacións homeopáticas e tratamentos editar

 
Repertorio homeopático de James Tyler Kent

As preparacións homeopáticas denomínase "remedios homeopáticos".[87] Os homeópatas utilizan dous tipos de referencias á hora de prescribir: materia medica e repertorios. Unha materia médica homeopática é unha colección de "descricións de drogas", organizadas alfabeticamente. Un repertorio homeopático é unha versión de referencia rápida da materia médica que ten un índice cos síntomas xunto cos remedios asociados con cada un. En ambos os casos os diferentes compiladores poden discutir determinadas inclusións nas referencias.[88] A primeira materia medica homeopática sintomática foi elaborada por Hahnemann. O primeiro repertorio homeopático foi o Symptomenkodex de Georg Jahr, publicado en alemán en 1835, e despois traducido a outros idiomas. A primeira versión estaba menos enfocada ás clases de enfermidades e foi o antecedente de traballos posteriores como os de James Tyler Kent.[89][90] Por exemplo, en inglés publicáronse uns 118 repertorios, e o de Kent é un dos máis usados.[91]

Consultas editar

Os homeópatas xeralmente empezan o seu labor cunha consulta ao paciente, que pode ser unha cita de 10 a 15 minutos ou durar unha hora, na cal o paciente describe a súa historia médica. O paciente describe as "modalidades", ou se os seus síntomas cambian dependendo do tempo climatolóxico ou outros factores externos.[92] O practicante da homeopatía tamén solicita información sobre o estado de ánimo, cousas que lle gustan ou desgustan, estado físico, mental e emocional, circunstancias da vida e calquera doenza física ou emocional.[93] Esta información (tamén chamada a "descrición de síntomas") emparéllase coa "descrición de drogas" na materia médica ou repertorio e é utilizada para determinar o remedio homeopático máis apropiado que se debe aplicar. Na homeopatía clásica, o homeópata intenta buscar a correspondencia dunha soa preparación coa totalidade de síntomas (o simlilum), mentres que a "homeopatía clínica" utiliza combinacións de preparacións baseadas nos síntomas da enfermidade.[69]

Preparacións editar

 
Oscillococcinum, un remedio homeopático en forma de pílulas

A homeopatía utiliza para realizar as súas preparacións substancias de orixe animal, vexetal e mineral, xeralmente denominándoas cos seus nomes en latín.[94] Exemplos son: arsenicum album (óxido de arsénico), natrum muriaticum (cloruro de sodio ou sal común de mesa), Lachesis muta (o veleno da serpe de dita especie), opium (opio) e thyroidinum (hormona tiroide). Os homeópatas din que isto asegura unha maior exactitude, e non utilizan os nomes químicos da IUPAC pensados para ser inequívocos.[95] Nalgúns países, como nos Estados Unidos o nome común debe figurar nas preparacións, pero tamén pode estar ademais o nome en latín.[94] As pílulas homeopaticas están feitas de substancias inertes (a miúdo azucres, xeralmente lactosa), sobre as cales se verte unha porción da preparación homeopática e déixase que se evapore.[96][97]

A isopatía é unha terapia derivada da homeopatía na cal as preparacións proceden de produtos orixinados en enfermidades ou patolóxicos, como descargas fecais, urinarias, respiratorias, sangue ou tecidos.[89] Denomínanse "nosodes" (do grego nosos, 'doenza') e as preparacións feitas a partir de espécimes en estado "saudable" denomínanse "sarcodes". Moitas das denominadas en terminoloxía homeopática "vacinas homeopáticas" son unha forma de isopatía.[98] A tautopatía é unha forma de isopatía onde as preparacións están compostas de medicinas ou vacinas que unha persoa tomou no pasado, na crenza de que isto pode reverter os supostos danos persistentes causados polo seu uso inicial.[99] Non hai evidencias científicas convincentes de que a isopatía sexa un método efectivo de tratamento.[100]

Algúns homeópatas modernos usan preparacións que eles denominan "imponderables" porque non se orixinan a partir dunha substancia senón dalgún outro fenómeno que se presupón que foi "capturado" polo alcohol ou lactosa (nas seguintes dúas referencias pode consultarse máis información). Exemplos son os raios X[101] e a luz solar.[102] Outra derivación ou póla da homeopatía é a electrohomeopatía, na cal se supón que se extrae das plantas unha hipotética "bioenerxía" de valor terapéutico. A electrohomeopatía foi popular no século XIX e é totalmente pseudocientífica.[103] En 2012, o Tribunal Superior de Allahabad en Uttar Pradesh, India, ditou un fallo no que se declaraba que a electrohomeopatía era curandeirismo e xa non se recoñecía como un sistema de medicina .[104]

Outras prácticas minoritarias inclúen preparacións en papel, nas que a substancia e a dilución son vertidas en cachos de papel e despois colgadas cun alfinete na roupa dos pacientes ou situadas baixo os vasos de auga que se lle dan aos pacientes. A radiónica, o uso de radiación electromagnética como as ondas de radio, pode ser tamén utilizada para elaborar preparacións. Tales prácticas foron fortemente criticadas mesmo polos homeópatas clásicos por consideralas sen fundamento, especulativas e estar lindando coa maxia e a superstición.[105][106] As preparacións de flores prodúcense poñendo flores en auga e expoñéndoas á luz solar. As máis famosas delas son os remedios de flores de Bach, que foron desenvolvidos por Edward Bach.[107]

Dilucións editar

Artigo principal: Dilución homeopática.
 
Frasco de remedio homeopático etiquetado como "Arnica D6", é dicir, Arnica montana D6, o que quere dicir que a dilución nominal é dunha parte por millón (10-6).

Hahnemann afirmaba que as doses non diluídas de medicamentos causaban reaccións, ás veces perigosas e así as preparacións debían ter a dose máis pequena posible.[108] Unha solución que é máis diluída dise en homeopatía que ten unha maior "potencia" e, por tanto, considérase que vai ter unha acción máis forte e profunda.[109] O método xeral de dilución homeopática é a dilución en serie, na cal ao solvente se lle engade unha parte da mestura previa, pero tamén se pode usar o método "korsakoviano". No método korsakoviano, o recipiente no cal se fabrican as preparacións é baleirado, rechéase co solvente, co volume de fluído que queda adherido ás paredes do recipiente estimado suficiente para o novo lote.[19]:270 O método korsakoviano ás veces desígnase cunha letra K na etiqueta da preparación homeopática.[110][111] Outro método é a fluxión, na cal se dilúe a substancia facendo pasar continuamente auga a través do vial.[112] Os sólidos insolubles como o granito, diamante e platino, dilúense triturándoos xunto con lactosa.[19]:23

En homeopatía utilízanse regularmente tres tipos de escalas de dilución logarítmicas. Hahnemann creou a escala "centesimal" ou "escala C" (ou CH), diluíndo a substancia nun factor de 100 en cada etapa. Existe tamén a escala de dilución decimal (notada con "X" ou "D") na cal a preparación se dilúe nun factor de 10 en cada etapa.[113] A escala centesimal foi a preferida por Hahnemann durante a maior parte da súa vida, aínda que nos últimos dez anos da súa vida Hahnemann desenvolveu a escala quintamilesimal (Q) que diluía a droga ata 1 parte en 50 000.[114] Unha dilución 2C contén unha parte da substancia orixinal en 10 000 partes da solución. Unha dilución 6C orixina que a substancia orixinal quede diluída nun factor de 100−6 (unha parte nun billón). O produto final das preparacións adoita quedar tan diluído que é indistinguible do disolvente (auga pura, azucre ou alcohol).[45][115] A maior dilución na que razoablemente é probable esperar que quede polo menos unha soa molécula da substancia orixinal é de aproximadamente 12C.[116]

Hahnemann avogaba por dilucións de 1 parte en 1060 ou 30C.[117] Hahnemann utilizaba regularmente dilucións de ata 300C pero opinaba que "debe haber un límite na materia".[43]:322 Para contrarrestar a redución de potencia a altas dilucións elaborou a idea de que era necesario darlle á preparación sacudidas vigorosas (sucusión) golpeando sobre unha superficie elástica.[108] Os homeópatas non se poñen de acordo sobre o número e forza dos golpes que hai que dar e non hai ningún xeito de comprobar os resultados que se afirma que teñen estas sacudidas.[19]:67–69 Esta elaboración das preparacións por dilucións repetidas e sacudidas denomínana "potenciación" e "dinamización".

Os críticos da homeopatía xeralmente salientan o absurdas que son as dilucións utilizadas en homeopatía utilizando analoxías.[118] Un exemplo matematicamente correcto é que unha solución 12C é equivalente a botar "unhas areíñas de sal no océano do Atlántico norte e sur" .[119][120] Máis concretamente, unha solución 12C de cloruro de sodio (é dicir, sal, chamada en homeopatía natrum muriaticum) equivale a disolver 0,77 g de sal nun volme de auga do tamaño do océano Atlántico, xa que o volme do Atlántico e os seus mares adxacentes é de 3,55×108 km3 ou 3,55×1020 L.[121] Un terzo dunha pinga dalgunha substancia orixinal diluída en toda a auga da Terra produciría unha preparación cunha concentración de aproximadamente 13C.[118][122][123] Unha disolución 200C de fígado de pato, comercializada co nome Oscillococcinum e prescrita frecuentemente en homeopatía contra a gripe, necesitaría o equivalente a 10320 universos de moléculas para poder conter unha soa molécula orixinal na preparación final. Isto tendo en conta que o Universo visible contén en total uns 1080 átomos e que unha disolución dunha soa molécula en todo o Universo sería de arredor de 40C.[124] As altas dilucións usadas caracteristicamente na homeopatía e que son a base da homeopatía de Hahnemann adoitan considerarse o aspecto máis controvertido e inverosímil da homeopatía.[125]

Comprobacións editar

Os homeópatas afirman que poden determinar as propiedades das súas preparacións seguindo un método que eles chaman "comprobación" (na literatura inglesa, proving).[126] Tal como as realizaba Hahnemann, as comprobacións consisten en administrar varias preparacións a voluntarios con boa saúde. Despois obsérvase a evolución dos voluntarios a miúdo durante meses. Deben levar un detallado diario onde describan todos os síntomas en momentos específicos do día. Teñen prohibido consumir café, té, especies ou viño en toda a duración do experimento; xogaren ao xadrez tamén o teñen prohibido porque Hahnemann consideraba que era "demasiado excitante", pero permitíaselles beber cervexa e eran animados a facer exercicio moderado.[127] Ao principio Hahnemann usaba doses non diluídas para as comprobacións, pero despois era partidario de facer as comprobacións con dilucións de 30C,[117] e a maioría das comprobacións modernas lévanse a cabo con preparacións ultradiluídas.[128]

Afírmase que estas comprobacións foron importantes no desenvolvemento do ensaio clínico médico, debido ao seu uso temperán de grupos de control simples, procedementos sistemáticos e cuantitativos e algunhas das primeiras aplicacións da estatística en medicina.[129] Os extensos rexistros de autoexperimentación feitos por homeópatas demostraron ocasionalmente ser útiles no desenvolvemento dalgunhas medicinas modernas: Por exemplo, as evidencias de que a nitroglicerina podería ser útil para o tratamento da anxina de peito descubríronse examinando as comprobacións homeopáticas, aínda que, curiosamente, os homeópatas nunca a utilizaron para tratar esa doenza naquel momento.[130] As primeiras comprobacións rexistradas publicounas Hahnemann na súa obra de 1796 Essay on a New Principle (Ensaio sobre un novo principio).[131] A súa obra Fragmenta de Viribus (1805)[132] contiña os resultados de 27 comprobacións e a súa Materia Medica Pura (1810) incluía 65.[133] No libro de 1905 de James Tyler Kent Lectures on Homoeopathic Materia Medica (Conferencias sobre Materia médica homeopática), había 217 preparacións que foran sometidas a comprobacións e engádense continuamente novas sunbstancias nas versións contemporáneas.[134][135]

Aínda que o proceso das comprobacións ten uns parecidos superficiais cos ensaios clínicos da medicina científica, é fundamentalmente diferente porque é subxectivo, non é un test de dobre cego e as comprobacións modernas é improbable que estean usando niveis farmacoloxicamente activos da substancia que se quere comprobar.[136] Xa en 1842, Oliver Holmes fixo notar que as comprobacións eran enormemente vagas, e o presunto efecto non era repetible en diferentes suxeitos.[14]

Evidencias e eficacia editar

Fóra da comunidade da medicina alternativa, os científicos desde hai longo tempo consideraron que a homeopatía é unha farsa[137] ou unha pseudosciencia,[1][2][138][139] e a comunidade médica considéraa curandeirismo.[138] Hai unha ausencia xeral de evidencias estatísticas sólidas da súa eficacia terapéutica, o cal é consistente coa falta total dun axente ou mecanismo farmacolóxico bioloxicamente verosímil.[15] Os propoñentes argumentan que as medicinas homeopáticas deben funcionar por algún mecanismo biofísico aínda non definido.[92] Ningunha preparación homeopática mostrou ter resultados diferentes aos do placebo.[15]

Falta de evidencias científicas editar

A falta de evidencias científicas convincentes que apoien a súa eficacia[140] e o seu uso de preparacións sen ingredientes activos levou a que se calificase a homeopatía como unha pseudociencia e curandeirismo,[141][142][143] ou, en palabras dunha revisión médica de 1998, unha "terapia de placebo no mellor dos casos e curandeirismo no peor".[144] A Academai de Ciencias d Rusia considea a homeopatía "unha 'pseudociencia' perigosa que non funciona" e "insta á xente a tratar a homeopatía á par da maxia' ".[141] A Oficial Médica Xefa de Inglaterra, Dame Sally Davies, declarou que as preparacións homeopáticas son "lixo" e non serven máis que como placebos.[145] En 2013, Mark Walport, o Conselleiro Científico Xefe do Goberno do Reino Unido que encabeza a Oficina Gobernamental para a Ciencia dixo que "a homeopatía é unha parvada, non é ciencia".[146] O seu predecesor, John Beddington, tamén dixo que a homeopatia "non ten o fundamento dunha base científica" e é "basicamente ignorada" polo goberno.[147]

Jack Killen, actuando como director do Centro Nacional para a Medicina Complementaria e Alternativa, dixo que a homeopatía "vai alén do coñecemento actual da química e a física". Engadiu: "Non hai, que eu coñeza, ningunha condición para a cal se probase que a homeopatía sexa un tratamento efectivo."[140] Ben Goldacre di que os homeópatas que presentan incorrectamente as evidencias científicas a un público cientificamente analfabeto, "... illáronse eles mesmos da medicina académica, e a crítica atopouse con demasiada frecuencia coa evasión en vez de coa discusión".[148] Os homeópatas a miúdo prefiren ignorar as metaanálises en favor de resultados aparentemente positivos seleccionados por conveniencia, tal como promover un estudo observacional particular (o cal Goldacre describe como "pouco máis que unha enquisa sobre a satisfacción dos clientes") como se fose máis informativa que unha serie de ensaios controlados aleatorizados.[148] Outras veces son os homeópatas os que acusan aos seus críticos de non ter unha actitude científica ao non aceptar os estudos ao seu favor, xeralmente discutidos, feitos sobre grupos pequenos ou nun estado inicial ou que non se puideron replicar e moitas veces publicados en revistas de medicina alternativa ás veces pouco esixentes, mentres que descalifican as grandes metaanálises que están en contra súa ou mencionan os países onde a homeopatía non está prohibida ou que a usa moita xente como un argumento de validez.

Nun artigo titulado "Should We Maintain an Open Mind about Homeopathy?" (Deberiamos manter a mente aberta sobre a homeopatía?)[149] publicado no American Journal of Medicine, Michael Baum e Edzard Ernst (escribindo a outros médicos) escribiron que a "homeopatía está entre os peores exemplos de medicina baseada na fe... Estes axiomas [da homeopatía] non só non se ateñen aos feitos científicos senón que directamente se opoñen a eles. Se a homeopatía é corecta, gran parte da física, química e farmacoloxía debe ser incorecta...".

Verosimilitude das dilucións editar

 
Unha preparación homeopática feita da planta Ledum palustre (hoxe chamada Rhododendron tomentosum): a dilución "15C" que se mostra aquí significa que a solución orixinal foi diluída a 1/1030 da súa forza orixinal.

As concentracións excesivamente baixas das preparacións homeopáticas, que a miúdo non teñen nin unha soa molécula da substancia diluída,[150] foron a base do cuestionamento dos efectos das preparacións desde o século XIX.[12] As leis da química indican que a dilución límite, antes que se perda toda a substancia orixinal, que está relacionada co número de Avogadro, é aproximadamente igual a unha dilución homeopática de 12C (1 parte en 1024).[118][151][152] James Randi e os grupos da campaña 10:23 salientaron a falta de ingrediente activo ao tomaren grandes 'sobredoses'.[153] Ningún dos centos de persoas participantes no Reino Unido, Australia, Nova Zealandia, Canadá e os EUA sufriron danos nin tampouco se curaron de nada.[153]

Os partidarios modernos da homeopatía propuxeron o concepto de "memoria da auga", segundo a cal a auga dalgún modo "lembraría" as substancias que se mesturaban con ela, e transmitiría o efecto de ditas substancias ao tomala. Este concepto é inconsistente co coñecemento actual da materia, e a memoria da auga nunca se demostrou que exista e teña ningún efecto detectable, biolóxico ou de calquera outro tipo.[154][155] A existencia dun efecto farmacolóxico en ausencia de calquera ingrediente verdadeiramente activo é inconsistente coa lei de acción de masas e as relacións dose-resposta observadas características das drogas terapéuticas.[156] Os homeópatas sosteñen que os seus métodos producen unha preparación activa terapeuticamente, incluíndo selectivamente só a substancia pretendida, aínda que os críticos sinalan que calquera molécula de auga estivo en contacto con millóns de diferentes substancias ao longo da súa historia, e os homeópatas non son quen de explicar unha razón de por que só a substancia homeopática seleccionada tería que ser un caso especial no proceso.[2]

Os practicantes da homeopatía tamén manteñen que as dilucións máis altas (con menos produto) producen efectos medicinais máis fortes. Esta idea é tamén inconsistente coas relacións dose-resposta observadas, onde os efectos dependen da concentración do principio activo no corpo.[156] Algúns argúen que o fenómeno da hormese pode apoiar a idea de que a dilución incrementa a potencia,[157][158] pero as relacións dose-resposta fóra da zona da hormese declinan coa dilución como é normal, e os efectos farmacolóxicos non lineares non proporcionan ningún apoio crible para a homeopatía.[159]

Eficacia editar

Posibles explicacións da eficacia aparente observada ás veces das preparacións homeopáticas:[19]:155–167[160]
O efecto placebo O longo e intenso proceso de consulta e as expectativas sobre as preparacións homeopáticas tomadas poden causar este efecto.
Efecto terapéutico da consulta O coidado, interese recibido e conforto que experimenta o paciente cando se abre e sincera perante un coidador compasivo pode ter un efecto positivo sobre o benestar do paciente.
Curación natural sen axuda O paso do tempo e capacidade do corpo de curarse sen outra axuda pode facer que se eliminen moitas enfermidades por si soas.
Tratamentos realizados non recoñecidos Puideron actuar un axente ambiental non relacionado, a comida tomada, facer exercicio ou o tratamento doutro trastorno de saúde distinto.
Regresión á media Como moitas doenzas ou condicións teñen unha manifestación cíclica, os seus síntomas varían co tempo e os pacientes tenden a ir ao médico cando o malestar é máis grande; poden sentirse mellor despois polo ciclo da doenza, pero como nese período foron consultar co homeópata atribúen a súa mellora á preparación que tomaron.
Tratamento non homeopático Os pacientes poden tamén recibir coidados médicos convencionais ao mesmo tempo que o tratamento homeopático e en realidade foron os primeiros os responsables da mellora.
Cesación dun tratamento desagradable A miúdo os homeópatas recomendan aos pacientes que paren de tomar ou realizar un tratamento médico convencional como cirurxías ou drogas, que poden causar efectos adversos desagradables; as melloras experimentadas son atribuídas á homeopatía cando a causa real é a cesación do tratamento que causaba os efectos adversos, pero a enfermidade subxacente continuará sen tratar e seguirá sendo perigosa para o paciente.

Ningunha preparación homeopática concreta demostrou nunca de forma non ambigua en investigacións que sexa diferente a un placebo.[15] A calidade metodolóxica das investigacións primarias dos primeiros tempos da homeopatía era baixa, e tiña problemas como a debilidade do deseño do estudo e os informes, pequenos tamaños de mostra e nesgo na selección. Desde que se realizan ensaios clínicos de mellor calidade, as evidencias da eficacia das preparacións homeopáticas diminuíron; os ensaios de maior calidade indican que as preparacións como tales non exercen ningún efecto intrínseco.[17][161]:206[162] Unha revisión realizada en 2010 de todos os estudos relevantes das "mellores evidencias" producida pola Cochrane Collaboration chegou á conclusión que "as evidencias máis fiables (producidas por revisións Cochrane) non demostran que as medicinas homeopáticas teñan efectos máis alá do placebo".[20]

En 2009 o Comité de Ciencia e Tecnoloxía da Cámara dos Comúns do Reino Unido concluíu que non había probas convincentes doutros efectos que non fosen o placebo.[11] O Consello de Investigación Médica e Sanidade Nacional australiano completou unha ampla revisión da efectividade das preparacións homeopáticas en 2015, na cal se chegaba á conclusión de que "non había ningunha condición de saúde para a cal houbese evidencias confiables de que a homeopatía era efectiva" [163] O Consello Asesor de Ciencias das Academias Europeas (EASAC) publicou a súa análise oficial en 2017 na que atopou unha falta de evidencias de que os produtos homeopáticos sexan efectivos e expresou a súa preocupación sobre o seu control de calidade.[13] En contraste, publicouse un libro en 2011, supostamente financiado polo goberno suízo, que concluíu que a homeopatía era efectiva e rendible.[164] Aínda que foi recibido polos partidarios como proba de que a homeopatía funciona,[165] atopouse que era defectuoso desde un punto de vista científico, lóxico e ético, e a maioría dos seus autores tiñan un conflito de intereses.[165] Posteriormente, a Oficina Federal Suíza de Sanidade Pública realizou unha declaración dicindo que o libro fora publicado sen o consentimento do goberno suízo.[166]

As metaanálises son ferramentas esenciais para resumir as probas existentes sobre eficacia terapéutica,[167] e as revisións sistemáticas encontraron que a calidade metodolóxica na maioría dos ensaios aleatorizados en homeopatía tiñan defectos e que tales ensaios eran xeralmente de menor calidade que os ensaios da medicina convencional.[168][169] Un problema importante é o nesgo de publicación, na que é máis probable que se publiquen os resultados positivos nas revistas que os negativos.[170][171][172] Isto obsérvase de modo máis acusado en revistas de medicina alternativa, onde poucos dos artigos publicados (só o 5% durante o ano 2000) informan de resultados nulos.[148] Unha revisión sistemática das revisións sistemáticas dispoñibles confirmou en 2002 que os ensaios de alta calidade adoitaban ter menos resultados positivos e non atopou evidencias convincentes de que ningunha preparación homeopática exercese efectos clínicos diferentes do placebo.[15] Á mesma conclusión chegou en 2005 unha metaanálise publicada en The Lancet. Unha revisión sistemática e metaanálise encontrou que as evidencias máis fiables non apoiaban a efectividade da homeopatía non individualizada.[173]

As organizacións sanitarias, como o Servizo Sanitario Nacional do Reino Unido,[174] a Asociación Médica Americana,[175] a FASEB,[176] e o Consello de Investigación Médica e Sanidade Nacional de Australia,[163] emitiron declaracións dicindo que non hai evidencias de boa calidade de que a homeopatía sexa efectiva como tratamento de ningunha condición de saúde.[174] En 2009, o funcionario Mario Raviglione da Organización Mundial da Saúde criticou o uso da homeopatía para tatar a tuberculose; de xeito similar, outro voceiro da OMS argumentou que non había evidencias de que a homeopatía fose un tratamento efectivo para a diarrea.[177] Advertiron contra o uso da homeopatía para tratar condicións graves como a depresión, VIH/SIDA e malaria.[178] O Colexio Americano de Toxicoloxía Médica e a Academia Americana de Toxicoloxía Clínica recomendan que ninguén use tratamentos homeopáticos para as enfermidades ou como medida sanitaria preventiva.[179] Estas organizacións informan que non existen probas de que o tratamento homeopático sexa efectivo, pero que si hai probas de que usar estes tratamentos produce danos e pode acarrexar riscos indirectos para a saúde ao atrasar o comezo do tratamento convencional.[179]

Supostos efectos noutros sistemas biolóxicos editar

Aínda que algúns artigos suxeriron que as solucións homeopáticas de alta dilución poden ter efectos estatisticamente significativos sobre procesos orgánicos como o crecemento dos cereais[180] e reaccións enzimáticas, tales evidencias son moi discutidas dado que os intentos de replicalas fracasaron.[181][182][183][184][185][186] En 2001 e 2004, Madeleine Ennis publicou varios estudos que informaban que as dilucións homeopáticas de histamina exercían un efecto sobre a actividade dos basófilos.[187][188] En resposta ao primeiro destes estudos, a serie de TV Horizon emitiu un programa no cal científicos británicos intentaban replicar os resultados de Ennis e non foron quen de conseguilo.[189] Unha revisión sistemática de 2007 de experimentos con altas dilucións atoparon que ningún dos experimentos con resultados informados como positivos puido ser reproducido por todos os investigadores.[190]

En 1988, o inmunólogo francés Jacques Benveniste publicou un artigo na revista Nature cando traballaba no INSERM.[191] No artigo afirmaba ter descuberto que os basófilos liberaban histamina cando se expoñían a unha dilución homeopática do anticorpo anti-inmunoglobulina E. A revista Nature, escéptica con este descubrimento, reuniu un equipo de investigadores independentes para determinar a exactitude desa investigación. Despois de investigar, o equipo atopou que os experimentos estaban "estatisticamente mal controlados", "a interpretación fora enturbada pola exclusión das medicións en conflito coa afirmación", e colcluíu dicindo: "Cremos que eses datos experimentais foron avaliados acriticamente e as súas imperfeccións inadecuadamente informadas."[192][193][194]

Ética e seguridade editar

 
Preparación homeopática de Rhus toxicodendron, derivada da planta velenosa Toxicodendron radicans.

A provisión de preparacións homeopáticas foi descrita como non ética.[195] Michael Baum, profesor emérito de Cirurxía e profesor invitado de Humanidades médicas no University College London (UCL), describiu a homeopatía como un "cruel engano".[196] Edzard Ernst, o primeiro profesor de Medicina complementaria no Reino Unido e un anterior practicante da homeopatía,[197][198][199] expresou a súa preocupación sobre os farmacéuticos que violan o seu código ético ao non proporcionar aos seus clientes a "información necesaria e relevante" sobre a verdadeira natureza dos produtos homeopáticos que anuncian e venden.[200] En 2013 a Autoridade de Estándares dos Anuncios do Reino Unido concluíu que a Sociedade de Homeópatas estaba dirixíndose a persoas enfermas vulnerables e desaconsellando o uso de tratamentos médicos esenciais á vez que facían afirmacións enganosas sobre a eficacia dos produtos homeopáticos.[201] En 2015 a Corte Federal de Australia impuxo sancións a unha compañía homeopática por facer afirmacións falsas ou enganosas sobre a eficacia da vacina da tose ferina e recomendar remedios homeopáticos como alternativa.[202]

 
Preparación antiga homeopática de beladona.

Unha revisión de 2000 feita por homeópatas informaba que as preparacións é "improbable que provoquen graves reaccións adversas".[203] En 2012, unha revisión sistemática que avaliaba as probas dos posibles efectos adversos da homeopatía concluíu que a "homeopatía ten o potencial de facer dano aos pacientes e consumidores tanto de forma directa coma indirecta".[204] Unha revisión sistemática de 2016 e unha metaanálise atopou que, en ensaios clínicos homeopáticos, informáronse efectos adversos en pacientes aos que se lles administrou homeopatía aproximadamente na mesma proporción que entre os pacientes aos que lles administrou placebo ou medicina convencional.[205]

Algunhas preparacións homeopáticas implican velenos como a beladona, arsénico e Toxicodendron radicans. En raros casos, os ingredientes orixinais están presentes a niveis detectables. Isto pode deberse a unha preparación inadecuada que contén máis dose da que se pretendía ou a unha dilución baixa deliberada. Informouse dalgúns efectos adversos e convulsións e mesmo mortes asociadas coas preparacións homeopáticas.[204] Ocorreron casos de envelenamento por arsénico.[206] En 2009, a FDA norteamericana aconsellou aos consumidores deixar de usar tres produtos de Zicam contra os arrefriados porque podían causar un dano permanente ao sentido do olfacto dos usuarios.[207] En 2016 a FDA emitiu unha alerta de seguridade aos consumidores[208] advertindo contra o uso de tabletas e xeles homeopáticos para a saída da dentición despois dos informes de eventos adversos despois do seu uso.[209] Unha investigación da FDA anterior atopara que estes produtos foran diluídos inadecuadamente e contiñan "niveis inseguros de beladona" e que os informes de eventos adversos graves en nenos que usaron este produto eran "consistentes coa toxicidade da beladona".[210]

Os pacientes que elixen usar a homeopatía en vez da medicina baseada nas evidencias arríscanse a non ser diagnosticados no seu debido momento e a non ter un tratamento efectivo, polo que empeoran os resultados de doenzas graves como o cancro.[211][212][213][214] A Comisión sobre Pseudociencias dixo que a hoemopatía non é segura porque "os pacientes gastan unha cantidade significativa de diñeiro comprando medicinas que non funcionan e ignorando tratamentos efectivos xa coñecidos."[215] Os críticos citaron casos de pacientes que deixaron de recibir un tratamento axeitado para doenzas que poderían ser manexadas doadamente coa medicina convencional e que morreron como resultado.[216][217] Tamén condenaron a "práctica da comercialización" que critica e resta importancia á efectividade da medicina.[148][217] Os homeópatas afirman que o uso de medicinas convencionais "fai a enfermidade máis profunda"[218] e causa condicións máis graves, un proceso denominado "supresión".[219] En 1978, Anthony Campbell, un médico consultor do Royal London Homeopathic Hospital, criticou as afirmacións de George Vithoulkas que sostiña que tratar a sífilis con antibióticos faría que se desenvolvese en forma de sífilis secundaria e terciaria afectando ao sistema nervioso central.[220] As afirmacións de Vithoulkas fanse eco da idea de que tratar unha enfermidade con medicación externa usada para tratar os síntomas só fará que se faga máis profunda no corpo e entra en conflito cos estudos científicos, os cales indican que o tratamento con penicilina produce unha cura completa da sífilis en máis do 90% dos casos.[221]

O uso da homeopatía como preventiva para enfermidades infecciosas graves, chamada homeoprofilaxe, é especialmente polémica.[222] Algúns homeópatas (especialmente os que non son médicos) aconsellan aos seus pacientes en contra da inmunización.[213][223][224] Outros suxeriron que as vacinas sexan substituídas por "nosodes" homeopáticos.[225] Aínda que Hahnemann se opoñía a tales preparacións, os homeópatas modernos úsanas con frecuencia aínda que non haxa probas que indiquen que teñan algún efecto beneficioso.[226][227] A promoción de alternativas homeopáticas ás vacinas foi cualificado como perigoso, inapropiado e irresponsable.[228][229] En decembro de 2014, viuse que o provedor de homeopatía australiano Homeopathy Plus! actuara enganosamente promovendo alternativas homeopáticas ás vacinas.[230] En 2019, un traballo xornalístico de investigación de The Daily Telegraph revelou que os profesionais practicantes da homeopatía estaban desanimando activamente aos seus pacientes de que vacinasen aos seus fillos.[231] Tamén se identificaron casos de homeópatas que daban consellos en contra do uso de medicinas antimalaria[214][232][233] poñendo en grave perigo aos que visitan os trópicos.[214][232][233][234]

Unha revisión de 2006 recomenda que os colexios de farmacia inclúan un curso obrigatorio sobre os dilemas éticos implicados na recomendación de produtos que carecen dunha seguridade probada e datos de eficacia e que se debería ensinar aos estudantes onde se separan da medicina baseada nas evidencias sistemas non probados como a homeopatía.[235]

Regulación e prevalencia editar

 
Hampton House, a antiga sede do hospital homeopático de Bristol.

A homeopatía é bastante común nalgúns países e rara noutros; está moi regulada nalgúns e case non regulada noutros. Practícase en todo o mundo e nalgunhas nacións son necesarias cualificacións profesionais e licenzas.[236] Un informe de 2019 da OMS encontrou que 100 dos 133 estados membros avaliados en 2012 recoñeceron que a súa poboación utilizaba a homeopatía, e 22 deles dixeron que a práctica estaba regulada e 13 proporcionábanlle unha cobertura na seguridade social.[237] Nalgúns estados non hai regulacións legais específicas sobre o uso da homeopatía, mentres que noutros, cómpre ter licenzas ou graos en medicina convencional de universidades acreditadas. En 2001 a homeopatía estaba integrada nos sistemas sanitarios nacionais de moitos países, como a India, México, Paquistán, Sri Lanka e o Reino Unido.[236]

Regulación editar

Algúns tratamentos homeopáticos están cubertos polos sistemas sanitarios públicos de varios países europeos, como Escocia,[238] e Luxemburgo.[239] Estiveron cubertos en Francia ata 2021.[31] e en Alemaña os tratamentos homeopáticos están cubertos no 70% dos plans médicos gobernamentais e dispoñibles en case todas as farmacias.[240] Noutros países, como España ou Bélxica, a homeopatía non está cuberta e no caso de España prohibida dentro da sanidade pública.[241] En Austria, o sistema sanitario público require probas científicas para reembolsar o custo de tratamentos médicos e a a homeopatía está na lista dos non reembolsables,[242] pero poden facerse excepcións;[243] as pólizas de seguros sanitarios privadas ás veces inclúen os tratamentos homeopáticos.[236] En 2018, a Universidade Médica de Viena deixou de ensinar homeopatía.[240] O goberno suízo retirou a cobertura da homeopatía e doutros catro tratamentos complementarios en 2005, declarando que non cumprían os criterios de eficacia e de custo-efectividade,[244] pero a constitución suíza permite facer referendos con gran facilidade e con fecuencia fanse varios ao ano, e nun referendo realizado en 2009 os votantes decidiron que se reinstaurasen as cinco terapias anuladas, polo que foron restauradas por un período de 6 anos de proba.[245]

Os estados membros da Unión Europea deben asegurar que os produtos homeopáticos están rexistrados, aínda que as directivas comunitarias non esixen que estea probada a eficacia do produto. Isto contrasta cos medicamentos da medicina convencional vendidos en farmacias aos que se lles esixe a demostración en ensaios científicos completos da súa eficacia para as indicacións terapéuticas que indiquen e a seguridade, efectos adversos, contraindicacións, etc.[246] No caso de España, aos medicamentos homeopáticos rexistrados[247] vendidos en farmacias, regulados pola Axencia Española do Medicamento, só se lles fai un control de calidade e seguridade e poden ser vendidos aínda que non teñan indicacións terapéuticas probadas, pero nese caso debe constar na etiqueta "sen indicacións terapéuticas" ; no caso que un fabricante manifeste que o seu medicamento homeopático ten indicacións terapéuticas debe probalo como se fai con calquera outro medicamento convencional.[248] A lista de medicamentos homeopáticos que foron retirados do mercado farmacéutico español por non presentarse a rexistro poden verse na lista da Axencia Española do Medicamento que figura na seguinte referencia[249]. Os medicamentos homeopáticos que solicitaron o seu rexistro sinalando "sen indicacións terapéuticas" foron 1996, e os que sinalaron "indicacións terapéuticas" foron 12 e posteriormente terán que ser avaliados para a súa aprobación ou non.[250] En España a Asociación para a protección dos pacientes das terapias pseudocientíficas está promovendo eliminar este procedemento de fácil rexistro que teñen os remedios homeopáticos.[246] O propio goberno español intentou perante a Unión Europea que se modificase a directiva sobre os produtos homeopáticos que permite un fácil rexistro e que usen a denominación "medicamento", pero a resposta da Unión Europea de decembro de 2018 foi que polo momento non se vai modificar a directiva.[251]

En Bulgaria, Hungría, Letonia, Romanía e Eslovenia a homeopatía, por lei, só pode ser practicada por doutores en medicina. Porén, en Eslovenia se un doutor practica a homeopatía a súa licenza médica é revocada.[246] En Alemaña para ser médico homeópata debe asistirse a un programa de adestramento de tres anos, mentres que en Francia, Austria e Dinamarca as licenzas son obrigatorias para diagnosticar calquera doenza ou dispensar calquera produto cuxo propósito sexa tratar calquera enfermidade.[236] Os homeópatas do Reino Unido non están baixo ningunha regulación legal, o que significa que calquera pode chamarse a si mesmo homeópata e administrar remedios homeopáticos.[252]

En Inglaterra o NHS (Sistema Nacional de Saúde) fixo unha recomendación contraria a prescribir preparacións homeopáticas en 2017.[252] En 2018 fixeronse prescricións por un valor de 55 000 libras en desafío ás directrices, o que representa menos do 0,001% do total do orzamento para prescricións do NHS.[253][254] En 2016 o equipo de cumprimento das normas do Comité de Prácticas de Anuncios publicitarios do Reino Unido escribiu aos homeópatas[255] do Reino Unido para "lembrarlles as normas que regulan o que se pode dicir e o que non nos seus materiais de márketing" .[256] A carta dicíalle aos homeópatas que "se asegurasen que non fan ningunha afirmación directa ou implícita de que a homeopatía pode tratar trastornos médicos" e pídelles que revisen as súas comunicacións de márketing "incluíndo sitios web e páxinas nas redes sociais" para asegurarse do cumplimento das normas.[257] Os servizos homeopáticos ofrecidos no Hospital Homeopático de Bristol, Reino Unido, cesaron en outubro de 2015.[258][259]

Nos Estados Unidos cada estado é responsable das leis e esixencia de licenzas para practicar a homeopatía.[260] En 2015, a FDA celebrou unha audiencia sobre a regulación dos produtos homeopáticos.[261] Os representantes do Centro para a Investigación e o Comité para a Investigación Escéptica prestaron testemuña resumindo o dano que os produtos homeopáticos fan ao público xeral e propuxeron accións reguladoras:[262] En 2016 a Comisión de Comercio Federal (FTC) dos Estados Unidos emitiu unha declaración de política de aplicación para as afirmacións que se poden facer no márketing das drogas homeopáticas, no que se especificaba que a FTC aplicará o mesmo estándar ás drogas homeopáticas que se aplica a outros produtos que afirmen ter os mesmos beneficios para a saúde.[263] Así, os produtos homeopáticos non poden incluír afirmacións de efectividade sen "evidencias científicas competentes e fiables." Se non existen evidencias dese tipo, deben indicar este feito claramente no seu etiquetado, e indicar que as afirmacións sobre o produto están só baseadas en teorías do século XVIII que foron desbotadas pola ciencia moderna.[264] Un informe relacionado concluíu que as afirmacións da homeopatía sobre a súa efectividade "non son aceptadas pola maioría dos expertos médicos modernos e non constitúen evidencias científicas competentes e fiables de que eses produtos teñen os efectos no tratamento que se afirman."[265] En 2019 a FDA eliminou unha política de aplicación que permitía que produtos homeopáticos non aprobados se puidesen vender.[266][267]

Os remedios homeopáticos están regulados como produtos sanitarios naturais no Canadá.[94] Ontario foi a primeira provincia canadense en regular a práctica da homeopatía, unha iniciativa que foi moi criticada por científicos e doutores.[268] Health Canada esixe que todos os produtos teñan unha licenza antes de ser vendidos e os solicitantes da licenza deben enviar as probas que teñan sobre "a seguridade, eficacia e calidae da medicina homeopática".[269] En 2015 a Canadian Broadcasting Corporation puxo a proba o sistema ao solicitar a licenza para unha droga non real inventada pensada para ser aplicable a nenos, e a licenza recibiu a aprobación gobernamental.[270]

En Australia, a venda de produtos homeopáticos está regulada pola Administración de Produtos Terapéuticos (Therapeutic Goods Administration).[271] En 2015, o Consello de Investigación Médica e Sanidade Nacional de Australia concluíu que "non hai evidencias fiables de que a homeopatía é efectiva e non debería usarse para tratar trastornos de saúde que sexan crónicas, graves ou puidesen chegar a ser graves".[272] Recomendan a todos os que estean pensando en usar a homeopatía que primeiro busquen o consello dun médico rexistrado.[163] Unha revisión de 2017 de Pharmacy Remuneration and Regulation recomendou que os produtos sexan prohbidos nas farmacias;[273] e expresa a preocupación de que o goberno non adoptase a recomendación.[274] En Nova Zelandia non hai regulacións específicas para a homeopatía[275] e a Asociación Médica de Nova Zelandia non se opón ao uso da homeopatía,[276] unha posición que foi cualificada de non ética por algúns doutores.[277]

 
Remedios homeopáticos nunha farmacia homeopática en Varanasi, India

O goberno indio recoñece a homeopatía como un dos seus sistemas nacionais de medicina e véndense os produtos podendo facer sobre eles afirmacións médicas.[278][237] O goberno creou o Departamento de Ayurveda, Yoga e Naturopatía, Unani, Siddha e Homeopatía (AYUSH) dentro do Ministerio de Sanidade e Benestar familiar.[279] O estado do sur da India de Kerala tamén ten un departamento de AYUSH con nivel ministerial.[280] En 1973 creouse o Consello Central de Homeopatía para monitorizar a educación superior en homeopatía e o en 1975 creouse o Instituto Nacional de Homeopatía.[281] Os principios e estándares dos produtos homeopáticos están na Farmacopea homeopática da India.[94] Para practicar a homeopatía na India esíxese como mínimo un diploma en homeopatía recoñecido e rexistrarse nun rexistro esttal ou no Rexistro Central de Homeopatía.[282]

Algunhas escolas de medicina de Paquistán,[283] a India,[284][285] e Bangladesh,[286][287] ofrecen un programa de pregrao en homeopatía.[288] Unha vez completado o college outorga un título de "Licenciado en Medicina e Cirurxía Homeopática" (en inglés Bachelor of Homoeopathy Medicine and Surgery, B.H.M.S.).

Prevalencia editar

A homeopatía é unha das formas máis comunmente usadas de medicina alternativa e ten un amplo mercado en todo o mundo.[94] O seu tamaño exacto non é seguro, pero as informacións dispoñibles das vendas homeopáticas suxiren que supón unha boa porción do mercado médico.[94] Por tanto, os intereses económicos en xogo das compañías produtoras son grandes.[289] O maior produtor, a empresa Boiron, tivo vendas en 2015 de máis de 600 millóns de euros,[290] con grandes beneficios, pero en 2019 tivo perdas ao retirarse gran parte do financiamento público dos produtos homeopáticos en Francia.[291] Boiron financia cursos e másteres de homeopatía, aínda que algúns foron finalmente retirados polas Universidades, e a empresa e os foros que fianancia son uns grandes defensores públicos da homeopatía e da súa calidade científica.[292] En España 13 empresas repártense o mercado da homeopatía.[293]

En 1999, uns mil doutores no Reino Unido practicaban a homeopatía, a maioría dos cales eran médicos de familia que, en realidade, só prescribían un limitado número de remedios. Ademais, estímase que outros 1500 homeópatas sen formación médica oficial tamén a practican. En Alemaña e Francia uns dez mil médicos practican a homeopatía.[92] Nos Estados Unidos unha enquisa da NHIS estimou en 5 millóns de adultos e 1 millón de nenos as persoas que usaran a homeopatía en 2011. Unha análise desta enquisa concluíu que a maioría dos casos eran autoprescricións dos pacientes para tratarse arrefriados e dores musculares ou articulares.[294] Os grandes vendedores detallistas como Walmart, CVS e Walgreens venden produtos homeopáticos que son empaquetados de maneira que lembren as medicinas convencionais.[240]

O mercado dos remedios homeopáticos en Alemaña ascende a 650 millóns de euros e unha enquisa de 2014 atopou que o 60% dos alemáns recoñecían ter probado a homeopatía.[240] Unha enquisa de 2009 encontrou que só o 17% dos que responderon coñecía como se fabricaban as medicinas homeopáticas.[240] Francia gastou máis de 408 millóns de dólares estadounidenses en produtos homeopáticos en 2008.[94] Nos Estados Unidos o mercado homeopático supón un gasto duns 3 mil millóns de dólares ao ano;[295] e en 2007 gastou 2,9 miles de millóns.[94] Australia gastou uns 7,3 millóns de dólares estadounidenses en medicinas homeopáticas en 2008.[94]

Unha revisión sistemática de 2017 non conseguiu encontrar enquisas sobre o uso da homeopatía na India en lingua inglesa, malia ser moi popular alí cuns 300 000 homeópatas practicantes estimados.[296] A homeopatía utilízase tamén na China, aínda que chegou alí moito máis tarde que a moitos outros países, parcialmente debido á restrición da chegada de estranxeiros que persistiu ata finais do séclo XIX.[297] En África hai unha gran confianza nas medicinas trradicionais, o cal se pode atribuír en boa parte ao custo elevado das medicinas modernas e á relativa abundancia de profesionais practicantes. Moitos países africanos non teñen ningunha instalación oficial para o seu adestramento.[236]

Uso veterinario editar

 
Cartel anunciando tratamentos homeopáticos para pequenos animais na illa de Man

A idea de usar a homeopatía para o tratamento de animais é a denominada "homeopatía veterinaria" e remóntase aos comezos da homeopatía; o propio Hahnemann escribiu e falou sobre o uso da homeopatía en animais ademais de en humanos.[298] O uso da hoemopatía na industria da agricultura ecolóxica foi moi promocionado.[299] Dado que os efectos da homeopatía en humanos eran debidos ao efecto placebo e aos consellos de vida saudable que se dan nas consultas, tales tratamentos son incluso menos efectivos en animais.[300] Os estudos realizados atoparon tamén que dar un placebo aos animais sen sabelo os amos dos animais podía xogar un papel activo en influenciar aos amos a crer na efectividade do tratamento cando non existía ningún.[301] Isto significa que os animais aos que se lles dá remedios homeopáticos continúan sufrindo, o que é un problema desde o punto de vista do benestar animal.[302][303]

Existen poucas investigacións sobre o asunto que teñan un estándar científico suficientemente alto como para proporcionar datos fiables sobre a eficacia.[301][304][305] Unha revisión de 2016 de artigos revisados por pares publicados desde 1981 a 2014 por científicos da Universidade de Kassel, Alemaña, concluíron que non hai evidencias suficientes que permitan apoiar que a homeopatía é un tratamento efectivo para enfermidades infecciosas no gando.[306] No Reino Unido o Departamento de Medio Ambiente, Alimentos e Asuntos Rurais (DEFRA) adoptou unha posición sólida contra o uso de preparacións para animais domésticos "alternativas" incluíndo a homeopatía.[307] A declaración de posición feita pola Asociación Veterinaria Británica sobre as medicinas alternativas di que "non pode apoiar" a homeopatía,[308] e a Asociación Veterinaria Australiana incluíuna na lista de "terapias ineficaces".[309]

Notas editar

  1. ↑ 1,0 1,1 Tuomela, R (1987). "Chapter 4: Science, Protoscience, and Pseudoscience". En Pitt JC, Marcello P. Rational Changes in Science: Essays on Scientific Reasoning. Boston Studies in the Philosophy of Science 98. Springer. pp. 83–101. ISBN 978-94-010-8181-8. doi:10.1007/978-94-009-3779-6_4. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Smith K (2012). "Homeopathy is Unscientific and Unethical". Bioethics 26 (9): 508–12. doi:10.1111/j.1467-8519.2011.01956.x. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Baran GR, Kiana MF, Samuel SP (2014). "Science, Pseudoscience, and Not Science: How Do They Differ?". Chapter 2: Science, Pseudoscience, and Not Science: How Do They Differ?. Healthcare and Biomedical Technology in the 21st Century (Springer). pp. 19–57. ISBN 978-1-4614-8540-7. doi:10.1007/978-1-4614-8541-4_2. dentro da comunidade médica tradicional é considerada un curandeirismo. (within the traditional medical community it is considered to be quackery) 
  4. ↑ Ladyman J (2013). "Chapter 3: Towards a Demarcation of Science from Pseudoscience". En Pigliucci M, Boudry M. Philosophy of Pseudoscience: Reconsidering the Demarcation Problem. University of Chicago Press. pp. 48–49. ISBN 978-0-226-05196-3. A homeopatía é un exemplo paradigmático de pseudociencia. Non é simplemente mala ciencia nin fraude científica, senón que se aparta totalmente do método e teorías científicas aínda que é descrita como científica por algúns dos seus partidarios (a miúdo sinceramente). (Yet homeopathy is a paradigmatic example of pseudoscience. It is neither simply bad science nor science fraud, but rather profoundly departs from scientific method and theories while being described as scientific by some of its adherents (often sincerely)). 
  5. ↑ 5,0 5,1 Hahnemann, Samuel (1833). The homœopathic medical doctrine, or "Organon of the healing art". Dublin: W. F. Wakeman. pp. iii, 48–49. A onbservación, reflexión e experiencia desveláronme que o método mellor e verdadeiro de curar está fundamentado neste principio similia similibus curentur. Para curar de maneira suave, rápida, segura e duradoira cómpre elixir en cada caso unha medicina que excite unha afección similar (ὅμοιος πάθος) á aquela contra a cal se emprega. ( Observation, reflection, and experience have unfolded to me that the best and true method of cure is founded on the principle, similia similibus curentur. To cure in a mild, prompt, safe, and durable manner, it is necessary to choose in each case a medicine that will excite an affection similar (ὅμοιος πάθος) to that against which it is employed.)  Trandutor do texto inglés: Charles H. Devrient, Esq.
  6. ↑ "Homeopathy". Royal Pharmaceutical Society. Consultado o 2019-11-17. 
  7. ↑ "Homeopathy". nhs.uk (en inglés). 2017-10-18. Consultado o 2019-11-10. 
  8. ↑ 8,0 8,1 Shang, Aijing; Huwiler-Müntener, Karin; Nartey, Linda; Jüni, Peter; Dörig, Stephan; Sterne, Jonathan AC; Pewsner, Daniel; Egger, Matthias (2005). "Are the clinical effects of homoeopathy placebo effects? Comparative study of placebo-controlled trials of homoeopathy and allopathy". The Lancet 366 (9487): 726–32. PMID 16125589. doi:10.1016/S0140-6736(05)67177-2. 
  9. ↑ Ernst, E. (December 2012). "Homeopathy: a critique of current clinical research". Skeptical Inquirer 36 (6). 
  10. ↑ "Homeopathy". American Cancer Society. Arquivado dende o orixinal o 16 de marzo de 2013. Consultado o October 12, 2014. 
  11. ↑ 11,0 11,1 UK Parliamentary Committee Science and Technology Committee. "Evidence Check 2: Homeopathy" Arquivado 26 de xullo de 2015 en Wayback Machine.
  12. ↑ 12,0 12,1 Grimes, D.R. (2012). "Proposed mechanisms for homeopathy are physically impossible". Focus on Alternative and Complementary Therapies 17 (3): 149–55. doi:10.1111/j.2042-7166.2012.01162.x. 
  13. ↑ 13,0 13,1 "Homeopathic products and practices: assessing the evidence and ensuring consistency in regulating medical claims in the EU" (PDF). European Academies' Science Advisory Council. September 2017. p. 1. Consultado o 1 October 2017. ... concordamos coas amplas avaliacións previas concluíndo que non hai ningunha enfermidade coñecida para a cal haxa probas robustas e reproducibles de que a homeopatía é efectiva alén do efecto placebo. (... we agree with previous extensive evaluations concluding that there are no known diseases for which there is robust, reproducible evidence that homeopathy is effective beyond the placebo effect.) 
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Oliver Wendell Holmes, Sr. (1842). Homoeopathy and its kindred delusions: Two lectures delivered before the Boston Society for the Diffusion of Useful Knowledge. Boston.  as reprinted in Oliver Wendell Holmes, Sr. (1861). Currents and counter-currents in medical science. Ticknor and Fields. pp. 72–188. OCLC 1544161. OL 14731800M. 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 Ernst, E. (2002). "A systematic review of systematic reviews of homeopathy". British Journal of Clinical Pharmacology 54 (6): 577–82. PMC 1874503. PMID 12492603. doi:10.1046/j.1365-2125.2002.01699.x. 
  16. ↑ "Evidence Check 2: Homeopathy – Science and Technology Committee". British House of Commons Science and Technology Committee. February 22, 2010. Consultado o April 5, 2014. 
  17. ↑ 17,0 17,1 Caulfield, Timothy; Debow, Suzanne (2005). "A systematic review of how homeopathy is represented in conventional and CAM peer reviewed journals". BMC Complementary and Alternative Medicine 5: 12. PMC 1177924. PMID 15955254. doi:10.1186/1472-6882-5-12. 
  18. ↑ "Fun with homeopaths and meta-analyses of homeopathy trials". sciencebasedmedicine.org (en inglés). Consultado o 2019-11-09. 
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 19,5 Shelton, JW (2004). Homeopathy: How it really works. Amherst, New York: Prometheus Books. ISBN 978-1-59102-109-4. 
  20. ↑ 20,0 20,1 Orixinal: "the most reliable evidence – that produced by Cochrane reviews – fails to demonstrate that homeopathic medicines have effects beyond placebo."
  21. ↑ Collins, Nick (April 18, 2013). "Homeopathy is nonsense, says new chief scientist". The Daily Telegraph. Arquivado dende o orixinal o 21 de setembro de 2013. Consultado o September 9, 2013. 
  22. ↑ Paul S. Boyer (2001). The Oxford companion to United States history. p. 630. ISBN 9780195082098. Consultado o January 15, 2013. Despois de 1847, condo os doutores convencionais organizaroa a Asociación Médica Americana (AMA), ese corpo librou unha guerra contra o "curandeirismo", dirixíndoa especialmente a grupos médicos disidentes como os homeópatas, que prescribían doses infinitesimalmente pequenas de medicinas. Ironicamente, aínda que a AMA atacaba toda a homeopatía como curandeirismo, os médicos homeopáticos educados estaban expulsando a curandeiros non adestrados das súas filas. (After 1847, when regular doctors organized the American Medical Association (AMA), that body led the war on "quackery", especially targeting dissenting medical groups such as homeopaths, who prescribed infinitesimally small doses of medicine. Ironically, even as the AMA attacked all homeopathy as quackery, educated homeopathic physicians were expelling untrained quacks from their ranks.) 
  23. ↑ Musgrave, I (April 8, 2014). "No evidence homeopathy is effective: NHMRC review". The Conversation. Consultado o January 10, 2015. 
  24. ↑ "Swiss make New Year's regulations". Swiss Info. Consultado o December 16, 2015. 
  25. ↑ "Homeopathic remedies are 'nonsense and risk significant harm' say 29 European scientific bodies". The Independent. September 23, 2017. Consultado o October 10, 2017. 
  26. ↑ "Memorandum #2. Homeopathy as pseudoscience". Commission on Pseudoscience. 2017-02-07. Consultado o June 25, 2019. 
  27. ↑ "NHS to ban homeopathy and herbal medicine, as 'misuse of resources'". Daily Telegraph. July 21, 2017. Consultado o July 21, 2017. 
  28. ↑ 28,0 28,1 Donnelly, Laura (5 June 2018). "High Court backs NHS decision to stop funding homeopathy". Daily Telegraph. Consultado o 26 August 2018. 
  29. ↑ 29,0 29,1 Gallagher, James (2015-11-13). "Homeopathy 'could be blacklisted'". BBC News (en inglés). Consultado o 2017-12-05. 
  30. ↑ 30,0 30,1 France-Presse, Agence (2019-07-10). "France to stop reimbursing patients for homeopathy". The Guardian (en inglés). ISSN 0261-3077. Consultado o 2019-07-30. 
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 Homéopathie : 2021 signe la fin du remboursement
  32. ↑ 32,0 32,1 Güell, Oriol (2018-11-14). "Spain moves to ban pseudo-therapies from universities and health centers". El País (en inglés). ISSN 1134-6582. Arquivado dende o orixinal o 19 de decembro de 2019. Consultado o 2019-07-30. 
  33. ↑ Loudon, Irvine (December 2006). "A brief history of homeopathy". Journal of the Royal Society of Medicine 99 (12): 607–610. ISSN 0141-0768. PMC 1676328. PMID 17139061. doi:10.1177/014107680609901206. 
  34. ↑ Lasagna L (1970) [1962]. The doctors' dilemmas. New York: Collier Books. p. 33. ISBN 978-0-8369-1669-0. 
  35. ↑ 35,0 35,1 Edzard Ernst; Singh, Simon (2008). Trick or Treatment: The Undeniable Facts about Alternative Medicine. New York: W. W. Norton. ISBN 978-0-393-06661-6. 
  36. ↑ W. Steven Pray (August 1, 2003). a History of Nonprescription Product Regulation. Psychology Press. p. 192. ISBN 978-0-7890-1538-9. Consultado o January 21, 2013. 
  37. ↑ Dean ME (2001). "Homeopathy and "the progress of science"" (PDF). Hist Sci 39 (125 Pt 3): 255–83. Bibcode:2001HisSc..39..255E. PMID 11712570. doi:10.1177/007327530103900301. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 01 de xaneiro de 2006. Consultado o March 31, 2009. 
  38. ↑ Whorton JC (2004). Nature Cures: The History of Alternative Medicine in America. New York: Oxford University Press US. pp. 18, 52. ISBN 978-0-19-517162-4. 
  39. ↑ Robert W. Ullman; Judyth Reichenberg-Ullman (October 1, 1994). The patient's guide to homeopathic medicine. Picnic Point Press. pp. 1–2. ISBN 978-0-9640654-2-0. Consultado o January 24, 2013. 
  40. ↑ Merrell, Woodson C.; Shalts, Edward (2002). "Homeopathy". The Medical Clinics of North America 86 (1): 47–62. ISSN 0025-7125. PMID 11795090. doi:10.1016/s0025-7125(03)00071-3. 
  41. ↑ J. D. White; John Hugh McQuillen; George Jacob Ziegler; James William White; Edward Cameron Kirk; Lovick Pierce Anthony, eds. (December 1894). "A wail from the waste-basket". The Dental Cosmos (editorial) 36 (12): 1030–32. 
  42. ↑ Atwood, Kimball (January 4, 2008). "Homeopathy and evidence-based medicine: back to the future". Science Based Medicine. Consultado o September 9, 2013. 
  43. ↑ 43,0 43,1 Richard Haehl (1922). Samuel Hahnemann: His Life and Work : Based on Recently Discovered State Papers, Documents, Letters, Etc. B. Jain Publishers. p. 101. ISBN 978-81-7021-693-3. Consultado o January 24, 2013. 
  44. ↑ Anne Taylor Kirschmann (2004). A vital force: women in American homeopathy. Rutgers University Press. p. 11. ISBN 978-0-8135-3320-9. Consultado o January 28, 2013. 
  45. ↑ 45,0 45,1 "Dynamization and dilution". Complementary and Alternative Medicine. Creighton University Department of Pharmacology. Arquivado dende o orixinal o August 26, 2002. Consultado o March 24, 2009. 
  46. ↑ Hahnemann S (1833). The organon of the healing art (5th ed.). aforismo 269. ISBN 978-0-87983-228-5. . Hahnemann S (1842). The organon of the healing art (6th ed.) (publicado o 1921). aphorism 270. ISBN 978-0-87983-228-5. 
  47. ↑ 47,0 47,1 47,2 "History of Homeopathy". Creighton University Department of Pharmacology. July 2007. Arquivado dende o orixinal o July 5, 2007. Consultado o July 23, 2007. 
  48. ↑ John Henry Clarke (January 1, 2001). Homeopathy explained. Nanopathy. pp. 22–. GGKEY:JWCD56EF80T. Consultado o January 12, 2013. 
  49. ↑ Grimes, D. R. (2012). "Proposed mechanisms for homeopathy are physically impossible". Focus on Alternative and Complementary Therapies 17 (3): 154. doi:10.1111/j.2042-7166.2012.01162.x. 
  50. ↑ 50,0 50,1 King S. "Miasms in homeopathy". Classical homeopathy. Arquivado dende o orixinal o March 7, 2009. Consultado o March 25, 2009. 
  51. ↑ Ward JW (July 1937). "Taking the history of the case". Pacific Coast Journal of Homeopathy. Consultado o October 22, 2007. 
  52. ↑ "Cause of disease in homeopathy". Creighton University Department of Pharmacology. Arquivado dende o orixinal o 31 de decembro de 2009. Consultado o July 23, 2007. 
  53. ↑ Helmuth, William Tod (1911). "Homoeopathy". En Chisholm, Hugh. Encyclopædia Britannica 13 (11ª ed.). Cambridge University Press (en inglés). p. 645. 
  54. ↑ Hahnemann S (1828). Die chronischen Krankheiten, ihre eigenthümliche Natur und homöopathische Heilung [The chronic diseases, their specific nature and homoeopathic treatment]. Dresden e Leipzig: Arnoldische Buchhandlung. 
  55. ↑ Miller, Timothy (1995). America's alternative religions. State University of New York Press, Albany. pp. 80. ISBN 978-0-7914-2397-4. 
  56. ↑ Winston J (2006). Homeopathy Timeline. The Faces of Homoeopathy (Whole Health Now). ISBN 978-0-473-05607-0. Arquivado dende o orixinal o 15 de decembro de 2018. Consultado o July 23, 2007. 
  57. ↑ Toufexis A, Cole W, Hallanan DB (September 25, 1995). "Is homeopathy good medicine?". Time. Arquivado dende o orixinal o 12 de agosto de 2013. Consultado o 26 de marzo de 2021. 
  58. ↑ Ernst, E.; Kaptchuk, TJ (1996). "Homeopathy revisited". Archives of Internal Medicine 156 (19): 2162–4. PMID 8885813. doi:10.1001/archinte.156.19.2162. 
  59. ↑ Kaufman M (1971). Homeopathy in America: The rise and fall of a medical heresy. The Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-1238-5. 
  60. ↑ Coulter HL (1973). Divided Legacy. Berkeley: North Atlantic. pp. II:544–46; III:267–70, 298–305. OCLC 9538442. 
  61. ↑ As taxas de mortalidade en hospitais convencionais eran normalmente de dúas a dez veces maiores que nos hospitais homeopáticos para pacientes con enfermidades infecciosas; ver Bradford TL (2007) [1900]. The logic of figures or comparative results of homeopathic and other treatments. Kessinger. ISBN 978-1-4304-8892-7. 
  62. ↑ Forbes J (1846). Homeopathy, allopathy and young physic. London. 
  63. ↑ Orixinal: "No poison, however strong or powerful, the billionth or decillionth of which would in the least degree affect a man or harm a fly." Simpson JY (1853). Homoeopathy, its tenets and tendencies, theoretical, theological and therapeutical. Edinburgh: Sutherland & Knox. p. 11. 
  64. ↑ Allen JA, ed. (1867). "Homœopathists vs homœopathy". Chic Med J 24: 268–69. 
  65. ↑ Ernst, Edzard. "Standing up for the truth about homeopathy and Nazi medicine". The Irish Times (en inglés). Consultado o 2020-10-26. 
  66. ↑ Paul Ulrich Unschuld (August 9, 2009). What Is Medicine?: Western and Eastern Approaches to Healing. University of California Press. p. 171. ISBN 978-0-520-94470-1. Consultado o September 7, 2013. 
  67. ↑ "Homeopathic Hassle". Time. 20 de agosto de 1956. Arquivado dende o orixinal o 14 de decembro de 2008. Consultado o 26 de marzo de 2021. 
  68. ↑ Rader WM (1 de marzo de 1985). "Riding the coattails of homeopathy's revival". FDA Consumer Magazine. 
  69. ↑ 69,0 69,1 Jonas, WB; TJ Kaptchuk; K Linde (2003). "A critical overview of homeopathy.". Annals of Internal Medicine 138 (5): 393–99. PMID 12614092. doi:10.7326/0003-4819-138-5-200303040-00009. 
  70. ↑ Lockie, Andrew (2000). Encyclopedia of Homeopathy (1st ed.). New York: Dorling Kindersley. p. 19. ISBN 978-0-7566-1871-1. 
  71. ↑ Bruce M. Hood (April 7, 2009). SuperSense. HarperCollins. p. 157. ISBN 978-0-06-186793-4. Consultado o September 7, 2013. 
  72. ↑ William T. Jarvis. "Response to Isadora Stehlin "Homeopathy: real medicine or empty promises?" (originally published in FDA Consumer April 1997)". 
  73. ↑ 73,0 73,1 Crockett, Chambers (2012). "Death by homeopathy: issues for civil, criminal and coronial law and for health service policy". Journal of Law, Medicine & Ethics 19 (3): 454–78. PMID 22558899. 
  74. ↑ "The Australian report". HRI Research. Hri Research. April 6, 2017. Consultado o 13 August 2018. 
  75. ↑ Abusson, Kate (3 May 2018). "Pharmacies avoid homeopathy ban as government parks recommendations". Sydney Morning Herald. Consultado o 13 August 2018. 
  76. ↑ Kelly Servick (April 21, 2015). "FDA takes new look at homeopathy". Science. Consultado o April 23, 2015. Baixo as directrices da emitidas en 1988, unha compañía pode vender produtos homeopáticos sen receita sen demostrar a súa eficicia ou seguridade e, a diferenza dos supementos dietéticos, no seu empaquetqado poden incluír afirmacións sobre o tratamento de condicións específicas, con tal de que sexan "autolimitadas" e non crónicas. Tales condicións inclúen torceduras, arrefriados ou alerxias. (Under FDA guidelines issued in 1988, a company can sell homeopathic products over the counter without demonstrating their safety or efficacy, and―unlike dietary supplements―their packaging can include claims about treating specific conditions, as long as they are "self-limiting" and not chronic. Such conditions include sprains, colds, or allergies.) 
  77. ↑ Frazier, Kendrick (2018). "FDA to Regulate Some Homeopathic Products; CFI Hails Move". Skeptical Inquirer 42 (2): 12. 
  78. ↑ "CENTER FOR INQUIRY SUES CVS FOR FRAUD OVER SALE OF HOMEOPATHIC FAKE MEDICINE" (Nota de prensa). Center for Inquiry. 9 July 2018. Consultado o 9 July 2018. 
  79. ↑ Bellamy, Jann. "CVS sued for deceiving consumers in sale of homeopathic remedies". Science Based Medicine. Consultado o 22 January 2019. 
  80. ↑ Fidalgo, Paul (September 2019). "CFI sues Walmart for fraud for selling homeopathic fake medicine". Skeptical Inquirer (Amherst, NY: Center for Inquiry). 
  81. ↑ Vyse, Stuart. "What Should Become of a Monument to Pseudoscience?". Skeptical Inquirer. Center for Inquiry. Consultado o 2 December 2019. 
  82. ↑ Frazier, Kendrick (2019). "CFI survey on Homeopathy: Consumers feel scammed by Walmart and CVS". Skeptical Inquirer 43 (6): 7. 
  83. ↑ Fidalgo, Paul. "CONSUMERS FEEL "SCAMMED" BY WALMART AND CVS OVER HOMEOPATHIC FAKE MEDICINE, SURVEY SHOWS". Center for Inquiry. Center for Inquiry. Consultado o 9 November 2019. 
  84. ↑ France will end healthcare refunds for homeopathic drugs.
  85. ↑ Ansede, Manuel (March 4, 2016). "La Universidad de Barcelona fulmina su máster de homeopatía". El País. 
  86. ↑ "El Máster de Homeopatía de la Universidad de Valencia cancela su edición para el próximo curso.". Diario ABC. April 7, 2016. 
  87. ↑ "Homeopathic drugs: No better than placebos?". The Washington Post. December 21, 2015. Consultado o December 22, 2015. 
  88. ↑ Jonas: Mosby's Dictionary of Complementary and Alternative Medicine. (c) 2005, Elsevier
  89. ↑ 89,0 89,1 Bellavite, Paolo; Conforti, Anita; Piasere, Valeria; Ortolani, Riccardo (2005). "Immunology and Homeopathy. 1. Historical Background". Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine 2 (4): 441–52. PMC 1297514. PMID 16322800. doi:10.1093/ecam/neh141. 
  90. ↑ Mathur KN (2003). Prinzipien der homöopathischen Verschreibung: Synopsis weltweiter klinischer Erfahrungen (en alemán). Georg Thieme Verlag. pp. 122–23. ISBN 978-3-8304-9021-0. OCLC 76518035. 
  91. ↑ "Repertories today and yesterday". National Center for Homeopathy. Arquivado dende o orixinal o 14 de abril de 2017. Consultado o 2020-08-31. 
  92. ↑ 92,0 92,1 92,2 Vickers, Andrew; Zollman, Catherine (1999-10-23). "Homoeopathy". BMJ : British Medical Journal 319 (7217): 1115–1118. ISSN 0959-8138. PMC 1116906. PMID 10531108. doi:10.1136/bmj.319.7217.1115. 
  93. ↑ Stehlin I (1996). "Homeopathy: Real medicine or empty promises?". U.S. Food and Drug Administration. Arquivado dende o orixinal o September 24, 2009. Consultado o October 1, 2007. 
  94. ↑ 94,0 94,1 94,2 94,3 94,4 94,5 94,6 94,7 94,8 "Safety issues in the preparation of homeopathic medicines" (PDF). World Health Organization. 
  95. ↑ "FAQs". The American Association of Homeopathic Pharmacists (en inglés). Consultado o 2020-08-31. 
  96. ↑ Ernst, E (2005). "Is homeopathy a clinically valuable approach?" (PDF). Trends in Pharmacological Sciences 26 (11): 547–48. PMID 16165225. doi:10.1016/j.tips.2005.09.003. 
  97. ↑ Sagar, SM (2007). "Homeopathy: Does a teaspoon of honey help the medicine go down?". Current Oncology 14 (4): 126–27. PMC 1948865. PMID 17710203. doi:10.3747/co.2007.150. 
  98. ↑ Kayne SB (2006). Homeopathic pharmacy: theory and practice (2 ed.). Elsevier Health Sciences. p. 171. ISBN 978-0-443-10160-1. 
  99. ↑ Owen, David (2007-01-01). Principles and Practice of Homeopathy: The Therapeutic and Healing Process (en inglés). Elsevier Health Sciences. p. 56. ISBN 978-0443100895. 
  100. ↑ Lack, Caleb W.; Rousseau, Jacques (2016-03-08). Critical Thinking, Science, and Pseudoscience: Why We Can't Trust Our Brains (en inglés). Springer Publishing Company. p. 206. ISBN 9780826194268. 
  101. ↑ Lee J, Thompson E (2007). "X-ray drug picture". The Homeopath 26 (2): 43–48. ISSN 0263-3256. 
  102. ↑ Lee J, Thompson E (2007). "Postironium – the vastness of the universe knocks me off my feet". The Homeopath 26 (2): 49–54. ISSN 0263-3256. 
  103. ↑ Kempf, EJ (1906). "European Medicine: A Résumé of Medical Progress During the Eighteenth and Nineteenth Centuries". Medical Library and Historical Journal 4 (1): 86–100. PMC 1692573. PMID 18340908. 
  104. ↑ "Electro-homeopathy clinics to be sealed after Holi". The Times of India. 5 March 2012. Consultado o 13 August 2018. 
  105. ↑ Shah R. "Call for introspection and awakening" (PDF). Life Force Center. Arquivado dende o orixinal (PDF) o February 2, 2007. Consultado o July 24, 2007. 
  106. ↑ Barwell B (2000). "The wo-wo effect". Homoeopathica 20 (3). Arquivado dende o orixinal o 26 de xullo de 2009. Consultado o April 2, 2009. 
  107. ↑ Vanhaselen, R (1999). "The relationship between homeopathy and the Dr Bach system of flower remedies: A critical appraisal". British Homoeopathic Journal 88 (3): 121–27. PMID 10449052. doi:10.1054/homp.1999.0308. 
  108. ↑ 108,0 108,1 Kayne SB (2006). Homeopathic pharmacy: theory and practice (2 ed.). Elsevier Health Sciences. p. 53. ISBN 978-0-443-10160-1. 
  109. ↑ "Glossary of Homeopathic Terms". Creighton University Department of Pharmacology. Arquivado dende o orixinal o 16 de outubro de 2012. Consultado o February 15, 2009. 
  110. ↑ "Homeopathy: Diluted out of existence?". scilogs.com/in_scientio_veritas. January 22, 2011. Consultado o June 15, 2015. 
  111. ↑ "Homeopathic Medicine Potency or Dilution". ritecare.com. Arquivado dende o orixinal o August 21, 2015. Consultado o June 15, 2015. 
  112. ↑ Winston, Julian (1989-04-01). "A brief history of potentizing machines". British Homoeopathic Journal (en inglés) 78 (2): 59–68. ISSN 0007-0785. doi:10.1016/S0007-0785(89)80050-X. 
  113. ↑ "Homeopathic Medicine Potency or Dilution". Arquivado dende o orixinal o August 21, 2015. Consultado o June 15, 2015. 
  114. ↑ Adler, U. C.; Adler, M. S. (2006). "Hahnemann's experiments with 50 millesimal potencies: a further review of his casebooks". Homeopathy 95 (3): 171–181. ISSN 1475-4916. PMID 16815521. doi:10.1016/j.homp.2006.03.003. 
  115. ↑ "Similia similibus curentur (Like cures like)". Creighton University Department of Pharmacology. Arquivado dende o orixinal o 08 de agosto de 2007. Consultado o August 20, 2007. 
  116. ↑ Page 3. "Alternative Medicine: Homeopathy-A Review" (PDF). International Journal of Pharmacotherapy. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 03 de setembro de 2015. Consultado o August 10, 2015. 
  117. ↑ 117,0 117,1 Hahnemann S (1921). The Organon of the Healing Art (6th ed.). aphorism 128. ISBN 978-0-87983-228-5. 
  118. ↑ 118,0 118,1 118,2 Para unha máis ampla discusión das disolucións homeopáticas e as matemáticas implicadas ver dilución homeopática.
  119. ↑ ("a pinch of salt in both the North and South Atlantic Oceans") Bambridge AD (1989). Homeopathy investigated. Kent, England: Diasozo Trust. ISBN 978-0-948171-20-8. 
  120. ↑ Andrews P (1990). "Homeopathy and Hinduism". The Watchman Expositor. Watchman Fellowship. 
  121. ↑ Emery KO, Uchupi E (1984). The geology of the Atlantic Ocean. Springer. ISBN 978-0-387-96032-6. 
  122. ↑ The volume of all water on earth is about 1.36×109 km3: Earth's water distribution. Water Science for Schools (United States Geological Survey). August 28, 2006. ISBN 978-0-07-825402-4. Arquivado dende o orixinal o 29 de xuño de 2012. Consultado o 26 de marzo de 2021. 
  123. ↑ Gleick PH, Water resources, In Schneider SH, ed. (1996). Encyclopedia of climate and weather 2. New York: Oxford University Press. pp. 817–823. 
  124. ↑ Robert L. Park (2008). Superstition: Belief in the Age of Science. Princeton University Press. pp. 145–46. ISBN 978-0-691-13355-3. 
  125. ↑ Fisher, P (2007). "The Memory of Water: a scientific heresy?". Homeopathy 96 (3): 141–2. PMID 17678808. doi:10.1016/j.homp.2007.05.008. 
  126. ↑ Dantas, F; Fisher, P; Walach, H; Wieland, F; Rastogi, D; Teixeira, H; Koster, D; Jansen, J; Eizayaga, J (2007). "A systematic review of the quality of homeopathic pathogenetic trials published from 1945 to 1995". Homeopathy 96 (1): 4–16. PMID 17227742. doi:10.1016/j.homp.2006.11.005. 
  127. ↑ Bradford, Thomas Lindsley (1895). The Life and Letters of Dr. Samuel Hahnemann. Philadelphia: Boericke & Tafel. pp. 103–04. ISBN 978-1330001509. Consultado o August 27, 2015. 
  128. ↑ Kayne SB (2006). Homeopathic pharmacy: theory and practice (2 ed.). Elsevier Health Sciences. p. 52. ISBN 978-0-443-10160-1. 
  129. ↑ Cassedy JH (1999). American Medicine and Statistical Thinking, 1800–1860. iUniverse. ISBN 978-1-58348-428-9. 
  130. ↑ Fye WB (1986). "Nitroglycerin: a homeopathic remedy". Circulation 73 (1): 21–29. PMID 2866851. doi:10.1161/01.CIR.73.1.21. 
  131. ↑ Hahnemann S (1796). C. W. Hufelands, ed. "Versuch über ein neues Prinzip zur Auffindung der Heilkräfte der Arzneisubstanzen, nebst einigen Blicken auf die bisherigen". Journal der Practischen Heilkunde (en alemán) II (3). 
  132. ↑ Hahnemann S (1805). Fragmenta de Viribus medicamentorum Positivis (en latín). Leipzig. 
  133. ↑ Hahnemann S, Stapf E, Gross G, de Brunnow EG (1826–1828). Materia medica pura; sive, Doctrina de medicamentorum viribus in corpore humano sano observatis; e Germanico sermone in Latinum conversa (en latín). Dresden: Arnold. OCLC 14840659. 
  134. ↑ Kent, James Tyler (1905). Lectures on Homoeopathic Materia Medica (en inglés). Boericke & Tafel. ISBN 978-0-7222-9856-5. 
  135. ↑ Kent, James Tyler (2020-03-31). Lectures on Homoeopathic Materia Medica: Together With Kent's "New Remedies" Incorporated and Arranged in One Alphabetical Order (en inglés). B. Jain Publishers (P) Limited. ISBN 978-81-319-0259-2. 
  136. ↑ "Are the principles of Homeopathy scientifically valid?". Creighton University School of Medicine. Arquivado dende o orixinal o August 16, 2012. 
  137. ↑ Caulfield, Timothy; Rachul, Christen (2011). "Supported by science?: What Canadian naturopaths advertise to the public". Allergy, Asthma & Clinical Immunology 7: 14. PMC 3182944. PMID 21920039. doi:10.1186/1710-1492-7-14. Dentro da comunidade científica fóra da CMA, a homeopatía foi longo tempo considerada unha farsa.(Within the non-CAM scientific community, homeopathy has long been viewed as a sham) 
  138. ↑ 138,0 138,1 Baran GR, Kiana MF, Samuel SP (2014). "Science, Pseudoscience, and Not Science: How Do They Differ?". Chapter 2: Science, Pseudoscience, and Not Science: How Do They Differ?. Healthcare and Biomedical Technology in the 21st Century (Springer). pp. 19–57. ISBN 978-1-4614-8540-7. doi:10.1007/978-1-4614-8541-4_2. Dentro da comunidade médica tradicional é considerada curandeirismo. (within the traditional medical community it is considered to be quackery) 
  139. ↑ Ladyman J (2013). "Chapter 3: Towards a Demarcation of Science from Pseudoscience". En Pigliucci M, Boudry M. Philosophy of Pseudoscience: Reconsidering the Demarcation Problem. University of Chicago Press. pp. 48–49. ISBN 978-0-226-05196-3. A homeopatía é un exemplo paradigmático de pseudociencia. Non é simplemente mala ciencia nin fraude científica, senón que se aparta totalmente do método e teorías científicas aínda que é descrita como científica por algúns dos seus partidarios (a miúdo sinceramente). (Yet homeopathy is a paradigmatic example of pseudoscience. It is neither simply bad science nor science fraud, but rather profoundly departs from scientific method and theories while being described as scientific by some of its adherents (often sincerely)). 
  140. ↑ 140,0 140,1 Adler J (February 4, 2004). "No way to treat the dying". Newsweek. 
  141. ↑ 141,0 141,1 Dearden, Lizzie (February 7, 2017). "Russian Academy of Sciences says homeopathy is dangerous 'pseudoscience' that does not work". The Independent. Consultado o February 7, 2017. 
  142. ↑ Atwood, KC (2003). ""Neurocranial restructuring" and homeopathy, neither complementary nor alternative". Archives of Otolaryngology–Head & Neck Surgery 129 (12): 1356–57. PMID 14676179. doi:10.1001/archotol.129.12.1356. 
  143. ↑ Ndububa, VI (2007). "Medical quackery in Nigeria; why the silence?". Nigerian Journal of Medicine 16 (4): 312–17. PMID 18080586. doi:10.4314/njm.v16i4.37328. 
  144. ↑ Ernst, E; Pittler, MH (1998). "Efficacy of homeopathic arnica: a systematic review of placebo-controlled clinical trials". Archives of Surgery 133 (11): 1187–90. PMID 9820349. doi:10.1001/archsurg.133.11.1187. 
  145. ↑ Silverman, Rosa. "Homeopathy is 'rubbish', says chief medical officer". The Daily Telegraph (London). ISSN 0307-1235. OCLC 49632006. Arquivado dende o orixinal o 06 de outubro de 2014. Consultado o January 24, 2013. 
  146. ↑ "Homeopathy is a nonsense, it is non-science." Nick Collins (April 18, 2013). "Homeopathy is nonsense, says new chief scientist". The Daily Telegraph. Arquivado dende o orixinal o 21 de setembro de 2013. Consultado o 26 de marzo de 2021. 
  147. ↑ Gray, Richard (April 9, 2013). "Homeopathy on the NHS is 'mad' says outgoing scientific adviser". The Telegraph (en inglés). Consultado o 2020-10-28. 
  148. ↑ 148,0 148,1 148,2 148,3 have "... walled themselves off from academic medicine, and critique has been all too often met with avoidance rather than argument" Goldacre, Ben (2007). "Benefits and risks of homoeopathy". The Lancet 370 (9600): 1672–73. PMID 18022024. doi:10.1016/S0140-6736(07)61706-1. 
  149. ↑ Baum, Michael; Ernst, Edzard (2009). "Should We Maintain an Open Mind about Homeopathy?". The American Journal of Medicine 122 (11): 973–74. PMID 19854319. doi:10.1016/j.amjmed.2009.03.038. Orixinal: Homeopathy is among the worst examples of faith-based medicine... These axioms [of homeopathy] are not only out of line with scientific facts but also directly opposed to them. If homeopathy is correct, much of physics, chemistry, and pharmacology must be incorrect... To have an open mind about homeopathy or similarly implausible forms of alternative medicine (e.g., Bach Flower remedies, spiritual healing, crystal therapy) is, therefore, not an option 
  150. ↑ Ernst, E (2005). "Is homeopathy a clinically valuable approach?" (PDF). Trends in Pharmacological Sciences 26 (11): 547–48. PMID 16165225. doi:10.1016/j.tips.2005.09.003. 
  151. ↑ Barrett S (December 28, 2004). "Homeopathy: the ultimate fake". Quackwatch. Consultado o July 25, 2007. 
  152. ↑ Faziola L. "Dynamization and dilution". Homeopathy Tutorial. Creighton University School of Medicine. Arquivado dende o orixinal o 26 de agosto de 2002. Consultado o July 24, 2007. 
  153. ↑ 153,0 153,1 Sam Jones, "Homeopathy protesters to take 'mass overdose' outside Boots", The Guardian, January 29, 2010
  154. ↑ Maddox J (1988). "When to believe the unbelievable". Nature (editorial) 333 (6176): 1349–56. Bibcode:1988Natur.333Q.787.. doi:10.1038/333787a0. 
  155. ↑ Maddox, J; Randi, J; Stewart, W (1988). ""High-dilution" experiments a delusion". Nature 334 (6180): 287–91. Bibcode:1988Natur.334..287M. PMID 2455869. doi:10.1038/334287a0. 
  156. ↑ 156,0 156,1 Levy, G (1986). "Kinetics of drug action: An overview". Journal of Allergy and Clinical Immunology 78 (4 Pt 2): 754–61. PMID 3534056. doi:10.1016/0091-6749(86)90057-6. 
  157. ↑ Oberbaum, M; Singer, SR; Samuels, N. (Jul 2010). "Hormesis and homeopathy: bridge over troubled waters". Hum Exp Toxicol 29 (7): 567–71. PMID 20558608. doi:10.1177/0960327110369777. 
  158. ↑ Khuda‐Bukhsh, Anisur Rahman (2003). "Towards understanding molecular mechanisms of action of homeopathic drugs: an overview". Molecular and Cellular Biochemistry 253 (1/2): 339–45. PMID 14619985. doi:10.1023/A:1026048907739. 
  159. ↑ Smith, Kevin (April 2012). "Homeopathy is unscientific and unethical". Bioethics 26 (9): 508–12. doi:10.1111/j.1467-8519.2011.01956.x. 
  160. ↑ Brien S; Lachance S; Prescott P; McDermott C; Lewith G (June 2011). "Homeopathy has clinical benefits in rheumatoid arthritis patients that are attributable to the consultation process but not the homeopathic remedy: a randomized controlled clinical trial". Rheumatology 50 (6): 1070–82. PMC 3093927. PMID 21076131. doi:10.1093/rheumatology/keq234. 
  161. ↑ Shelton, JW (2004). Homeopathy: How it really works. Amherst, Nova York: Prometheus Books. ISBN 978-1-59102-109-4. 
  162. ↑ Linde, K; Scholz, M; Ramirez, G; Clausius, N; Melchart, D; Jonas, WB (1999). "Impact of study quality on outcome in placebo-controlled trials of homeopathy". Journal of Clinical Epidemiology 52 (7): 631–36. PMID 10391656. doi:10.1016/S0895-4356(99)00048-7. 
  163. ↑ 163,0 163,1 163,2 Orixinal: "there were no health conditions for which there was reliable evidence that homeopathy was effective." National Health and Medical Research Council (2015). NHMRC statement on homeopathy and NHMRC information paper – Evidence on the effectiveness of homeopathy for treating health conditions. Canberra: National Health and Medical Research Council. p. 16. ISBN 978-1-925129-29-8. Arquivado dende o orixinal o 19 de abril de 2017. Consultado o August 18, 2016. There is no reliable evidence that homoeopathy is effective for treating health conditions. 
  164. ↑ Bonhöft, Gudrun; Matthiessen, Peter (2012). Homeopathy in healthcare: effectiveness, appropriateness, safety, costs. Springer. 
  165. ↑ 165,0 165,1 Shaw, David (May 2012). "The Swiss report on homeopathy: a case study of research misconduct". Swiss Medical Weekly 142: w13594. PMID 22653406. doi:10.4414/smw.2012.13594. 
  166. ↑ Gurtner, Felix (December 2012). "The report "Homeopathy in healthcare: effectiveness, appropriateness, safety, costs" is not a "Swiss report"". Swiss Medical Weekly 142: w13723. PMID 23255156. doi:10.4414/smw.2012.13723. 
  167. ↑ Liberati, A; Altman, DG; Tetzlaff, J; Mulrow, C; Gøtzsche, PC; Ioannidis, J PA; Clarke, M; Devereaux, PJ; Kleijnen, J; Moher, D (2009). "The PRISMA statement for reporting systematic reviews and meta-analyses of studies that evaluate health care interventions: explanation and elaboration". PLOS Medicine 6 (7): e1000100. PMC 2707010. PMID 19621070. doi:10.1371/journal.pmed.1000100. 
  168. ↑ Jonas, WB; Anderson, RL; Crawford, CC; Lyons, JS (2001). "A systematic review of the quality of homeopathic clinical trials". BMC Complementary and Alternative Medicine 1: 12. PMC 64638. PMID 11801202. doi:10.1186/1472-6882-1-12. 
  169. ↑ Linde, K; Jonas, WB; Melchart, D; Willich, S (2001). "The methodological quality of randomized controlled trials of homeopathy, herbal medicines and acupuncture". International Journal of Epidemiology 30 (3): 526–31. PMID 11416076. doi:10.1093/ije/30.3.526. 
  170. ↑ Jeffrey D. Scargle (2000). "Publication Bias: The "file-drawer problem" in scientific inference" (PDF). Journal of Scientific Exploration 14 (2): 94–106. Bibcode:1999physics...9033S. arXiv:physics/9909033. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 22 de xaneiro de 2015. Consultado o 26 de marzo de 2021. [Verificar credibilidade]
  171. ↑ Ioannidis, John P. A. (2005). "Why most published research findings are false". PLOS Medicine 2 (8): e124. PMC 1182327. PMID 16060722. doi:10.1371/journal.pmed.0020124. 
  172. ↑ Kleijnen, J; Knipschild, P; Ter Riet, G (1991). "Clinical trials of homoeopathy". BMJ 302 (6772): 316–23. PMC 1668980. PMID 1825800. doi:10.1136/bmj.302.6772.316. 
  173. ↑ Mathie, Robert T.; Ramparsad, Nitish; Legg, Lynn A.; Clausen, Jürgen; Moss, Sian; Davidson, Jonathan R. T.; Messow, Claudia-Martina; McConnachie, Alex (March 24, 2017). "Randomised, double-blind, placebo-controlled trials of non-individualised homeopathic treatment: systematic review and meta-analysis". Systematic Reviews 6 (1): 63. ISSN 2046-4053. PMC 5366148. PMID 28340607. doi:10.1186/s13643-017-0445-3. 
  174. ↑ 174,0 174,1 "Health A-Z -- Homeopathy". National Health Service. Consultado o April 22, 2013. 
  175. ↑ AMA Council on Scientific Affairs (1997). "Alternative medicine: Report 12 of the Council on Scientific Affairs (A–97)". American Medical Association. Arquivado dende o orixinal o June 14, 2009. Consultado o March 25, 2009. 
  176. ↑ Weissmann, G (2006). "Homeopathy: Holmes, Hogwarts, and the Prince of Wales". The FASEB Journal 20 (11): 1755–58. PMID 16940145. doi:10.1096/fj.06-0901ufm. 
  177. ↑ "Homeopathy not a cure, says WHO". BBC News. August 20, 2009. Consultado o October 20, 2014. 
  178. ↑ Mashta, O (August 24, 2009). "WHO warns against using homoeopathy to treat serious diseases". BMJ 339 (aug24 2): b3447. PMID 19703929. doi:10.1136/bmj.b3447. 
  179. ↑ 179,0 179,1 American College of Medical Toxicology; American Academy of Clinical Toxicology (February 2013). "Five things physicians and patients should question". Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation. American College of Medical Toxicology and American Academy of Clinical Toxicology. Arquivado dende o orixinal o 04 de decembro de 2013. Consultado o December 5, 2013. , o cal cita Woodward, KN (May 2005). "The potential impact of the use of homeopathic and herbal remedies on monitoring the safety of prescription products". Human & Experimental Toxicology 24 (5): 219–33. PMID 16004184. doi:10.1191/0960327105ht529oa. 
  180. ↑ Kolisko L (1959). Physiologischer und physikalischer Nachweis der Wirksamkeit kleinster Entitäten [Physiological and physical evidence of the effectiveness of the smallest entities] (en alemán). Stuttgart. 
  181. ↑ Walach, H; Köster, H; Hennig, T; Haag, G (2001). "The effects of homeopathic belladonna 30CH in healthy volunteers – a randomized, double-blind experiment". Journal of Psychosomatic Research 50 (3): 155–60. PMID 11316508. doi:10.1016/S0022-3999(00)00224-5. 
  182. ↑ Hirst, SJ; Hayes, NA; Burridge, J; Pearce, FL; Foreman, JC (1993). "Human basophil degranulation is not triggered by very dilute antiserum against human IgE". Nature 366 (6455): 525–27. Bibcode:1993Natur.366..525H. PMID 8255290. doi:10.1038/366525a0. 
  183. ↑ Ovelgönne, J. H.; Bol, AWJM; Hop, WCJ; Wijk, R (1992). "Mechanical agitation of very dilute antiserum against IgE has no effect on basophil staining properties". Experientia 48 (5): 504–08. PMID 1376282. doi:10.1007/BF01928175. 
  184. ↑ Witt, Claudia M; Bluth, M; Hinderlich, S; Albrecht, H; Ludtke, R; Weisshuhn, Thorolf ER; Willich, Stefan N (2006). "Does potentized HgCl2 (mercurius corrosivus) affect the activity of diastase and amylase?". Journal of Alternative and Complementary Medicine 12 (4): 359–65. PMID 16722785. doi:10.1089/acm.2006.12.359. 
  185. ↑ Guggisberg, A; Baumgartner, S; Tschopp, C; Heusser, P (2005). "Replication study concerning the effects of homeopathic dilutions of histamine on human basophil degranulation in vitro". Complementary Therapies in Medicine 13 (2): 91–100. PMID 16036166. doi:10.1016/j.ctim.2005.04.003. 
  186. ↑ Vickers, AJ (December 1999). "Independent replication of pre-clinical research in homeopathy: a systematic review.". Forschende Komplementärmedizin 6 (6): 311–20. PMID 10649002. doi:10.1159/000021286. 
  187. ↑ Brown, V; Ennis, M (April 2001). "Flow-cytometric analysis of basophil activation: inhibition by histamine at conventional and homeopathic concentrations". Inflammation Research. 50 Suppl 2: S47–48. PMID 11411598. doi:10.1007/PL00022402 (inactivo January 19, 2021). 
  188. ↑ Cumps, J.; Ennis, M.; Mannaioni, P. F.; Roberfroid, M.; Sainte-Laudy, J.; Wiegant, F.A.C.; Belon, P. (April 1, 2004). "Histamine dilutions modulate basophil activation". Inflammation Research 53 (5): 181–88. PMID 15105967. doi:10.1007/s00011-003-1242-0. 
  189. ↑ "Homeopathy: The Test". BBC. Consultado o April 29, 2015. 
  190. ↑ Witt, CM; Bluth, M; Albrecht, H; Weisshuhn, TE; Baumgartner, S; Willich, SN (June 2007). "The in vitro evidence for an effect of high homeopathic potencies--a systematic review of the literature". Complementary Therapies in Medicine 15 (2): 128–38. PMID 17544864. doi:10.1016/j.ctim.2007.01.011. 
  191. ↑ Davenas, E.; Beauvais, F.; Amara, J.; Oberbaum, M.; Robinzon, B.; Miadonnai, A.; Tedeschi, A.; Pomeranz, B.; Fortner, P.; Belon, P.; Sainte-Laudy, J. (1988). "Human basophil degranulation triggered by very dilute antiserum against IgE". Nature (en inglés) 333 (6176): 816–818. Bibcode:1988Natur.333..816D. ISSN 0028-0836. PMID 2455231. doi:10.1038/333816a0. 
  192. ↑ Maddox, J; Randi, J; Stewart, W (1988). ""High-dilution" experiments a delusion". Nature 334 (6180): 287–91. Bibcode:1988Natur.334..287M. PMID 2455869. doi:10.1038/334287a0. 
  193. ↑ Sullivan W (July 27, 1988). "Water that has a memory? Skeptics win second round". The New York Times. Consultado o October 3, 2007. 
  194. ↑ Benveniste defendeu os seus resultados ao comparar a investigación coa caza de bruxas de Salem e asegurou que: "Pode que todos nós esteamos errados de boa fe. Isto non é un crime senón ciencia como de costume e só o futuro o sabe." (Orixinal: "It may be that all of us are wrong in good faith. This is no crime but science as usual and only the future knows.").
  195. ↑ Shaw, DM (2010). "Homeopathy is where the harm is: Five unethical effects of funding unscientific 'remedies'". Journal of Medical Ethics 36 (3): 130–31. PMID 20211989. doi:10.1136/jme.2009.034959. 
  196. ↑ Hilly Janes (September 6, 2008). "The Lifestyle 50: The top fifty people who influence the way we eat, exercise and think about ourselves". The Times. Arquivado dende o orixinal o July 27, 2011. 
  197. ↑ Memorando enviado por Edzard Ernst HO 16 á Cámara dos Lores
  198. ↑ Boseley S (July 21, 2008). "The alternative professor". The Guardian (London). 
  199. ↑ "Complementary therapies: The big con?". The Independent (London). April 22, 2008. Arquivado dende o orixinal o 27 de abril de 2009. Consultado o May 4, 2010. 
  200. ↑ Sample I (July 21, 2008). "Pharmacists urged to 'tell the truth' about homeopathic remedies". The Guardian (London). 
  201. ↑ "ASA adjudication on Society of Homeopaths". ASA. July 3, 2013. Arquivado dende o orixinal o 06 de xullo de 2013. Consultado o July 4, 2013. 
  202. ↑ "Court imposes penalty for false or misleading claims by Homeopathy Plus and Ms Frances Sheffield". ACCC. October 14, 2015. Consultado o March 31, 2016. 
  203. ↑ Dantas, F; Rampes, H (2000). "Do homeopathic medicines provoke adverse effects? A systematic review". British Homoeopathic Journal 89: S35–S38. PMID 10939781. doi:10.1054/homp.1999.0378. 
  204. ↑ 204,0 204,1 Posadzki, P; Alotaibi, A; Ernst, E (2012). "Adverse effects of homeopathy: A systematic review of published case reports and case series". International Journal of Clinical Practice 66 (12): 1178–88. PMID 23163497. doi:10.1111/ijcp.12026. 
  205. ↑ Stub, T; Musial, F; Kristoffersen, AA; Alræk, T; Liu, J (June 2016). "Adverse effects of homeopathy, what do we know? A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials" (PDF). Complementary Therapies in Medicine 26: 146–63. PMID 27261996. doi:10.1016/j.ctim.2016.03.013. hdl:10037/10908. 
  206. ↑ Chakraborti, D; Mukherjee, SC; Saha, KC; Chowdhury, UK; Rahman, MM; Sengupta, MK (2003). "Arsenic toxicity from homeopathic treatment". Journal of Toxicology. Clinical Toxicology 41 (7): 963–67. PMID 14705842. doi:10.1081/CLT-120026518. 
  207. ↑ Fontes:
  208. ↑ "Homeopathic Teething Tablets and Gels: FDA Warning – Risk to Infants and Children". FDA. September 30, 2016. Consultado o October 17, 2016. 
  209. ↑ "FDA warns against the use of homeopathic teething tablets and gels". FDA. September 30, 2016. Consultado o October 17, 2016. 
  210. ↑ Mole, Beth (October 13, 2016). "FDA: Homeopathic teething gels may have killed 10 babies, sickened 400". Ars Technica UK. Consultado o October 17, 2016. 
  211. ↑ Altunc, U.; Pittler, M. H.; Ernst, E (2007). "Homeopathy for childhood and adolescence ailments: systematic review of randomized clinical trials". Mayo Clinic Proceedings 82 (1): 69–75. PMID 17285788. doi:10.4065/82.1.69. However, homeopathy is not totally devoid of risks... it may delay effective treatment or diagnosis 
  212. ↑ Malik, IA; Gopalan, S (2002). "Use of CAM results in delay in seeking medical advice for breast cancer". European Journal of Epidemiology 18 (8): 817–22. PMID 12974558. doi:10.1023/A:1025343720564. O uso das MAC [Medicinas Alternativas e Complementarias] [considerando soamente este estudo nos países en desenvolvemento ecoómico] foi asociado co atraso en buscar consello médico (OR: 5.6; 95% CI: 2.3, 13.3) e a presentación nun estado avanzado da enfermidade 
  213. ↑ 213,0 213,1 Ernst, E; White, AR (1995). "Homoeopathy and immunization". The British Journal of General Practice 45 (400): 629–30. PMC 1239445. PMID 8554846. 
  214. ↑ 214,0 214,1 214,2 Jones M (July 14, 2006). "Malaria advice 'risks lives'". Newsnight (BBC Television). Consultado o March 24, 2009. 
  215. ↑ "Memorandum #2. Homeopathy as pseudoscience". Commission on Pseudoscience. 2017-02-07. Consultado o March 19, 2021. 
  216. ↑ Case of Baby Gloria, who died in 2002:
  217. ↑ 217,0 217,1 Alastair Neil Hope; State Coroner. "Coroner's inquest into the death of Penelope Dingle. Ref No: 17/10". 
  218. ↑ Orixinal: "push the disease deeper"
  219. ↑ Schmukler AV (2006). Homeopathy: An A to Z Home Handbook. Llewellyn Worldwide. p. 16. ISBN 978-0-7387-0873-7. 
  220. ↑ Campbell A (October 1978). "The science of homoeopathy, by G. Vithoulkas". British Homoeopathic Journal (book review) 67 (4): 299–301. doi:10.1016/S0007-0785(78)80061-1. 
  221. ↑ Birnbaum NR, Goldschmidt RH, Buffett WO (1999). "Resolving the common clinical dilemmas of syphilis". American Family Physician 59 (8): 2233–40, 2245–46. PMID 10221308. Arquivado dende o orixinal o 06 de xuño de 2011. Consultado o 26 de marzo de 2021. 
  222. ↑ "Is bad homeopathic advice putting travellers at risk?". Newsnight. BBC. January 5, 2011. Consultado o January 10, 2015. 
  223. ↑ Ernst, E. (1997). "The attitude against immunisation within some branches of complementary medicine". European Journal of Pediatrics 156 (7): 513–15. PMID 9243229. doi:10.1007/s004310050650. 
  224. ↑ Ernst, E (2001). "Rise in popularity of complementary and alternative medicine: reasons and consequences for vaccination". Vaccine 20: S90–93; discussion S89. PMID 11587822. doi:10.1016/S0264-410X(01)00290-0. 
  225. ↑ Pray WS (1996). "The challenge to professionalism presented by homeopathy". American Journal of Pharmaceutical Education 60: 198–204. 
  226. ↑ Pray WS (1992). "A challenge to the credibility of homeopathy". American Journal of Pain Management (2): 63–71. 
  227. ↑ English, J (1992). "The issue of immunization". British Homoeopathic Journal 81 (4): 161–63. doi:10.1016/S0007-0785(05)80171-1. 
  228. ↑ "Vaccine alternatives offered by homeopaths 'irresponsible'". Marketplace. CBC. November 28, 2014. Consultado o January 10, 2015. 
  229. ↑ Poling, Samantha (September 13, 2010). "Doctors warn over homeopathic 'vaccines'". BBC. Consultado o January 10, 2015. 
  230. ↑ "Court finds Homeopathy Plus! vaccine claims misleading". Australian Competition and Consumer Commission. December 23, 2014. Consultado o January 10, 2015. 
  231. ↑ Rushton, Katherine; Foggo, Daniel; Barnes, Sophie (2019-11-01). "Homeopaths warning mothers not to have children vaccinated, investigation reveals". The Daily Telegraph (en inglés). ISSN 0307-1235. Consultado o 2019-11-03. 
  232. ↑ 232,0 232,1 Jha A (July 14, 2006). "Homeopaths 'endangering lives' by offering malaria remedies". The Guardian (London). 
  233. ↑ 233,0 233,1 Starr, M. (2000). "Malaria affects children and pregnant women most". BMJ 321 (7271): 1288. PMC 1119021. PMID 11082103. doi:10.1136/bmj.321.7271.1288. 
  234. ↑ Coffman, Becky (28 de xaneiro de 2019). "A cautionary tale: the risks of unproven antimalarials". Centers for Disease Control. 
  235. ↑ Pray WS (2006). "Ethical, scientific, and educational concerns with unproven medications". American Journal of Pharmaceutical Education 70 (6): 141. PMC 1803699. PMID 17332867. doi:10.5688/aj7006141. 
  236. ↑ 236,0 236,1 236,2 236,3 236,4 "Legal Status of Traditional Medicine and Complementary/Alternative Medicine: A Worldwide Review" (PDF). World Health Organization. 2001. Arquivado dende o orixinal (PDF) o September 27, 2009. Consultado o 2020-09-01. 
  237. ↑ 237,0 237,1 "WHO global report on traditional and complementary medicine 2019" (PDF). WHO (en inglés). 4 June 2019. Consultado o 2020-09-04. 
  238. ↑ Green, Chris (2 August 2017). "Scotland urged to stop funding homeopathy on NHS". iNews. Consultado o 18 January 2020. 
  239. ↑ Clarinval, France. "Homeopathy to remain reimbursable in Luxembourg". today.rt.lu. RTL Today. Consultado o 4 May 2020. 
  240. ↑ 240,0 240,1 240,2 240,3 240,4 "In Germany, a Heated Debate Over Homeopathy". Undark Magazine (en inglés). 2020-03-16. Consultado o 2020-09-02. 
  241. ↑ "El Gobierno prohibirá la homeopatía en los centros sanitarios". elDiario.es. 
  242. ↑ Hauptverband der österreichischen Sozialversicherungsträger (March 31, 2004). "Liste nicht erstattungsfähiger Arzneimittelkategorien gemäß § 351c Abs. 2 ASVG (List of treatments not reimbursable by social service providers in Austria)" (en alemán). Arquivado dende o orixinal o 06 de xullo de 2011. Consultado o 26 de marzo de 2021. 
  243. ↑ Rechtssatz (norma legal), RS0083796 (en alemán) (Oberster Gerichtshof (Tribunal Supremo de Austrria) 28 de febreiro de 1994). [1]
  244. ↑ "The end of homoeopathy". The Lancet 366 (9487): 690. 2005. PMID 16125567. doi:10.1016/S0140-6736(05)67149-8. 
  245. ↑ Dacey J (January 14, 2011). "Alternative therapies are put to the test". swissinfo.ch. Arquivado dende o orixinal o 22 de abril de 2014. Consultado o January 17, 2011. 
  246. ↑ 246,0 246,1 246,2 Commander, Emily (2018-10-01). "Snake oil or science? Homeopathy in Europe". euronews (en inglés). Consultado o 2020-09-04. 
  247. ↑ "Orden SSI/425/2018, de 27 de abril, por la que se regula la comunicación que deben realizar los titulares de medicamentos homeopáticos..." (PDF). BOE. 
  248. ↑ "Sanidad publica la instrucción que regula la homeopatía en España". Redacción médica. 
  249. ↑ "Listado de productos homeopáticos retirados del mercado". Ministerio de Sanidade - AEMED. 
  250. ↑ "Publicación de la resolución con el listado de productos homeopáticos notificados al amparo de la orden ministerial para su procedimiento de registro". Ministerio de Sanidade - AEMED. 
  251. ↑ "Bruselas rechaza la petición española de cambiar la ley sobre homeopatía". El País. 
  252. ↑ 252,0 252,1 "Homeopathy". nhs.uk (en inglés). 2017-10-18. Consultado o 2020-09-02. 
  253. ↑ "Homeopathy". nhs.uk (en inglés). 2017-10-18. Consultado o 2020-01-18. 
  254. ↑ Donnelly, Laura; Taylor, Rosie (2019-04-05). "NHS still spending £55,000 a year on homeopathy, despite ban". The Telegraph (en inglés). ISSN 0307-1235. Consultado o 2020-01-18. 
  255. ↑ "Diluting misleading claims – ASA update". Nightingale Collaboration. September 29, 2016. Consultado o September 30, 2016. 
  256. ↑ Orixinal: "remind them of the rules that govern what they can and can't say in their marketing materials" "Advertising standards for homeopathy". Advertising Standards Authority. September 29, 2016. Consultado o September 30, 2016. 
  257. ↑ CAP Compliance Team (September 28, 2016). "Advertising standsards for homeopaths" (PDF). Committee of Advertising Practice. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 03 de outubro de 2016. Consultado o September 30, 2016. 
  258. ↑ "Bristol Homeopathic Hospital To Cease Offering Homeopathic Treatments". Good Thinking. June 5, 2015. Consultado o April 29, 2016. 
  259. ↑ Cardwell, Mark (June 10, 2015). "Homeopathy services will no longer be available at Bristol NHS Trust hospitals". Bristol Post. Arquivado dende o orixinal o 28 de setembro de 2015. Consultado o April 29, 2016. 
  260. ↑ "Practicing & Studying Homeopathy". The National Center for Homeopathy (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 14 de abril de 2021. Consultado o 2020-09-02. 
  261. ↑ Frazier, Kendrick (2015). "CFI testimony urges FDA to regulate homeopathic products". Skeptical Inquirer 39 (4): 6–7. 
  262. ↑ De Dora, Michael (April 20, 2015). "Homeopathic product regulation: evaluating the Food and Drug Administration's regulatory framework after a quarter-century. Testimony of the Center for Inquiry to the Food and Drug Administration" (PDF). FDA. 
  263. ↑ "FTC: Enforcement Policy Statement on Marketing Claims for OTC Homeopathic Drugs" (PDF). Federal Trade Commission. Consultado o November 18, 2016. 
  264. ↑ Press Release (15 November 2016). "FTC Issues Enforcement Policy Statement Regarding Marketing Claims for Over-the-Counter Homeopathic Drugs: Efficacy and Safety Claims Are Held to Same Standard as Other OTC Drug Claims". FTC. Consultado o 17 November 2016. 
  265. ↑ "Homeopathic Medicine & Advertising Workshop Report" (PDF). Federal Trade Commission. Consultado o November 18, 2016. are not accepted by most modern medical experts and do not constitute competent and reliable scientific evidence that these products have the claimed treatment effects. 
  266. ↑ "FDA Toughens Enforcement of Homeopathic Products". The National Law Review (en inglés). Consultado o 2020-09-02. 
  267. ↑ Research, Center for Drug Evaluation and (2020-07-22). "Homeopathic Products". FDA (en inglés). 
  268. ↑ "'A pseudo-science': Outrage after Ontario government funds college program in homeopathy". National Post (en inglés). Consultado o 2020-09-02. 
  269. ↑ Canada, Health (2006-10-26). "Evidence for Homeopathic Medicines". aem. Consultado o 2020-09-04. 
  270. ↑ "Drugstore remedies: Licence to Deceive". CBC. Mar 13, 2015. 
  271. ↑ "Regulation of homoeopathic and anthroposophic medicines in Australia". Therapeutic Goods Administration (TGA) (en inglés). 2008-09-01. Consultado o 2020-09-01. 
  272. ↑ Orixinal:"no reliable evidence that homeopathy is effective and should not be used to treat health conditions that are chronic, serious, or could become serious"
  273. ↑ "Review of Pharmacy Remuneration and Regulation Final Report" (PDF). 2017. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 04 de marzo de 2021. Consultado o 26 de marzo de 2021. 
  274. ↑ "AUSTRALIAN GOVERNMENT RESPONSE TO THE REVIEW OF PHARMACY REMUNERATION AND REGULATION" (PDF). 2018. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 03 de marzo de 2021. Consultado o 26 de marzo de 2021. 
  275. ↑ "Natural health products". Ministry of Health NZ (en inglés). Consultado o 2020-09-01. 
  276. ↑ "Doctors and CAM (complementary and alternative medicine)" (PDF). MEDICAL COUNCIL OF NEW ZEALAND. 2017. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 29 de xaneiro de 2021. Consultado o 26 de marzo de 2021. 
  277. ↑ Holt, Shaun; Gilbey, Andrew; Colquhoun; David; Baum, Michael; Ernst, Edzard (15 April 2011). "Call for doctors not to practice homeopathy or refer to homeopaths". New Zealand Medical Journal 124 (1332): 87–88. ISSN 1175-8716. PMID 21747430. 
  278. ↑ "Alternative System of Health Care". Government of India. Arquivado dende o orixinal o 02 de xaneiro de 2010. Consultado o January 15, 2010. 
  279. ↑ "AYUSH". Government of India. website. Arquivado dende o orixinal o August 22, 2013. 
  280. ↑ "Kerala AYUSH department- Final nod". Homoeoscan. June 4, 2015. Consultado o October 1, 2017. 
  281. ↑ "Professional Councils". University Grants Commission (UGC) website. Arquivado dende o orixinal o January 6, 2010. 
  282. ↑ "The Homoeopathy Central Council Act, 1973, s. 15 and Sch. II". Central Council of Homeopathy, India. Arquivado dende o orixinal o 23 de novembro de 2009. Consultado o January 18, 2010. 
  283. ↑ "Govt asked to set up university to promote homoeopathy". 
  284. ↑ MANDHANI, APOORVA (August 8, 2017). "Gujarat HC Quashes Rules Permitting Common Counselling By State For Management Quota Seats in Ayurveda Colleges [Read Judgment]". Live Law. 
  285. ↑ "Alternative Medicine: Emerging Careers". northeasttoday.in. March 23, 2017. Arquivado dende o orixinal o 08 de xaneiro de 2018. Consultado o 26 de marzo de 2021. 
  286. ↑ "Statistical Yearbook of Bangladesh". 2012. 
  287. ↑ "Bangladesh Homoeopathy Board – Bangladesh Homoeopathy Board". 
  288. ↑ Raghu Korrapati, Dr (2017-07-06). Educational Equivalency Analysis: India & USA Degrees : 108 India Degrees and Equivalency to USA degrees. ISBN 9789352781171. 
  289. ↑ "Así es el negocio multimillonario de la homeopatía en el mundo que pincha en España.". El País. 
  290. ↑ Reuters staff. "BRIEF-Boiron FY revenue falls to 609.8 million euros". Reuters. 
  291. ↑ "La crisis de la homeopatía se lleva por delante todo el beneficio de Boiron". Redacción médica. 
  292. ↑ S. Abanades, M. Durán. "Documento de actualización de las evidencias científicas de la homeopatía" (PDF). Cátedra Boiron de homeopatía - Universidade de Zaragoza. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 04 de marzo de 2022. Consultado o 30 de marzo de 2021. 
  293. ↑ "Trece compañías se reparten el mercado de productos homeopáticos en España". Redacción médica. 
  294. ↑ "Homeopathy". NCCIH (en inglés). Consultado o 2020-09-02. 
  295. ↑ Fox, Maggie (2017). "Homeopathic products useless and often even harmful, FDA says". NBC News (en inglés). Consultado o 2020-09-04. 
  296. ↑ Relton, Clare; Cooper, Katy; Viksveen, Petter; Fibert, Philippa; Thomas, Kate (2017-05-01). "Prevalence of homeopathy use by the general population worldwide: a systematic review". Homeopathy (en inglés) 106 (2): 69–78. ISSN 1475-4916. PMID 28552176. doi:10.1016/j.homp.2017.03.002. 
  297. ↑ Lu, Di (2019-09-20). "'Homoeopathy flourishes in the far East': A forgotten history of homeopathy in late nineteenth-century China". Notes and Records: The Royal Society Journal of the History of Science 73 (3): 329–351. doi:10.1098/rsnr.2018.0041. 
  298. ↑ Saxton, J (2007). "The diversity of veterinary homeopathy". Homeopathy 96 (1): 3. PMID 17227741. doi:10.1016/j.homp.2006.11.010. 
  299. ↑ Doehring, C.; Sundrum, A. (2016-12-17). "Efficacy of homeopathy in livestock according to peer-reviewed publications from 1981 to 2014". The Veterinary Record 179 (24): 628. ISSN 0042-4900. PMC 5256414. PMID 27956476. doi:10.1136/vr.103779. 
  300. ↑ Lees, P.; Pelligand, L.; Whiting, M.; Chambers, D.; Toutain, P-L.; Whitehead, M.L. (2017-08-19). "Comparison of veterinary drugs and veterinary homeopathy: part 2". The Veterinary Record 181 (8): 198–207. ISSN 0042-4900. PMC 5738588. PMID 28821700. doi:10.1136/vr.104279. Na medicina humana pode habr un lugar para os aspectos psicoterapéuticos e de consello das consultas homeopáticas e os efectos placebo xerados polos produtos homeopáticos en pacientes que cren en ditos tratamentos, pero en medicina veterinaria estes factores é improbable que beneficien aos pacientes e o uso de produtos homeopáticos en medicina veterinaria é contrario ás mellores evidencias, irracional e inconsistente co coñecemento científico e médico o actual. (In human medicine, there may be a place for the counselling/psychotherapeutic aspects of homeopathic consults and the placebo effects generated by homeopathic products in patients who believe in such treatments, but in veterinary medicine these factors are unlikely to benefit patients, and the use of homeopathic products in veterinary medicine is contrary to best evidence, irrational, and inconsistent with current scientific and medical knowledge.) 
  301. ↑ 301,0 301,1 Hektoen, L (2005). "Review of the current involvement of homeopathy in veterinary practice and research". Veterinary Record 157 (8): 224–29. PMID 16113167. doi:10.1136/vr.157.8.224. 
  302. ↑ Lees, P.; Pelligand, L.; Whiting, M.; Chambers, D.; Toutain, P-L.; Whitehead, M. L. (2017-08-12). "Comparison of veterinary drugs and veterinary homeopathy: part 1". The Veterinary Record 181 (7): 170–176. ISSN 0042-4900. PMC 5738587. PMID 28801498. doi:10.1136/vr.104278. 
  303. ↑ Whitehead, M L; Lees, P; Toutain, P L (2018). "Veterinary homeopathy regulation in the UK – a cause for concern.". Regulatory Rapporteur 15: 21–25. 
  304. ↑ Mathie, RT; Clausen, J (October 18, 2014). "Veterinary homeopathy: systematic review of medical conditions studied by randomised placebo-controlled trials". The Veterinary Record 175 (15): 373–81. PMID 25324413. doi:10.1136/vr.101767. 
  305. ↑ Mathie, RT; Clausen, J (September 15, 2015). "Veterinary homeopathy: systematic review of medical conditions studied by randomised trials controlled by other than placebo.". BMC Veterinary Research 11: 236. PMC 4570221. PMID 26371366. doi:10.1186/s12917-015-0542-2. 
  306. ↑ Doehring, C.; Sundrum, A. (December 12, 2016). "Efficacy of homeopathy in livestock according to peer-reviewed publications from 1981 to 2014". Veterinary Record (en inglés) 179 (24): vetrec–2016–103779. ISSN 2042-7670. PMC 5256414. PMID 27956476. doi:10.1136/vr.103779. 
  307. ↑ Alternative pet remedies: Government clampdown
  308. ↑ "Veterinary medicines". British Veterinary Association. Consultado o January 5, 2015. 
  309. ↑ "Ineffective therapies". Australian veterinary association. Arquivado dende o orixinal o 07 de febreiro de 2015. Consultado o January 5, 2015. 

Véxase tamén editar

Outros artigos editar

Ligazóns externas editar

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Homeopatía&oldid=6675570»