Historia de Bolivia
Este artigo precisa de máis fontes ou referencias que aparezan nunha publicación acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacións especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo. (Desde setembro de 2015.) |
O territorio do que agora se coñece como República de Bolivia converteuse en parte do Imperio Inca no século XIII.
Introdución á Historia de Bolivia editar
O territorio boliviano está habitado dende hai máis de 12.000 anos. No lugar formáronse múltiples culturas -maiormente nos Andes, destacando especialmente a cultura Tiwanaku e os reinos aimarás posteriores á expansión Wari. Estes reinos á súa vez foron dominados polo Imperio Inca no século XIII.
Cando os españois conquistaron á súa vez o imperio no século XVI, o territorio pasou a ser parte do Vicerreinado do Perú, para logo ser incluído no Vicerreinado do Río da Prata en 1776.
A partir de 1809 comezou a loita secesionista contra España, que se prolongou ata 1825, cando foi finalmente declarada independente por Simón Bolívar, de quen tomou o nome inicial de República Bolívar.
Bolivia viviu a súa época máis gloriosa durante a presidencia do Mariscal Andrés de Santa Cruz. Este período caracterizouse polo seu gran desenvolvemento económico e avance político e social, o maior da historia boliviana. Tamén se conformou co Perú a Confederación Perú-Boliviana.
Durante este proceso de unificación das dúas nacións, produciuse o máis dramático dos puntos de inflexión na historia de Bolivia, cando o Exército Boliviano-Peruano, comandado polo Mariscal Santa Cruz, foi derrotado nos campos de Paucarpata polas forzas conxuntas do Exército Chileno e un corpo armado de peruanos rebeldes exiliados, firmándose neste mesmo campo a súa rendición incondicional.
A partir desta derrota iniciase o decaemento do país: os anos seguintes estarán marcados por unha crecente inestabilidade política, que perdura ata os nosos días caracterizada por múltiples cuartelazos e golpes de Estado, o que creará grandes dificultades para o desenvolvemento do país.
Mentres Bolivia atravesaba unha terrible crise económica e social, preséntase a maior mostra da debilidade do Exército Boliviano na Guerra do Pacífico. Durante esta (1879), Bolivia perdeu a provincia costeira de Antofagasta, rexión que a súa poboación e goberno aínda reclaman. Desde a Independencia, ó igual que outras nacións suramericanas, Bolivia perdeu máis da metade do seu territorio. Véxase o Tratado de Petrópolis de 1903 e a Guerra do Chaco de 1932 ata 1935.
Enfrontada a problemas raciais e culturais, Bolivia coñeceu revolucións e golpes militares. A principios da década dos 80 foi derrocada a última xunta militar que gobernaba o país para reinstaurar a forma de goberno democrático.
Período prehispánico editar
En Bolivia aparecen restos de ocupación humana dende o 12000-10000 a.C. no Sitio de Viscachani. Ata o -1200 desenvolvéronse unhas culturas sedentarias no altiplano. A Chiripa e Wankarani son as dúas máis importantes do período formativo a partir do 1200 a.C.
A cultura de Tiwanaku, preto do Lago Titicaca, marca un momento de florecemento cultural da zona do altiplano, estendéndose a súa influencia por toda a área andina.
En torno ao 1100 a.C. Tiwanaku desaparece e prodúcese unha loita entre os diferentes grupos que habitan a rexión: aimarás, collas, lupacas, e pacaxes. Os aimarás establecen un dominio que abarca Arequipa e Puno no Perú, A Paz, Oruro e Cochabamba, que perdurou ata que, en 1438, Pachacuti Inca derrota ó último soberano colla, Chunqui Cápac, incorporando o altiplano boliviano ó Tahuantinsullo, como parte da provincia do Collasullo, e impondo o quechua como lingua oficial, aínda que o aimará se continuou a falar regularmente.
O Inca Huaina Cápac mandou levantar fortalezas na fronteira oriental para deter o avance dos feroces chiriguanos.
Viscachani editar
A corrente migratoria procedente do norte que invade os Andes fuxindo das rigorosas condicións climáticas debidas ás últimas glaciacións desenvolve unha cultura incipiente. A este período pre-cerámico e pre-agrícola corresponde a industria lítica de Viscachani; pero nunha etapa anterior aos pobos cazadores desenvolveron unha cultura relacionada coa arquitectura rupestre. Aos pobos cazadores seguen os pescadores que usaron embarcacións de totora, cuxos remanentes quedan no lago Titicaca. Os seus descendentes son os Urus e os Chipaias.
O período denominado arcaico caracterízase polo descubrimento da agricultura e a gandería. Así moitos grupos de humanos abandonan as covas e resgardos rochosos para construír vivendas moi rudimentarias. Ó fin deste período, entre os anos 2500 e 1500 a.C., desenvólvese a fabricación de téxtiles e a cerámica, e comeza o desenvolvemento da arquitectura.
As primeiras culturas do Formativo no altiplano son: Wankarani e Chiripa.
No segundo milenio antes de Cristo aparecen as primeiras aldeas. Este movemento denomínase Formativo, etapa de dúas culturas importantes, unha altiplánica (Wankarani), e a outra lacustre Chiripa.
- A cultura Wankarani desenvolveuse en torno ó Lago Poopó. A súa antigüidade remóntase ó ano 1200 antes da nosa era e pervive ata o século II despois de Cristo. Establecida nunha rexión de puna, non chegou a desenvolverse plenamente, mantendo o seu estado de tipo aldeán ata sucumbir ó influxo da expansión tiwanakota. A súa economía baseouse no pastoreo de camélidos. As súas aldeas están situadas sobre montículos con casas de planta circular. Non hai restos de construcións correspondentes a centros relixiosos; tan só se atoparon cabezas de llamas, talladas en pedra, que responden a unha concepción relixiosa.
- A cultura Chiripa está localizada na península de Taraco, sobre o lago Titicaca, onde hai un montículo artificial sobre o que se atopan varios recintos dispostos en torno a un templo semisubterráneo. Estes recintos teñen paredes dobres. Chiripa localízase cronoloxicamente no século XIV a.C. e dura ata os primeiros anos da nosa era. Nun momento é coetánea a Tiwanaku.
Tiwanaku editar
Esta cultura foi dividida en tres grandes épocas: Período Aldeán, Período Urbano e Período Imperial. O primeiro período contemporáneo a Wankarani e Chiripa, iníciase cara ao ano 1200 a.C. e dura ata o século I da nosa era cando se produce en Tiwanaku un cambio radical que os estudosos chaman revolución urbana. Unha das principais características da cidade en formación é a presenza de centros cerimoniais xunto aos cales existe unha poboación estratificada en clases sociais; as terras próximas a estes centros cultívanse por medio de "Suka-collos" ou gabias que permiten reter a auga das choivas para asegurar o cultivo en tempo seco.
O período Urbano dura ata o século sétimo de nosa era cando se inicia a expansión do estado tiwanakota, comezando así o período imperial. Hai zonas estreitamente relacionadas con Tiwanaku, como Wari, preto de Ayacucho (Perú), cidade que caeu baixo dominio de Tiwanaku e que chegou a ser un dos centros máis poderosos da expansión tiwanacota. Tiwanaku expandiuse ao sur sobre o deserto de Atacama e Cochabamba, chegando ata o norte da Arxentina.
A cidade de Tiwanaku tiña dous centros cerimoniais Akapana-Kalasasaya e Puma-punku. Akapana é unha pirámide artificial conformada por plataformas sucesivas, desde ela divísase o conxunto de Kalasasaya e o Templo semisubterráneo.
Os Collas e a Confederación Charca editar
Desaparecido o Imperio Tiwanaku, a rexión quedou fragmentada en varias etnias aimarás que conviven cos Urus quen nun momento tiveron o dominio da cunca lacustre. Estes aimarás caracterízanse polas súas necrópoles compostas por tumbas en forma de torres-chullpas. Existen tamén algunhas fortalezas denominadas pucaras.
O modelo polo cal se regulaban estas etnias é o de verticalidade ou control dos diversos pisos ecolóxicos que sosteñen a súa economía de subsistencia. Ningún grupo humano necesita tanto das súas relacións coa costa e cos vales como os pobos aimarás do altiplano, por esta razón cada centro de púnaa controlaba por medio da colonización zonas periféricas situadas a diferentes alturas e con climas varios.
A mediados do século XV o reino Colla conservaba un extenso territorio coa súa capital Hatun-Colla. O inca Viracocha realizou unha incursión na rexión, pero quen a conquistou foi o seu fillo Pachacutec, noveno Inca.
Así como ao norte atopábanse os collas, ao sur estaba a Confederación Charca que tiña dous grupos: Os Carangas e Quillacas en torno ao lago Poopó, e os Charcas que ocupaban o norte de Potosí e parte de Cochabamba. Ambos, Charcas e Collas eran de fala aimará.
A cultura material dos Carangas presenta extensas necrópoles ou chullpares algúns dos cales conservan aínda restos de pintura nos seus muros exteriores. Unha vez que os carangas foron conquistados polos incas, Huayna Cápac levounos a traballar ao val de Cochabamba como mitimaes.
O señorío denominado Charca, ao que estaban adscritos Cara-caras e Chichas, foi conquistado polos incas en tempo de Túpac Inca Yupanqui e levados á conquista de Quito. Pola súa banda o pobo dos Cara-cara era tan belicoso como o Charca e aínda mais, no seu territorio teñen lugar aínda hoxe en día loitas denominadas "Tinkus".
Os Urus e Chipaias editar
Os urus son anteriores aos pobos agricultores e ocupan as beiras dos ríos do altiplano. Lingüisticamente están emparentados cos chipaias, coexisten cos aimarás e os incas, e perviven durante a dominación española, chegando ata os nosos días. No delta formado pola desembocadura do río Lauca sobre o lago Coipasa viven os chipaias; este pobo ten unha orixe lacustre, aínda que hoxe en día tamén practica a pequena escala a agricultura.
A conquista e o período colonial editar
A conquista do Imperio Inca por Francisco Pizarro abriu o camiño para a submisión da Bolivia actual no ano 1535 e o establecemento da Real Audiencia de Charcas, parte esencial do Vicerreinado do Perú, que abrangueu todo o que hoxe é o territorio boliviano. Aínda que a historia de Bolivia no período vicerreinal atópase moi ligada ao Perú, a orixe da división de ambos territorios está nas capitulacións de Carlos V, revisadas en 1534, que lle daban a Pizarro duascentas sesenta leguas dende Tumbes ó sur, e outras duascentas a Almagro ao sur destas. Juan de Saavedra, adiantado de Almagro, chegou en 1535 ao Titicaca e ó val de La Paz, e logo fundou Paria (Oruro) e Tupiza en 1536 ao sur. A conquista do territorio e os asentamentos producíronse principalmente no altiplano. Gonzalo Pizarro dirixiu unha expedición ao Collao (Collasuyo) e Pedro de Anzures fundou Chuquisaca no ano 1539, actual Sucre. La Gasca, despois da pacificación do Perú, mandou fundar a cidade da Paz en 1548 polo capitán Alonso de Mendoza e no ano 1559 creouse a Real Audiencia de Charcas con sede en Chuquisaca, dependente do vicerreinado cuxa capital era Lima, con xurisdición sobre a actual Bolivia e os territorios de Puno, Atacama, Tucumán, Paraguai e Buenos Aires.
En 1561 Ñuflo de Chávez fundou Santa Cruz de la Sierra e o vicerrei Francisco de Toledo fixo crear Cochabamba en 1571, Tarija en 1574 e Tomina en 1575 para protexe-lo territorio dos ataques dos chiriguanos.
Dende o altiplano comezou a exploración das terras baixas: Andrés Manso, polo Chaco, Álvarez Maldonado e Gómez de Tordoya, o país dos chunchus, ao norte do departamento de La Paz e Diego Alemán, ó límite do país dos moxos no departamento de Beni. Iniciouse tamén a conquista de Tucumán, fúndase Mizque en 1603 e Oruro en 1605 por Manuel Castro de Padilla.
Organízanse expedicións a Moxos, Chaco e Chiquitos.
O territorio boliviano xogou un importante papel na economía americana cando en 1545 se descubriron as minas de Potosí e se fundou a cidade homónima que alcanzaría un gran desenvolvemento. En Charcas floreceron La Plata (Sucre), capital política da Audiencia e Potosí, a súa capital económica. A abráiante riqueza de mineral de prata do Cerro Rico de Potosí causou a que esa cidade tivera no ano 1611, uns 160.000 habitantes, constituíndose nunha das cinco urbes máis grandes do mundo de entón.
Potosí sostivo en gran parte á coroa española ao longo dos séculos XVII e XVIII e financiou en boa medida as guerras europeas emprendidas por Filipe II e os seus sucesores. A prata viaxaba ao lombo de mulas ata o Callao, dende alí embarcaba a Panamá, de alí novamente en mulas a Nombre de Dios o Portobelo, onde se difundía por toda Europa. Para abastecerse de man de obra indíxena os españois empregaron a institución inca da mita. O vicerrei Toledo regulamentou o seu funcionamento nas súas famosas instrucións: debía pagárselles directamente e non a través dos curacas (caciques das comunidades); debían residir en barrios adecuados, a súa estancia limitábase a catro meses e prohibíase que os mataios procederan das terras baixas xa que a grande altitude os decimaba.
En 1671 os xesuítas obteñen da Real Audiencia de Charcas o privilexio de fundar misións en Moxos e Chiquitos. Tamén puxeron en marcha a Universidade de San Francisco Xavier en Charcas.
A evanxelización comezou en 1535 coa entrada dos primeiros monxes franciscanos. Posteriormente a Igrexa intensificou o seu importante papel, fundando en 1552 o Bispado de Charcas, con sede en Chuquisaca, o arcebispado en 1609, e en 1605 os bispados de La Paz e Santa Cruz.
A sociedade boliviana estaba formada por brancos españois e crioulos que eran polo xeral funcionarios reais, encomendeiros, azogueros e grandes comerciantes, e que vivían nas cidades, ó igual que mestizos, artesáns e pequenos comerciantes. Os indíxenas, moi numerosos, traballaban as terras e as minas dos españois baixo o sistema de mita, encomenda ou xornal, e dispuñan tamén das terras das comunidades. Os escravos negros estaban adicados fundamentalmente ao traballo doméstico ou ao cultivo nas terras tropicais.
A Audiencia de Charcas editar
Unha das institucións máis importantes do goberno español en América foron as Reais Audiencias.
A máis alta autoridade xurídica do territorio do Alto Perú, Tucumán, Río da Prata e Paraguai, na meirande parte do período colonial foi a Audiencia de Charcas, situada no departamento de Chuquisaca, cidade tamén chamada La Plata.
Este órgano contaba con cinco ouvidores, un presidente e algúns funcionarios subalternos. O Presidente da Real Audiencia de Charcas, era á parte Capitán xeneral de La Plata, cargo similar ao de gobernador, e polo tanto adicábase tamén a asuntos administrativos.
A Real Audiencia foi creada por Cédula do Rei Filipe II o 18 de setembro de 1559 e os seus límites establecéronse por Cédula do 29 de agosto de 1563.
Despois dun conflito acontecido en Cuzco coa Real Audiencia de Lima o mesmo rei modificou a xurisdición e estableceu que gobernaría ao territorio do norte ata o Collao, provincias de Saiabamba e Carabaia; ao noroeste as provincias de Moxos e Chunchos; ó leste as zonas do deserto de Atacama ata o Mar do Sur (océano Pacífico) e sueste as terras do Chaco e as xurisdicións de Tucumán, Juríes e Diaguitas.
O seu procedemento estableceuse mediante a Real Provisión ditada por Filipe II en Monzón de Aragón, o 4 de outubro de 1563. Despois en 1680, a lexislación referida ás Audiencias de Charcas, de Lima e as demais, serán agrupadas no Libro II da "Recompilación de Leis do Reino de Indias", impoñente corpo xurídico colonial destinado a rexer en Hispanoamérica.
Co transcorrer do tempo e tras remata-la conquista e colonización de Suramérica incorporáronse, ao dominio xudicial de Charcas, Bos Aires e Paraguai.
As grandes distancias entre as cidades e a sede da Audiencia causaron innumerables dificultades, ata o punto que ao longo do reinado de Carlos II, o monarca mandou facer unha nova Audiencia que situará na cidade de Nuestra Señora de Buenos Aires o 20 de xuño de 1661.
A acción xurisdicional da mesma non consegue obter o resultado agardado (evita-lo contrabando mercantil e centraliza-los preitos das xurisdicións de Tucumán e Río da Prata, xa que os litigantes igualmente debían de percorrer grandes distancias para chegar á sede).
Co fin de remediar tal situación, propúxoselle ó Rei que a trasladase á cidade mediterránea de Córdoba, xa que dese xeito sería máis accesíbel pola súa situación xeográfica equidistante. Ó final a raíña-gobernadora dispuxo suprimila mediante Real Cédula do 31 de decembro de 1671. Así novamente outorgóuselle a Charcas toda a xurisdición do Tucumán, Paraguai e Río da Prata.
En 1776 a Real Audiencia de Charcas que pertencía ao Vicerreinado do Perú, pasou a depender do novo Vicerreinado do Río da Prata, con sede en Buenos Aires. As revoltas, en principio orixinadas contra os privilexios dos españois e ante a explotación da que eran obxecto os indios, non foron verdadeiros intentos de separación e independencia, pero si os primeiros gromos que culminarían cos grandes levantamentos indíxenas de 1780 e 1781.
Como consecuencia das sublevacións dos Katari no sur e de Tupac Amaru no norte, produciuse o estoupido que encabezou o indíxena Julián Apaza que se declarou Vicerrei e, tras adopta-lo nome de Túpac Katari proclamou a insurrección e decretou o exterminio da raza branca. Despois de invadir Puno, puxo sitio á cidade de La Paz. Tras ser apresado, foi descortizado en vida ao ser amarrado de pés e mans a catro cabalos.
O comezo da independencia editar
O 25 de maio de 1809 estoupou a insurrección de Chuquisaca (encabezada por Bernardo de Monteagudo, Jaime de Zudáñez e outros). Isto serviu como elemento detonante para que Buenos Aires se declarara independente do goberno español en 1810, e á vez, diferentes cidades do Alto Perú promoveron unha serie de pronunciamentos. O goberno patrio constituído en Bos Aires temía a incursión dos realistas ó seu territorio poñendo en perigo a súa independencia e co propósito de asegurala mandou cara ao Alto Perú os seus Exércitos Auxiliares. O primeiro deles chegou ao mando de Juan José Castelli, derrotando ós realistas na batalla de Suipacha, o 7 de novembro de 1810.
Axiña foi seguida polos movementos revolucionarios en La Paz, liderados por Pedro Domingo Murillo o (16 de xullo de 1809).
Entrementres, dende o Perú, o xeneral español José Manuel de Goyeneche, cun grande exército, conseguiu vencer ás tropas arxentinas na batalla de Guaqui, o 20 de xuño de 1811.
O segundo Exército Auxiliar ao mando do Xeneral Manuel Belgrano, chegou a territorio de Charcas, o 7 de maio de 1813, despois de derrota-lo xeneral español Pío de Tristán, o cal perseguira a Castelli ata territorio arxentino. Belgrano tampouco tivo éxito nesta campaña porque foi derrotado na Vilcapugio o 1 de novembro de 1813, e por segunda vez na batalla de Ayohuma o 14 de novembro do mesmo ano.
Á marxe das incursións do exército arxentino no territorio alto peruano, as guerrillas desempeñaron un papel sumamente importante na consecución da independencia de Bolivia. O crego Ildefonso de las Muñecas cubriu o norte do Lago Titicaca, Sorata e Yavi; ao sueste, entre Camargo e Catagaita está Vicente Camargo, entre os ríos Grande e Pilcomayo, e na Laguna combatían os esposos Padilla, no leste entre Vallegrande e Santa Cruz de la Sierra, puña en xaque ás autoridades españolas, o valente guerrilleiro Ignacio Warnes, e por último no sur, en Tarija atopábanse Eustaquio Méndez, Manuel Rojas e Francisco Uriondo.
Fracasada a intervención militar dos tres Exércitos Auxiliares, Pezuela, o comandante español que conseguiu derrotar a Rondeau, ante a súbita aparición de grupos guerrilleiros en case todo o territorio do Alto Perú, organizou unha cruenta ofensiva entre os anos 1815 e 1816, logrando paralizar practicamente toda actividade subversiva e dando morte aos seus principais líderes coma Padilla, quen caeu heroicamente en El Villar baixo a espada do comandante realista Aguilera, o 14 de setembro de 1816. Vicente Camargo e Ignacio Warnes, tamén foron duramente derrotados polos españois. Tendencia que continuaría no levantamento de Cochabamba en setembro de 1816 ao que se reuniron outras provincias de Charcas.
Entrementres as tropas colombianas desembarcaron no porto do Callao baixo o mando do Xeneral Antonio José de Sucre, o Xeneral Andrés de Santa Cruz que ata había ben pouco loitara en filas realistas, chegou a compartir as ideas libertarias de San Martín e foi enviado a engrosa-las tropas de Sucre, comezando a súa marcha cara ao Alto Perú. En agosto de 1823 entrou na cidade de La Paz pola forza, saíndo vitorioso na batalla de Zepita contra unha división do xeneral Valdés, o 25 de agosto de 1823.
Entre os anos 1822 e 1823, a situación no Perú volvérase caótica: os exércitos foran derrotados polos realistas e os políticos estaban fundidos nunha anarquía. Estas condicións tan lamentábeis foron as que o Liberador Simón Bolívar atopou no Perú, cando o 1 de setembro de 1823 chegou a Lima. O Congreso deulle a xefatura militar.
O panorama non podía ser máis escuro para os patriotas, a independencia do Perú non estaba consolidada, xa que o 29 de febreiro de 1824 os realistas ocuparon Lima de novo. Pero desta volta, as conmocións políticas que vivía España influíron para o fraccionamento das tropas españolas en América.
O xeneral Pedro Antono Olañeta, absolutista, rebelouse contra o Vicerrei La Serna, que era de tendencia liberal e constitucionalista, porque se lle atribuía a este o desexo de separarse da monarquía para liberar o Perú do absolutismo que buscaba impoñer Olañeta.
Bolívar, atopou aos españois divididos e organizou prontamente un exército formado por colombianos e peruanos e o 6 de agosto de 1824, venceu ó exército español do xeneral Canterac nos campos de Junín. Esta vitoria constitúe, a antesala para o triunfo final na batalla de Ayacucho. Os xefes españois, Canterac, Váldés e La Serna, nunha xuntanza no Cuzco decidiron reorganiza-las súas forzas e saír contra os vencedores de Junín.
Sucre, por encargo do Libertador Bolívar, decide continua-la campaña militar no Perú, e o 9 de decembro de 1824, os patriotas conseguen unha espectacular vitoria na chaira de Ayacucho. Coa capitulación do Vicerrei La Serna recoñecíase a "Independencia do Perú e América".
A Independencia editar
Despois do triunfo de Ayacucho, e seguindo precisas instrucións de Simón Bolívar, o xeneral Sucre entra no territorio boliviano o 25 de febreiro de 1825.O seu papel limítase a dar visos de legalidade a un proceso que os mesmos bolivianos xa puxeran en marcha.
O 9 de febreiro de 1825, o mariscal Antonio José de Sucre e Casimiro Olañeta, un avogado de Chuquisaca, convocan a tódalas provincias altoperuanas para xuntarse nun congreso que debía decidi-lo destino da Nación.
Mais, o destino de Bolivia estaba suxeito a tres opcións que se abrían na asemblea, prosegui-la unidade co Río de la Plata, incorporándose ao conxunto das Provincias Unidas, mante-la adhesión ó Perú recoñecendo as medidas de incorporación ditadas polo vicerrei Abascal como resultado da revolución do 16 de xullo de 1809 en La Paz, ou soste-la independencia absoluta do Alto Perú, non só con relación a España, senón tamén con referencia ao Río de la Plata e ó Perú. A Arxentina e o Perú admitían esta terceira alternativa, en troques, Bolívar, aínda que non desautorizou publicamente a Sucre reproboulle nunha mensaxe privada esta iniciativa, pois entendía que alentar nese intre un acto de soberanía desa natureza, conspira contra os intereses dos demais países suramericanos.
Sucre, un pouco molesto pola reprobación de Bolívar, despois de demostrar con moi boas razóns a xustiza dos seus actos, anunciou que obedecería o mandado, a pesar dos danos que isto ía causar, pero que tamén abandonaría o país, porque o que se lle ordenaba non estaba en sintonía co seu criterio, entraba en conflito coa súa conciencia e comprometía a fe da súa palabra.
Convocada novamente a Asemblea Deliberante en Chuquisaca, o 10 de xullo de 1825, unha vez concluída decidiuse a completa independencia do Alto Perú, baixo a forma republicana, por soberana dos seus fillos. Finalmente, o presidente da Asemblea José Mariano Serrano, xunto a unha comisión, redactou a "Acta da Independencia" que leva data do 6 de agosto de 1825, en honor á Batalla de Junín gañada por Bolívar.
A acta de independencia, redactada polo presidente do Congreso, señor Don José Mariano Serrano, está concibida nos seguintes termos:
- A acta na súa parte expositiva di en tón vibrante:
O mundo sabe que o Alto Perú foi no continente de América, o lugar onde verteu o primeiro sangue dos ceibes e a terra onde existe a tumba do derradeiro dos tiranos
Os departamentos do Alto Perú, engade na súa parte resolutiva, protestan á face de toda a terra, que a súa resolución irrevogábel é gobernarse por si mesmos
A través dun decreto determinouse que o novo estado levara o nome de Bolívar, en homenaxe ao Libertador, quen á vez é chamado Pai da República e Xefe Supremo do Estado.
Bolívar agradeceu estas honras, mais declinou a aceptación da Presidencia da República, e suxeriu para ese cargo ao Xeneral Antonio José de Sucre.
Bolívar ata ese intre non aceptaba de bo grado a independencia de Bolivia, mais o que lle convenceu profundamente foi a actitude das masas populares.
O 18 de agosto, á súa chegada a La Paz houbo un auténtico clamor popular, endexamais país algún rendeu maior homenaxe a un home. A mesma escena repetiuse cando o Libertador chegou a Oruro, despois a Potosí e ao remate a Chuquisaca.
Este clamor da poboación, conmoveu a Bolívar, quen de bo grao aceptou a Presidencia da República e chamoulle súa "Filla Predilecta" á nova Nación.
A República editar
Simón Bolívar deixa ao pouco tempo a presidencia (1826) tras nomear ó xeneral Antonio José de Sucre presidente da República, quen como segundo Mandatario gobernou ata 1828, ano no que unha serie de revoltas lle fixeron renunciar ó mando presidencial. Despois duns meses de inestabilidade política, foi nomeado presidente pola Asemblea Nacional o mariscal Andrés de Santa Cruz no ano 1829, converténdose na figura central do período independente. Consegue crear a Confederación Peruano-Boliviana no ano 1836, que ese estendía dende o Pacífico ata os actuais límites orientais de Bolivia e da que foi nomeado protector; isto provocou resquemores co veciño país de Chile, que axiña desembocaron en accións armadas. Finalmente foi derrotado na Batalla de Yungay no ano 1839, no que se disolveu a Confederación; entre os actos administrativos máis sobresaíntes dos seus dez anos de frutífero goberno entre 1829 e 1839, están os de impulsa-los primeiros códigos do continente e promove-lo país entre os seus pares.
Despois destes sucesos veu un período de anarquía no que ocuparon o poder entre outros José Miguel de Velasco, o primeiro presidente que gobernou o país en catro diferentes oportunidades, no lapso de 20 anos. José Ballivián que se caracterizou por manter o alto prestixio da República, perfeccionou o ordenamento xurídico; A vitoria de Ingavi consolidou a independencia e soberanía boliviana. Ballivián gobernou ata o 23 de decembro de 1847.
Novas revoltas promovidas en parte por Velasco, que ocupou por cuarta vez o poder; contribuíron a sucederlle unha serie de gobernos militares: o máis importante deles e quizais o goberno populista de Manuel Isidoro Belzu entre os anos 1848 e 1855. En setembro de 1857 unha revolución dálle o mando presidencial a un civil, José María Linares Lizarazu; e no seu goberno diminuíu o poder do exército para que non incubase novas revolucións. Ademais innovou na organización xudicial e administrativa: no ano 1859 publicouse o primeiro mapa de Bolivia, trazado polo Sr. Lucio Camacho en base a datos achegados polos xenerais Mariano Mejía e Juan Ondarza. Derrocado por un golpe de Estado en 1861, sucedeulle José Maria de Achá, un dos membros do triunvirato que encabezou a conxura. Ditou a Lei de Imprenta, implantou o servizo de correos co uso de estampiñas, fundou a poboación de Rurrenabaque e mediante un novo golpe militar no ano 1864 tomou o poder Mariano Melgarejo, e o seu goberno tivo negativas consecuencias para o país. Disposicións arbitrarias e irracionais determinaron inconvenientes acordos co Brasil e Chile, que fixeron perder a Bolivia grandes extensións do seu territorio.
Durante a presidencia de Hilarión Daza (que depuxera a Frías no 1856) en febreiro de 1879 Chile invadiu o Litoral boliviano debido ao incumprimento boliviano do tratado de 1874 Antofagasta desatándose a chamada Guerra do Pacífico, debido a que enfrontou aos invasores coa alianza de Bolivia e o Perú.
O conflito orixinouse polos intereses de explotación do guano e o salitre. O desastroso resultado desta guerra foi a perda de Bolivia do seu acceso libre e soberano ó océano Pacífico.
Hilarión Daza foi destituído da primeira maxistratura e do mando do exército en decembro de 1879, por imposición do propio pobo e da cúpula militar; abandonou o país ao pouco tempo. En 1880 foi nomeado presidente Narciso Campero. Comezou así un longo período de estabilidade democrática denominada "da oligarquía conservadora-liberal", apoiada primeiro na economía do mineral de prata do sur, cuxo centro era Sucre, e despois na minería do estaño e o seu centro seguía o eixo Oruro-La Paz. Sucedéronlle Gregorio Pacheco no ano 1884 (un presidente de longa traxectoria filantrópica) e Aniceto Arce en 1888. Durante o goberno deste último empezou a funcionar o primeiro ferrocarril público do país. En 1899 os liberais derrotaron aos conservadores na chamada revolución federal encabezada polo coronel José Manuel Blanco á fronte dunha xunta federal de goberno, que asumiu o poder nese ano; foi entón cando se trasladou a capital dende Sucre a La Paz. Nesta época iniciouse a era do estaño, o cal substituíu a prata coma principal fonte de divisas, producindo un dramático cambio na economía boliviana. A figura descollante do momento foi Simón I. Patiño, mineiro do estaño que chegou a ser un dos homes máis ricos e poderosos do mundo.
Con José Manuel Pando naceu o "período liberal" dos anos 1899-1920 no que se sucederon varios gobernos elixidos democraticamente, sendo os máis importantes os de Ismael Montes (1904-1909) e (1913-1917).
O breve auxe da goma elástica conduciu nos anos 1903-1904 a un conflito co Brasil polo dominio do eixo Beni-Pando, gran produtor do citado material.
Trala guerra do Acre, rexión fronteiriza co Brasil de 355.242 km² de extensión, o 7 de novembro de 1903 firmouse o Tratado de Petrópolis, que cedeu ao veciño país toda a área en conflito.
Adicionalmente no 1904 Bolivia asinou un tratado de paz con Chile, no que cedía os territorios gañados por este na Guerra do Pacífico a cambio da construción do ferrocarril Arica-La Paz.
Era contemporánea editar
En 1932 o país encarou a Guerra do Chaco con Paraguai, o maior conflito bélico da historia boliviana: tres anos de continuas derrotas, con poucas batallas gañadas en medio dun continuo retroceso que finalmente concluíu en Villamontes, onde os contrafortes cordilleiranos axudaron ao exército de Bolivia a deter a avanzada inimiga.
En abril de 1952 estoupou unha revolución organizada polo Movemento Nacionalista Revolucionario fundado en 1941 por Víctor Paz Estenssoro, que agrupaba ós intelectuais radicais de clase media, que se fixo forte durante o goberno de Villarroel, en 1943-1946 ao unirse a el a gran maioría dos sindicatos mineiros dirixidos polo líder Juan Lechin Oquendo. Despois de sanguentas loitas conducidas polo subxefe do MNR, Hernán Siles, Paz Estensoro, que volveu do exilio en Buenos Aires, fíxose cargo da presidencia. O novo goberno comezou de inmediato a troca-la estrutura do réxime anterior; estableceu o monopolio na exportación de estaño e nacionalizou as minas, antes en mans de tres familias poderosas. Alentouse tamén unha política petroleira, permitindo a explotación e exportación a compañías estranxeiras.
Coa reforma agraria, promulgada en agosto de 1953, procedeuse á parcelación de terras, distribuíndo grandes extensións entre os indíxenas no transcurso dos anos seguintes.
En agosto de 1956 asumiu a presidencia Hernán Siles Zuazo, quen acompañara a Paz Estenssoro en calidade de vicepresidente.
Durante o seu mandato presidencial, dedicouse inicialmente á tarefa de reordena-la economía e estabiliza-la moeda. Foi pouco o que fixo en tres anos de goberno, porque tivo que facer fronte, permanentemente, á oposición encabezada pola Falanxe Socialista Boliviana (FSB); nese tempo 1958 tivo lugar a morte de Oscar Unzaga de la Vega, líder da FSB.
Entregou a presidencia a Víctor Paz Estenssoro en agosto de 1960, sendo pouco despois nomeado embaixador no Uruguai e en España.
En 1964 volveu ao país para opoñerse ós propósitos de Paz Estensoro de prorroga-lo seu mandato, polo que resultou expulsado do seu partido, o MNR.
Na década de 1978-1979-1980, participou nas eleccións como candidato presidencial pola UDP (Unidade Democrática e Popular) que aglutina ó seu partido o MIR (Movemento de Esquerda Revolucionaria) e o consumismo moscovita.
A primeira das eleccións foi anulada, pero gañou por voto relativo as eleccións de 1979 e 1980, circunstancias que lle permitiron asumi-lo mando da nación elixido polo Congreso de 1980, que se xuntou en outubro de 1982. Este —o seu segundo goberno— foi desastroso pois non puido levar adiante as accións encamiñadas a conte-la forte inflación, e careceu de pulo e autoridade, o que levou ao país a un crecente estado de anarquía. A errática política económica empeorou a situación; finalmente deixou o goberno o 6 de agosto de 1985.
Durante o goberno o Poder Lexislativo conclúe a nova Constitución Política vixente dende o ano 1967. Na súa xestión produciuse nas minas o masacre de San Juan.
No mes de novembro de 1966 comezaron as accións guerrilleiras comandadas polo Che Guevara, que finalmente foi sufocada en Ñancahuazú, onde o líder arxentino perdeu a vida.
O día 29 de abril de 1969 o Xeneral Barrientos sufriu un accidente no que morreu cando o seu helicóptero caeu a terra mentres viaxaba dende Arque a Cochabamba.
Luis Adolfo Siles Salinas, asumiu a presidencia da República por mandato da Constitución, pois foi candidato con Barrientos á Vicepresidencia; cargo que asumiu. Sendo Presidente nato do Congreso Nacional, ata o día da morte de Barrientos. O período de goberno foi curto e intranscendente (cinco meses), pois é derrocado en setembro de 1969 por Alfredo Ovando Candía, quen á súa vez, tamén nun período relativamente curto (un ano e 11 días), adoptou medidas tan importantes como sorprendentes, abolindo a severa lei de Seguridade do Estado; houbo liberdade para a cidadanía e para a prensa; e os dirixentes obreiros foron autorizados a reorganiza-la COB (Central Obreira Boliviana), decretou a nacionalización de tódalas concesións outorgadas a Bolivia Gulf Oil Company.
Unha parte do Exército, encabezada polo Xeneral Rogelio Miranda, Comandante do Exército en outubro de 1970, obriga ao Xeneral Ovando a renunciar, fórmase unha xunta militar, sen ningún efecto, xa que un contragolpe de tendencia esquerdista levou ó poder ao Xeneral Juan José Torrez, xurando nos balcóns do Pazo de Goberno, o día 7 de outubro de 1970.
A debilidade do seu goberno posibilitaron un novo golpe militar que levou á presidencia a Hugo Banzer o 21 de agosto de 1970.
Gobernos militares editar
O goberno militar levou a cabo unha política de reformas económicas conservadoras, como a reapertura da industria das minas de estaño aos investimentos privados estranxeiros. En xullo de 1966 René Barrientos foi elixido presidente xa coma civil. Porén, viuse obrigado a depender dos militares para poder enfrontarse aos movementos guerrilleiros que comezaran a actuar nas rexións montañosas. No mes de outubro de 1967, o Exército boliviano anuncio a derrota dos rebeldes nun lugar preto a Ciudad de Vallegrande. Capturouse no campo de batalla ao Che Guevara, sendo pouco despois executado. Barrientos morreu nun estraño accidente de helicóptero, en abril do ano 1969. Sucedéronse no poder unha serie de gobernos de curta duración, a maioría militares e en agosto de 1971 o Xeneral Juan José Torres, foi derrocado por un golpe de Estado encabezado polo coronel Hugo Banzer.
O réxime de Hugo Banzer virou rapidamente dende unha posición relativamente moderada a unha maior represión, suprimiu o movemento obreiro, suspendeu tódolos dereitos civís e mandou tropas ós centros mineiros. En 1978 Banzer dimitiu e unha xunta militar fíxose co poder. A comezos da década de 1980 o forte crecemento económico da década anterior que se mantivera polos altos prezos do estaño no mercado mundial deu paso á crise. A caída do prezo do mineral e a mala administración dos réximes militares deixaron a Bolivia cunha inmensa débeda, unha situación hiperinflacionaria e un descenso dos ingresos por exportacións. A exportación ilegal de cocaína foi o principal recurso que lle procurou divisas, polo que Estados Unidos apertou ao goberno boliviano para que tomara medidas efectivas contra o tráfico desta droga.
Gobernos democráticos editar
En outubro de 1982 Hernán Siles Zuazo tomou de novo posesión da presidencia. Enfrontouse con varias crises ministeriais e foi incapaz de resolver os problemas económicos do país, bastante urxentes debido ao pago dos intereses da débeda externa aos bancos internacionais. Siles dimitiu e convocou eleccións anticipadas; o Congreso volveu reclamar a Víctor Paz Estenssoro como presidente. O seu novo goberno tentou cortar a produción de coca e a venda de cocaína coa colaboración das tropas estadounidenses, pero esta medida, ademais de ser impopular, só obtivo un éxito parcial. O principal logro de Paz Estenssoro foi unha nova política económica que freou un hiperinflación da orde do 27.000% entre xaneiro e agosto de 1985, e que foi exportada a outros países de América. Jaime Paz Zamora, que fora o terceiro candidato máis votado nas eleccións de maio de 1989, asumiu en agosto a presidencia do país despois de recibir o apoio de Acción Democrática Nacionalista (ADN), grupo político de dereita.
As seguintes eleccións, celebradas en xuño de 1993, deron a vitoria ao empresario mineiro Gonzalo Sánchez de Lozada, quen asumiu a presidencia, en tanto que o dirixente aimará Víctor Hugo Cárdenas, accedía á vicepresidencia. Así mesmo, as eleccións para o Congreso, o MNR obtivo a maioría, substituíndo a coalición de centro-esquerda ata ese momento no poder. Lozada, que fora ministro de Planeamiento e Coordinación antes da súa elección como presidente, introduciu algunhas das medidas máis severas de reforma económica postas en práctica polos países fortemente endebedados: ampla privatización de empresas estatais, redución dos gastos en servizos sociais e nos programas de educación e peche de moitas das minas. O estrito control dos gastos estatais axudou a reducir a inflación a un 6,5% en 1995, pero os custos sociais foron moi altos. O seu programa de goberno, denominado "Plan de Todos", consistiu na capitalización, a participación popular, a reforma educativa e a descentralización administrativa.
Nas eleccións presidenciais de xuño de 1997 resultou vencedor o expresidente Hugo Banzer, o cal, sen contar coa maioría absoluta, recibiu inicialmente o apoio do tamén expresidente Jaime Paz Zamora e o seu partido, o Movemento da Esquerda Revolucionaria (MIR), quen deste xeito lle devolvía o favor por apoiar cos seus deputados de Acción Democrática Nacionalista (ADN) a gobernabilidade do país durante o seu mandato. En xuño de 1999, Banzer houbo de cambiar á metade dos membros do seu goberno, tras un grave escándalo que saíu á luz cando ese mesmo mes se produciu a inesperada renuncia do ministro do Interior, Guido Nayar, quen criticou a corrupción e ineficiencia gobernamentais. O presidente decretou o 8 de abril de 2000 o estado de sitio, co obxecto de deter a vaga de protestas que tiña lugar en Cochabamba, pero non puido conter con esa medida un violento estoupido social causado pola pobreza extrema do campesiñado indíxena, ata que asinou seis días despois cos representantes sindicais destes unha serie de acordos.
O día 20 de abril de 2000, catro días antes de que os membros do seu goberno presentasen en pleno a dimisión, Banzer suspendeu o estado de sitio. Nomeou un novo goberno presentaba en bloque a súa dimisión trala grave crise social vivida en Bolivia desde setembro. Esta, caracterizada por folgas, cortes de estradas e enfrontamentos con forzas militares (sobre todo nos departamentos da Paz, Cochabamba e Santa Cruz) estivo protagonizada por indíxenas e determinados sindicatos, defensores do dereito dos campesiños ao cultivo de coca e contrarios ás intencións gobernamentais de erradicalo e substituílo polo doutros produtos.
Doente de cancro de pulmón, Banzer renunciou o 6 de agosto de 2001 á presidencia e foi substituído nas mesmas polo que ata entón fora o seu vicepresidente, Jorge Quiroga. Este mantívose no goberno ata o 6 de agosto de 2002, completando o quinquenio para o cal fora elixido Banzer. O seu sucesor foi Gonzalo Sánchez de Lozada, cuxa candidatura polo MNR foi a máis votada nas eleccións presidenciais celebradas o 30 de xuño dese mesmo ano. Ao recibir só o 22,5% dos sufraxios (polo 20,94% de Evo Morais, líder indíxena do Movemento ao Socialismo, MAIS; do 20.91% de Manfred Reyes Villa, candidato de Nova Forza Repúblicana, NFR; e do 16.3% de Jaime Paz Zamora, novamente presentado polo MIR), Sánchez de Lozada precisou a designación do novo Congreso Nacional (cuxos membros foron elixidos ese mesmo día), para a cal competiu con Morais e que logra grazas ao voto dos seus parlamentarios e dos precedentes doutros partidos, principalmente o MIR. Gonzalo Sánchez de Lozada e Jaime Paz Zamora selaron antes o denominado "Plan Bolivia de Responsabilidade Nacional", pacto de gobernabilidade entre ambas as formacións baseado nunha futura política que tivese por eixe principal a creación de emprego e de riqueza.
O novo presidente anuncia en febreiro de 2003 unha serie de impopulares medidas económicas, entre elas un novo imposto sobre salarios, que xerou protestas en todo o país. Sánchez de Lozada retirou o seu proxecto, pero a grave crise suscitada, salpicada de violentos incidentes, motivou a dimisión de todos os membros do seu goberno. No seguinte mes de agosto, para intentar poñer fin á crise que vivía o país, Sánchez de Lozada chegou a un acordo co partido da oposición NFR, que entrou no executivo. O plan gobernamental de custear proxectos sanitarios e educativos cos beneficio da exportación de gas natural xerou novos descontentos, principalmente, pola posibilidade de que o transporte do devandito produto se efectuara a través dun porto chileno; así, en setembro e outubro de 2003 sucedéronse novas manifestacións promovidas pola Central Obreira Bolivia (COB) e pola Confederación Sindical Única de Traballadores Campesiños de Bolivia, que tamén convocaron un paro xeral indefinido. O movemento popular tamén foi catalizado polo MAIS e polo Movimiento Indígena Pachakuti. A revolta estendeuse ás principais cidades do país, onde o clima era, practicamente, de aberta insurrección. Antes esta situación, que produciu escisións no executivo, Sánchez de Lozada dimitiu o 17 de outubro.
Século XXI editar
No 2003 tras unha seria crise política e económica que forzou a renuncia do presidente Gonzalo Sánchez de Lozada, e foi substituído na presidencia da República polo vicrepresidente, Carlos Mesa, un feroz antichileno que se logrou manter no poder durante un tempo en base a ataques a Chile, o cal formou un gabinete integrado por políticos non adscritos a partido algún, coa intención de poñer fin ao conflito e alcanzar a reconciliación nacional. Pouco logo do seu investidura, Mesa comprometeuse a convocar un referendo no que os bolivianos deberián pronunciarse sobre a cuestión da exportación de gas natural.
Para o ano 2005, Bolivia viviu masivas protestas pola nacionalización dos hidrocarburos (gas e petróleo). A falta dunha conciencia e identidade nacional fixo máis evidente a fragmentación que a nación tivo historicamente. A resposta do estado, para controlar as protestas, foi desmedida e violenta. Doutra banda, os departamentos periféricos, que aportan significativamente máis ao PIB de Bolivia pediron a súa autonomía e liberación da histórica hexemonía andina (que provén da época da colonia). Para atender estas peticións, Mesa ofreceu convocar a un proceso constituínte que debata estas cuestións, pero ningunha das partes parece convencida de que a oferta sexa a máis apropiada.
En 2005 o presidente constitucional Carlos Mesa renunciou á presidencia logo de distintos disturbios sociais. O seu sucesor foi o presidente da Corte Suprema Eduardo Rodríguez Veltzé, o cal acordou chamar a eleccións en decembro de 2005. Devanditas eleccións celebráronse o día domingo 18 de decembro.
Resultando gañador o líder dos cocaleiros Evo Morales. Asumiu o poder o 22 de xaneiro de 2006 como o primeiro mandatario boliviano en ser electo Presidente da República en primeira volta en máis de 30 anos, e o primeiro presidente que gaña unha elección democraticamente con máis do 50% dos votos.