Hábeas corpus

O hábeas corpus é unha institución xurídica que obriga a que toda persoa detida sexa presentada nun prazo preventivo determinado perante o xuíz de instrución, que podería ordenar a liberdade inmediata do detido se non encontrase motivo suficiente de arresto.

Petición de Hábeas Corpus de 1924 ao Supremo Tribunal Federal do Brasil.

O termo é unha locución latina que provén do latín hábeās corpus [ad subiiciendum] 'que teñas [o teu] corpo [para entregar]', 'terás o teu corpo libre', sendo hábeās a segunda persoa singular do presente de subxuntivo do verbo latino habēre ‘ter’. Ou pode ser chamado igualmente como "corpo presente" ou "persoa presente".

Orixe e obxecto desta institución

Aínda que o hábeas corpus como acción ou remedio na forma e desenvolvemento con que existe hoxe como institución non existiu en Roma, as palabras latinas con que se lle denomina, denotan que a súa orixe provén do dereito romano.

Na época dos Pretores e co nome de «Interdito» xa era designado nas pandectas baixo o título de Homine libero exhibendo e os compiladores de devandito corpo legal romano transcribían un comentario do xurisconsulto Ulpiano, que dicía:

«Este remedio foi instituído para protexer a liberdade persoal a fin de que ningunha persoa libre natural fose detida.»

A palabra “persoa libre” engadía a calquera neno ou adulto, home ou muller, sexa un ou sexan varios, que eran sui juris, deducíndose deica que este remedio era para devolver a condición de persoa libre á aquela a quen se intentou converter en escravo sen motivos legais; é dicir, que con este interdito xa se devolvía a liberdade a aqueles a quen se lles privaba dela cunha escravitude ilegal.

Ben xurídico que tutela

O hábeas corpus, no dereito comparado, tutela dous dereitos fundamentais: a liberdade individual relativa á súa liberdade de movemento e, xa que logo, a non ser obxecto de detencións arbitrarias, e o dereito á integridade persoal, a non ser obxecto de danos na súa persoa, como lesións, tortura ou morte. Nese sentido, ten como propósito o repoñer as cousas ao estado anterior á privación, perturbación ou ameaza de devanditos dereitos, polo cal ten un carácter sumario (urxente) e potencialmente eventual, en tanto se autoriza desde que aparece posible unha violación eventual a estes dereitos, para evitar que a violación se torne irreparable. Loxicamente, de tornarse irreparable a violación, a acción de garantía perde o seu obxecto (subtracción da materia) ademais de poucos deberes nas constitucións mundiais.

Regulación en España

Constitución Española de 1978 onde se establece o hábeas corpus.

Na historia xurídica española figura no denominado recurso das persoas do Reino de Aragón 1428 e nas Constitucións de 1869 e 1876. En 1526 o Foro Novo do Señorío de Biscaia establece o hábeas corpus no seu territorio.

O art. 17.4 da Constitución española de 1978 sinala que «A lei regulará un procedemento de hábeas corpus para producir a inmediata posta a disposición xudicial de toda persoa detida ilegalmente. Así mesmo, por lei determinarase o prazo máximo de duración da prisión provisional.»

O procedemento de hábeas corpus atópase regulado no ordenamento xurídico español pola Lei Orgánica 6/1984 de 24 de maio, na que se desenvolve a garantía constitucional que permite a quen se atope baixo arresto ou en privación de liberdade solicite pasar de inmediato a disposición xudicial. O art. 1 da L. Ou. 6/1984 de 24 de maio considera persoas detidas ilegalmente:

• As que o foren por unha autoridade, axente da mesma, persoa funcionaria pública ou particular, sen que concorran os supostos legais, ou sen cumprírense as formalidades previdas e requisitos esixidos polas Leis.
• As que estean ilicitamente internadas en calquera establecemento ou lugar.
• As que o estivesen por prazo superior ao sinalado nas Leis se, transcorrido o mesmo, non fosen postas en liberdade ou entregadas ao tribunal máis próximo ao lugar da detención.
• As privadas de liberdade a quen non lles sexan respectados os dereitos que a Constitución e as leis procesuais garanten a toda persoa detida.

O artigo 3 da citada Lei determina quen teñen lexitimidade para solicitar o procedemento, que son:

• A persoa detida, cónxuxe, descendentes, ascendentes e irmás ou irmáns.
• O Defensor do Pobo.
• O Ministerio Fiscal.
• A Xuíza ou Xuíz de Instrución competente pode iniciar de oficio (instar) o proceso.

A solicitude ha de cursarse ante o xulgado de instrución de garda do lugar onde se dea a privación de liberdade, a detención ou ben no lugar onde se teña a última noticia do seu paradoiro. No xulgado competente adoptaranse as resolucións oportunas para coñecer de inmediato do estado da persoa privada de liberdade, solicitando para iso da autoridade custodia da persoa detida toda a información necesaria. No prazo de 24 horas desde que se acorde a incoación do procedemento mediante auto, o xuíz oirá á persoa privada de liberdade, ao Ministerio Fiscal e a quen ordenou a detención e o responsable da custodia do mesmo, resolvendo o que proceda sobre a legalidade ou ilegalidade da privación de liberdade e ordenando, en cada caso, a continuación da detención ou a inmediata posta en liberdade do detido.

Existe unha sentenza do Tribunal Constitucional de 1998, que considerou que o avogado do detido podería solicitar o hábeas corpus en nome do detido, sempre que sexa apoderado, tácita ou expresamente para ese efecto.

O hábeas corpus mundial

Diversas organizacións promoven entre os seus principios o dereito de acceder ao hábeas corpus mundial (establecemento dunha xurisdición que abranguería todas as nacións e todo o territorio do planeta terra) como parte fundamental dos dereitos humanos. Así mesmo, sobre a realidade das diversas lexislacións nacionais e acordos internacionais existentes, estas organizacións promoven a aplicación do hábeas corpus aos detidos sen motivación legal.

Entre esas organizacións atópase Amnistía Internacional -organización creada en 1961-, Human Rights Watch e World organization for human rights -as dúas últimas nos Estados Unidos de América-. Entre os seus promotores está o avogado Luís Kutner, creador do movemento por un hábeas corpus mundial World hábeas corpus.

Para a efectividade dun hábeas corpus mundial é imprescindible a existencia dun tribunal internacional que vele polo seu cumprimento e garanta os dereitos ante as detencións ilegais e torturas.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Recompilación de usos na prensa escritaArquivado 15 de marzo de 2016 en Wayback Machine.
• Humans Right Watch