Errico Malatesta

Errico Malatesta, nado o 14 de decembro de 1853 en Santa Maria Maggiore (Campania) e finado o 22 de xullo de 1932 en Roma, é un dos grandes teóricos do anarquismo moderno. Pechou a etapa dos clásicos anarquistas, xunto con Pierre Joseph Proudhon, Mikhail Bakunin e Piotr Kropotkin.

Errico Malatesta

Biografía
Nacemento	4 de decembro de 1853 Santa Maria Capua Vetere (pt)
Morte	22 de xullo de 1932 (78 anos) Roma
Causa da morte	Morte natural  (Pneumonía )
Lugar de sepultura	Campo di Verano (pt)
Datos persoais
País de nacionalidade	Reino de Italia (1861–1932)
Ideoloxía política	Anarquismo
Relixión	Ateísmo
Educación	Universidade de Nápoles Frederico II
Actividade
Ocupación	activista , xornalista , sindicalista , revolucionario , escritor , anarquista
Membro de	Primeira Internacional
Lingua	Lingua italiana
Obra
Obras destacables Q99204156 (1884) Between Peasants (en) (1891) Anarchy (en) (1920) An Anarchist Program (en)

Biografía

O seu pensamento post-materialista abre unha corrente ata o momento inexistente na teoría anarquista, o que lle creará un conflito ideolóxico con Kropotkin, ó que considera próximo ó positivismo. As súas teorías influirán nas novas correntes filosóficas que xorden a finais do século XIX e comezos do XX en torno ó neokantismo e neoidealismo.

Errico Malatesta naceu nun contexto familiar pequeno-burgués do que se desprenderá ó comezar o seu activismo político traballando en diferentes oficios, entre eles o de electricista. O seu activismo político empeza con 17 anos, ó interesarse pola Internacional e o socialismo antiautoritario. En 1872 coñece a Bakunin, do que se considerará discípulo. Posteriormente, Malatesta inicia un período de viaxes coa finalidade de participar en distintas axitacións sociais, percorrendo lugares como Suíza, España, Exipto, Romanía, Francia, Bélxica ou Inglaterra. En marzo de 1885, para evitar a persecución en Europa, decide fuxir a Arxentina. Alá fundará sindicatos (como a Sociedad de Resistencia Cosmopolita de Obreros Panaderos) e promoverá a organización do proletariado, á vez que se introducirá en fortes loitas ideolóxicas con anarquistas individualistas.

En 1889 volve a Italia e inicia unha longa etapa de creación e fundación de periódicos e revistas libertarias como L'Associazione (1889), L'Agitazione (1897), L'Internazionale (1901), La Rivoluzione Sociale (1902), Volontà (1913), Umanità Nova (1920) ou Pensiero e Volontà (1924), sendo as tres últimas moi importantes polo seu prestixio entre a prensa anarquista internacional da época. En 1891 en Suíza, funda o Partido Socialista Revolucionario Anárquico Italiano, unindo anarquistas ciprinianos e anarquistas propiamente ditos. Despois de ser condenado a sete meses de cárcere en Italia e a arresto domiciliario, escapa a Inglaterra desde onde axiña pasa ós Estados Unidos. En 1900 vive na Habana, e posteriormente en Nova York e Londres, onde traballa de mecánico electricista durante 13 anos, atento sempre ós movementos sociais e a manterse ó día co pensamento científico e filosófico.

En 1907, no Congreso Internacional Anarquista de Ámsterdam, volve a verse envolto en pugnas contra os anarquistas individualistas. Ese mesmo ano publicará polémicos artigos atacando o sindicalismo como cumio do anarquismo. Non prefería a participación dos anarquistas en sindicatos, senón a fusión dos mesmos. Sostiña a necesidade da participación nos sindicatos (e outras organizacións populares de loita), pero á vez que a necesidade da organización política dos anarquistas.

En 1914 interveu no Congreso do Fascio Comunista Anarchico, e participa nunha campaña insurreccional dirixida contra a monarquía de Savoia e o Vaticano. Coa chegada da primeira guerra mundial, Malatesta amósase absolutamente partidario da oposición activa ó esforzo de guerra en tódolos países, por considerala unha guerra fratricida en proveito dos intereses de minorías explotadoras. Isto producirá a separación ideolóxica con Kropotkin (partidario da aliñación con Francia e Inglaterra). A separación exemplifícase coa oposición de Malatesta ó "Manifesto dos 16" de Kropotkin.

En 1920 ten lugar unha serie de ocupacións de fábricas por parte dos traballadores, onde Malatesta participa como inspirador do movemento desde a Unione Sindicale Italiana. Coa chegada de Mussolini, Malatesta é procesado pola súa participación antifascista en varias revistas. Prisioneiro no seu domicilio, illado e reprimido polo fascismo, morre o 22 de xullo de 1932 en Roma.

As súas teorías foron desenvoltas basicamente nun gran número de revistas e periódicos que fundou e nos que participou activamente.

Alonxamento ideolóxico con Kropotkin

As teorías de Malatesta teñen unha base e unha orixe en Kropotkin, malia as diferenzas en certos puntos, aumentando este distanciamento ó longo das súas vidas. Estas diferenzas poden resumirse en catro puntos:

• Malatesta cre que o anarquismo non se pode basear no cientifismo. Afirma que o anarquismo é un ideal ético e social proposto á vontade libre dos homes, sendo a anarquía unha orde natural, harmonía de necesidades e intereses de todos, liberdade completa no sentido dunha solidariedade así mesmo completa, dándolle un sentido ético e non científico á definición.
• Malatesta afirma que a vontade e a conduta do home non están predeterminadas, pois o home fórmase socialmente.
• Critica a teoría de Kropotkin de "Tomar do montón" (Tomar o necesario que haxa nos primeiros momentos revolucionarios). Malatesta afirma que non se debe esperar para empezar a producir, e que non hai tal montón, porque para el a abundancia só se acadaba co socialismo.
• Mentres Kropotkin apostaba pola intervención da clase obreira na primeira guerra mundial xunto con Francia e Inglaterra, Malatesta foi un fervoroso opositor á participación proletaria na guerra, véndoa como unha simple loita entre dous bandos igualmente imperialistas e pro-capitalistas.

Visión sobre o sindicalismo

Seguindo co seu pensamento, cabe destacar a súa particular visión sobre o sindicato e a súa función dentro do movemento anarquista. Malatesta parte da premisa de que o sindicato é necesario, e que os anarquistas deben participar nel ou fundalo se non existe. Malia isto, afirma que o sindicato é un medio e non un fin. Esta idea baséase nas súas sospeitas sobre o feito de que o sindicato, se non se ten clara a súa función e é confundido cunha organización política, pode converterse nun pseudopartido, con tendencias xerarquizantes e autoritarias cara á maioría dos participantes que se acercan polo seu carácter reivindicativo. Á vez, cre que o sindicalismo non debe caer no erro do oportunismo e conformismo social, nin na pura defensa dos intereses particulares, se ben recoñece que hai unha tendencia no propio sindicalismo que o leva a caer niso (de aí a necesidade da organización anarquista separada). Moitos anarquistas vían na experiencia da CGT francesa e no declinamento do sindicalismo revolucionario ante a represión dos Estados e as concesións dos mesmos cara sectores moderados e negociadores, un claro exemplo das teses de Malatesta.

Concepción económica

A postura de Malatesta respecto á concepción económica vai mudando co tempo. Nun primeiro período coincide con Kropotkin ó considerar o comunismo como un sistema económico ideal. Para el, comunismo significa que "todos traballan e todos gozan de todo. Basta só saber cales son as cousas que se necesitan para satisfacer a todos e facer de modo que todas estas cosas sexan abundantemente producidas". Segundo o autor, non tería que existir nin a moeda nin nada que a substituíse, aínda que si un rexistro das cousas pedidas e as producidas a fin de ter a produción á altura das necesidades. Di que "o que queremos facer pola forza é pór en común os terreos, materias primas, instrumentos de traballo, edificios e tódalas riquezas que actualmente existen" non se refire ó establecemento do comunismo, senón á toma dos medios de produción por parte dos traballadores que os poñen en funcionamento.

Malia esta afirmación, nunha segunda etapa da súa vida substitúe este dogmatismo económico por outra idea: a de que cada localidade de persoas experimente o seu sistema económico (mutualismo, cooperativismo, colectivismo ou comunismo). Aínda que Malatesta está aberto a que as comunidades asuman o sistema económico que prefiran, ten a certeza de que todas acabarán asimilando o comunismo como sistema económico ideal. Deste modo afirma que "Referente ó modo de organizarse e de distribuír a produción o pobo fará o que queira, tanto máis canto que na práctica pode verse cal é o mellor sistema. (...) Cando se vexa que sistema é o mellor, os demais irano adoptando".

Organización política e social

Sobre a organización política Malatesta segue un método moi didáctico: en primeiro lugar define a orixe do Estado e do goberno, posteriormente fai unha crítica ó sistema de estado e de goberno na actualidade, e finalmente propón a alternativa do anarquismo como organización social e política.

Para Malatesta a palabra Estado significa o conxunto de institucións que subtraen ó pobo a xestión dos seus propios asuntos, para, mediante a delegación, confiar a algúns individuos a facultade de facer leis sobre todos e para todos. Ademais, Malatesta insiste no feito de entender como sinónimos Estado e goberno. A abolición do estado será, segundo el, a abolición de organización política que se apoia na autoridade, e á vez, a construción dunha sociedade libre e anti-autoritaria cos motores da harmonía e o concurso voluntario, para satisfacer tódalas necesidades sociais.

Á vez, rexeita dous tipos de definicións de Estado: A que o define como vínculo de conexión social, xa que por conseguinte, anarquía se podería entender como disgregación social. E a que o define soamente como poder central, xa que consecuentemente anarquía se podería entender como cantonalismo e comunalismo. Por estas dúas razóns, Malatesta propón evitar a frase "abolición do estado" e substituíla por "abolición do goberno".

Sobre o concepto de goberno, Malatesta apunta que este se constituíu historicamente a partir dun feito de forza (usurpación) ou da imposición por parte dun grupo social (predominio da minoría sobre a maioría). Respecto a este concepto, o autor dános dous definicións contrapostas. A primeira (segundo Malatesta a dada polo Goberno) consiste en entender goberno como unha entidade moral que contén atributos de razón, xustiza e independencia, cun poder social abstracto. A segunda definición, (segundo Malatesta a dada polos anarquistas) define o goberno como un conxunto de gobernantes que lexislan para regulamentar as relacións do home, que decretan, que forzan ó servizo militar, que castigan, que monopolizan, que declaran a guerra e que obrigan a todo o mundo coa finalidade de designios particulares. A súa crítica ó goberno baséase no feito de que os gobernantes non poden estar excepcionalmente dotados para apartar os propios individuos das súas deliberacións.

Unha vez rexeitado por amplas razóns o concepto de Estado e goberno, Malatesta propón a anarquía como modelo social e político en substitución do modelo que impera na actualidade.

Segundo Malatesta, o anarquismo ten unha única razón de ser, e é a rebelión moral contra a inxustiza. O anarquismo nace cando alguén ve que as causas de todo mal son as loitas entre os homes co dominio dos vencedores e a explotación dos vencidos; a submisión duns ante os outros ó longo da historia, co consecuente nacemento do capitalismo, o estado e a propiedade privada.

Para Malatesta, a base fundamental do método anarquista é a liberdade. Para el anarquía significa "non goberno", sendo o pobo mesmo o que debe decidir que facer e cando facelo. No caso de darse situacións que non se poidan resolver de manera instantánea deberíase elixir delegados, que serían persoas escollidas entre as máis intelixentes pero sen ningunha autoridade sobre os demais. Engade que a organización debe empezarse desde abaixo e ir subindo gradualmente (do simple ó composto). A súa concepción organizativa baséase na existencia de moitas agrupacións, dentro das que existen os diferentes oficios, cos seus respectivos delegados. Estes serían responsables de levar as inquedanzas da agrupación ás asembleas, sendo as súas conclusións devoltas ás agrupacións. A finalidade da anarquía pódese resumir na necesidade de que xurda unha organización social que teña por obxectivo o benestar e a liberdade, a reunión e a fraternidade humana.

A súa pequena crítica ó movemento anarquista é que, segundo el, aínda que non se debe ver a anarquía como algo utópico e afastado, descoidouse moito o debate sobre como se chega a ela, despreocupándose dos medios e camiños para implantala. Á vez, fai algunhas aclaracións sobre o concepto de "anarquista" e critica ó pseudoanarquista. Segundo Malatesta, non basta para ser anarquista crer no ideal da anarquía, senón que hai que loitar para acadala, reclamando sempre liberdade e xustiza. Tamén rexeita o feito de aparellar o concepto de rebelde ó de anarquista. Define ós rebeldes como individuos pertencentes á clase oprimida que non rexeitan converterse en opresores; individuos con mentalidade e sentimentos dun burgués frustrado. Por todo isto, rexeita a confusión entre rebelde e anarquista.

Concepción da democracia representativa

A súa crítica á democracia representativa céntrase no sufraxio universal. Este baséase soamente na cantidade, feito que non contempla a equidade. Afirma que o sufraxio universal non é máis que a capacidade de saber enganar ás masas, e que xera vencedores (co cinismo da metade máis un) e vencidos. Ademais, o feito de que o goberno sexa escollido por unha maioría non garante que sexa racional e xusto, nin que obre en favor dos intereses comúns. E ademais dos problemas estruturais do sufraxio universal, os mecanismos electorais non son capaces de representar autenticamente ás maiorías.

Para entender a orixe do parlamentarismo, Malatesta fala de dous tipos de opresións históricas: a opresión directa mediante a forza, ou a indirecta, que será a orixe do parlamentarismo. Así, o parlamentarismo moderno é a dominación da clase capitalista mediante a forza aplicada sutil e indirectamente. O autor exemplifica este engano afirmando que o proletariado, en moitos países, obtén maiorías nas eleccións do goberno, se ben isto non é máis que unha concesión da burguesía para evitar a emancipación absoluta do pobo. Así, o dereito de sufraxio concedido ó pobo non é máis que algo ilusorio e que só serve para consolidar o poder da burguesía, enganando de forma descarada ó proletariado. Por todo isto, Malatesta afirma que "aínda co sufraxio universal, o goberno continúa sendo o xendarme da burguesía."

Crítica ó marxismo e o bolxevismo

Esta crítica pode resumirse en catro puntos:

• Malatesta afirma que o comunismo non é o resultado lóxico e necesario das forzas económicas, senón o produto dunha conciencia xeneralizada da solidariedade entre os homes, diferenciándose do concepto marxista e bolxevique de comunismo.
• Critica o concepto de revolución que ten por meta instaurar o marxismo, pois para el non consiste na toma do poder por parte da clase obreira nin en implantar unha ditadura do proletariado; en oposición a isto, Malatesta considera a revolución como un medio para liquidar a todo goberno e para a toma de posesión, por parte dos grupos traballadores, da terra e os medios de produción.
• Para Malatesta a edificación dunha sociedade comunista debe concibirse como resultado dun longo proceso evolutivo, e non pode ser uniforme nin simultáneo. "Ningún sistema pode ser vital e liberar realmente á humanidade da atávica servidume, se non é froito dunha libre evolución".
• En relación á definición de rebelde vista anteriormente, pódese entender, aínda que sutilmente, que os individuos ós que se refire o autor (aqueles pertencentes á clase oprimida que non rexeitan a idea de converterse en opresores) responden claramente ós bolxeviques e á súa idea da ditadura do proletariado.

Antiindividualismo

Malatesta foi sempre contrario ó individualismo, o que lle provocou críticas entre algúns grupos anarquistas. Afirmaba que a acción social non é senón o resultado do conxunto das iniciativas individuais. Á vez, ve a necesidade de que a suma de individuos concorra ó mesmo obxecto para evitar diverxencias e oposicións. Afirma que o socialismo libertario é a vontade de impedir que certos individuos opriman ós outros, negando rotundamente a falsa definición de que o socialismo libertario se basea en aumentar a independencia individual en detrimento do social. O seu antiindividualismo dáse a coñecer ó afirmar que é imposible a existencia do individuo fóra da sociedade. O individuo humano existe mercede á sociedade, o contorno e a historia, entendendo a súa existencia como resultado de incontables xeracións pasadas e tamén como resultado da colaboración solidaria entre os seus contemporáneos. Malatesta chega a afirmar a imposibilidade do pleno individualismo, xa que calquera actitude individual inflúe directa ou indirectamente na sociedade. Así pois, contrapón o individualismo ó concepto de solidariedade.

O concepto de solidariedade

Este concepto foi amplamente estudado por Malatesta. Dicía que o principio básico da anarquía é a solidariedade voluntaria. A súa extensa teoría sobre a solidariedade empeza coas orixes desta. O ser humano, dentro do seu contorno natural, necesita asegurarse a existencia dun modo necesario, instintivo e inconsciente, mediante dous tipos de loita. A primeira, de carácter individual contra o seu contorno e contra outros individuos. A segunda, moito máis importante, mediante a cooperación, o apoio mutuo e a asociación contra factores naturais que negan o desenvolvemento e o benestar. Así pois, a conclusión é obvia: a cooperación é a única saída que o home ten para progresar. O home puido saír do estado de animalidade facendo uso do seu instinto de sociabilidade cooperativa, facendo que a conservación da especie mediante a solidariedade chegue a ser o fondo da natureza moral do home. Malatesta destaca a adquisición da linguaxe como factor vital para chegar á sociabilidade.

O home ten a capacidade de asociarse de modo extensivo. Isto distíngueo dos animais, pois a súa capacidade asociativa non chega máis alá dunha comunidade. Pola contra, as formigas poden asociarse dentro dun formigueiro, pero nunca coas formigas doutro formigueiro.

Malatesta coincide con Bakunin ó afirmar que a emancipación individual non é posible sen a emancipación colectiva, mediante a solidariedade.

O autor ve a solidariedade como un concepto natural e evolutivo ligado ó home. Malia isto, ve unha ruptura entre solidariedade e humanidade nun determinado momento da historia. Desde o momento en que algúns homes descubriron que podían aproveitarse da cooperación e solidariedade de tódolos outros, sometéronos baixo a súa dominación. Así, a solidariedade que debería ter chegado a tódalas relacións humanas, sufriu un cambio de dirección que comportou o nacemento da propiedade privada e o goberno. Deste modo desviouse a loita de todos para o benestar da humanidade pola loita de todos contra todos. Esta situación non pode mudar ata que os explotados de todo o mundo non se decaten de que a súa liberdade pasa pola posesión dos medios de produción, da terra e dos instrumentos de traballo, coa abolición da propiedade individual. Así, o goberno, principal defensor da propiedade privada, tamén debería desaparecer, de tal modo que a cooperación e a solidariedade volverían ser libres, voluntarias e directas, desenvolvéndose no seu máis alto grao.

Chegado o estado de anarquía a solidariedade expresaríase na libre organización do traballo, na distribución igualitaria de toda a produción, e o traballo polo benestar de todos (sendo este unha diversión desexada, xa que cada un podería escoller aquel traballo que se adaptase ás súas inclinacións).

Así pois, resumindo o amplo concepto de Malatesta sobre a solidariedade, debe dicir que esta é natural no home, que en determinado momento sofre un brusco cambio para ser aproveitada en beneficio duns poucos, sendo a proposta do autor a reubicación da solidariedade cara ao ben da humanidade chegando a un estado de anarquía, mediante a supresión da propiedade privada e do goberno.

Como conclusión, é preciso salientar a achega de Malatesta abrindo novos camiños no anarquismo do século XX. Este feito custoulle o distanciamento cos grandes clásicos, como Kropotkin.

É interesante rescatar a súa concepción sobre o sistema de estado e de goberno, a súa teoría sobre a solidariedade humana, o seu afastamento do positivismo e a súa particular visión experimentadora en relación ó modelo económico anarquista.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Anarquía y anarquismo Extracto do pensamento de Malatesta (en castelán)
• Malatesta. Pensamiento y acción revolucionarios (en castelán)