Clemente de Alexandría

Clemente de Alexandría (en latín, Titus Flavius Clemens), nado en Atenas a mediados do século II e finado entre os anos 211 e 216, foi o primeiro membro da igrexa de Alexandría en recibir notoriedade ademais de ser un dos máis destacados mestres de devandita cidade.

Clemente de Alexandría

Biografía
Nacemento	(grc) Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεύς c. 150 Atenas, Grecia
Morte	c. 215 (64/65 anos) Kayseri
Datos persoais
Residencia	Alexandría
País de nacionalidade	Roma Antiga
Relixión	Cristianismo
Educación	Escola Catequética de Alexandria (pt)
Actividade
Ocupación	teólogo , filósofo , escritor
Período de tempo	Alto Imperio Romano
Profesores	Panteno (pt) , Atenágoras de Atenas (pt) e Tatiano (pt)
Lingua	Grego antigo
Enaltecemento
santo
Día de festividade relixiosa	4 de decembro
Obra
Obras destacables Protrepticus (en) Excerpts of Theodotus (en)
Cronoloxía
1586	supresión do culto, per Sisto V

Traxectoria

Clemente non naceu en Exipto como moitos creron, senón en Atenas segundo narra o historiador Epifanio Escolástico, do século VI, contra o ano 150. Tal información parece reforzada ao constatar que Clemente contaba cunha habilidade avanzada para escribir en grego clásico. Segundo os historiadores, os pais de Clemente de Alexandría eran pagáns adiñeirados, de clase social alta. Clemente recibiu unha boa educación como se nota polo feito de que a miúdo fixo referencia a poetas e filósofos gregos nas súas obras. Viaxou por Grecia, Italia, Palestina e finalmente Exipto, en busca de mestres cristiáns. Ao final chegou a Alexandría, a "cidade símbolo" do cruzamento de diferentes culturas que se dá no helenismo.

Clemente foi alumno de Panteno, en quen recoñeceu atopar o mellor dos seus mestres, administrador da escola catequística de Alexandría. Cando Panteno morreu, Clemente foi o seu sucesor e polo tanto tomou as rendas de devandita escola. Un dos estudantes máis famosos ao cal educou Clemente foi Oríxenes. Numerosas fontes testemuñan que foi ordenado presbítero. Durante a persecución de Septimio Severo, en 202-203, Clemente abandonou Alexandría e tivo que buscar refuxio en Cesarea xunto a Alexandre, bispo de Flaviada en Capadocia e máis adiante bispo de Xerusalén. Clemente morreu pouco antes do 215, vivindo en Capadocia eses últimos anos.

A ampla cultura pagá de Clemente non foi borrada polo seu encontro co cristianismo. Os filósofos xentís, Platón en especial, achábanse segundo el no camiño recto para atopar a Deus; aínda que a plenitude do coñecemento e polo tanto da salvación tróuxoa o Logos, Xesucristo, que chama a todos para que o sigan. Este é o tema do primeiro dos seus escritos, o Protrepticus ou «exhortación», unha invitación á conversión.

Aos que se deciden a seguir a Cristo, Clemente dedicou a segunda das súas obras, o Paedagogus ou «preceptor». Trata da obra educadora e de situacións da vida cotiá en Alexandría. Esta mesma idea apareceu no seu tratado Quis dives salvetur, «quen é o rico que se salvará», unha homilía que comenta a escena evanxélica do mozo rico.

Escribiu tamén uns Stromata, ou «tapices», onde vai tratando temas variados cos que Clemente quixo crear inquietudes relixiosas nos xentís.

Obra

Opera omnia, 1715

As obras máis importantes que quedan de Clemente son o Protrepticus, o Paedagogus e os Stromata. Aínda que parece que non era a intención orixinaria do autor, estes escritos constitúen unha auténtica triloxía, destinada a acompañar eficazmente a maduración espiritual do cristián; ditas obras conéctanse entre si baixo un mesmo propósito e estilo:

1. Protrepticus (ou "Exhortación aos gregos").
2. Paedagogus (ou "Mestre").
3. Stromata (ou "Misceláneas").

Non é unha composición sistemática, senón que aborda diferentes temas, froito directo do ensino habitual de Clemente.

O teólogo Overbeck declarou que a triloxía foi un dos proxectos literarios máis significativos dentro da historia da Igrexa xa que en devanditas obras Clemente presentou o cristianismo aos fieis a través da forma tradicional da literatura secular.

Protrepticus

O Protrepticus, como di a palabra mesma, é unha «exhortación» dirixida a quen comeza e busca o camiño da fe. É máis, o Protrepticus coincide cunha persoa: o Fillo de Deus, Xesucristo, que se converte en «exhortador» dos homes para que emprendan con decisión o camiño cara á verdade. No Protrepticus, Clemente convida o lector a non escoitar as lendas míticas dos deuses, senón a "nova canción" do Logos, o principio da existencia e o creador do mundo. Clemente denuncia o que el considera o disparate das idolatrías e os misterios pagáns, as prácticas pederastas dos gregos e os horrores do sacrificio que practicaban os pagáns e afirma que os filósofos e os poetas gregos só fixeron suposicións sobre a verdade, pero que os profetas en cambio estableceron o camiño directo á salvación. Clemente escribiu que o Logos divino se presentou para espertar todo o bo que existe na alma humana e que a través deste espertar os humanos poden alcanzar a inmortalidade.

Paedagogus

Establecendo esta introdución, a triloxía continúa co Paedagogus, obra na cal se detalla o desenvolvemento da ética cristiá. Nos escritos de Clemente pódese notar a influencia do filósofo estoico Musonio Rufo que foi mestre de Epicteto. A diferenza da filosofía estoica, Clemente fai saber que o verdadeiro instrutor é o Logos. O mesmo Xesucristo convértese despois en «pedagogo», é dicir, en «educador» daqueles que, en virtude do bautismo, se converteron en fillos de Deus. O primeiro libro trata coas bases relixiosas da moralidade cristiá mentres que o segundo e o terceiro tentan establecer un debate sobre a conduta individual. Do mesmo xeito que Epicteto, Clemente narrou que a verdadeira virtude se presenta nun modo de vida natural, simple e moderada.

Stromata

O mesmo Xesucristo, por último, é tamén «didascalo», é dicir, «mestre», que propón os ensinos máis profundos. Estes recóllense nesta terceira obra de Clemente, os Stromata, palabra grega que significa: «tapicerías». Trátase dunha composición que non é sistemática, senón que afronta diferentes argumentos, froito directo do ensino habitual de Clemente.

Neste terceiro libro, os Stromata, Clemente de Alexandría detalla como perfeccionar o modo de vida cristián a través dunha iniciación cara ao coñecemento. O primeiro libro está destinado a aquelas persoas que non son cristiás, o segundo a aquelas recentemente iniciadas en devandita relixión e o terceiro escribiuse co propósito de informar a aqueles crentes que levasen máis tempo dentro da Igrexa. A triloxía tenta contestar todas as interrogantes que poidan ter as persoas educadas mentres que ao mesmo tempo conduce os estudantes a un camiño máis profundo da fe cristiá. O libro titulouse Stromata, que se pode traducir como "misceláneas" pola diversidade de temas que tratou de cubrir. Clemente escribiu máis dun libro relacionado coa Stromata aínda que non se ligaron cos anteriores, polo cal non formaron parte da mesma serie.

Hypotyphoses

Clemente tamén escribiu unha obra titulada Hypotyphoses, libro que foi un comentario breve sobre certas pasaxes da Biblia aínda que este libro non se chegou a conservar completamente. Só se poden ler os fragmentos preservados por Ecumenio.

Quis dives salvetur

Ademais da triloxía, o único libro de Clemente que se conservou na súa totalidade foi o que se titulou Quen é o home rico que se salvará? ("Quis dives salvetur"). Devandito libro toma como base Marcos 10:17-31, o cal di que posuír riquezas non é ningún pecado, pero o mal uso delas si será condenado. O motivo polo que o escribiu era que algúns mozos de clase alta de Alexandría que tiñan un comportamento inmoral, se xustificaban co sofisma de que Cristo xa os condenou (predestinados ao inferno) polo feito mesmo de seren ricos e polo tanto non tiñan nada máis que facer. O argumento é unha historia sobre un xefe de ladróns que volve á Igrexa, e Xoán o Apóstolo acólleo novamente. A riqueza en si non é mala, senón unha actitude egoísta froito de deixarse posuír pola riqueza.

Fragmentos

Existen fragmentos de máis obras de Clemente:

1. Excerpta ex Theodoto: refutación de textos da escola gnóstica de Valentín. Nela fala de redención, de Xesús "Salvador", e da natureza de Deus e os homes.
2. Eclogae Propheticae, recompilación do que se chamarían "amigos de Deus": intermediarios entre Deus e os homes. Resolve cuestións que os heréticos discutiron, discernindo a verdade ao paso das súas palabras: sobre a creación, bautismo, tempos escatolóxicos...
3. Fragmentos de Hypotyposeis, que eran oito libros e son coñecidos por Eusebio. Casiodoro cítao como Adumbraetiones da Escritura comentada. Esta obra foi a que Focio dixo que era blasfema.
4. Outros fragmentos Sobre o xaxún, Sobre a maledicencia.
5. Exhortación á paciencia (ou Aos recentemente bautizados).
6. Canon eclesiástico (ou Contra os xudaizantes).

Ademais, Anastasio Sinaíta cita Sobre a Providencia, de atribución dubidosa. Tiña outros proxectos para escribir Sobre a castidade, Sobre a alma, Sobre a profecía, Sobre a resurrección etc. Mais de todo iso destaca un escrito sobre o Pessach e sobre un ensaio destinado a contradicir a Melitón de Sardes polo seu desexo de celebrar a Pascua baseándose no calendario xudeu. A maioría dos escritos de Clemente só se coñecen polo seu título xa que non se puideron conservar nin sequera fragmentos.

Véxase tamén

Bibliografía

• Quasten, Johannes. Patrología. Parte I. Hasta el Concilio de Nicea (en castelán). BAC. 
• Moliné i Coll, Enric (1995). Los padres de la iglesia: una guía introductoria (en castelán). Ediciones Palabra. ISBN 9788482390185. 
• Loarte, José Antonio (1998). El tesoro de los padres (en castelán). Ediciones Rialp. ISBN 9788432132162. Arquivado dende o orixinal o 17 de abril de 2014. Consultado o 22 de decembro de 2018. 

Outros artigos

• Escola de Alexandría

Ligazóns externas

• Bieito XVI presenta a Clemente de Alexandría.
• Clemente de Alexandría: textos bilingües en grego e francés, na páxina de Philippe Remacle (1944-2011)
• Clemente de Alexandría na Bibliotheca Augustana
• Pseudo-Clemente: Recoñecementos (en inglés)
• X, 16 - 41: visión cristiá dos conceptos pagáns; tradución de Thomas Smith (1867) (en inglés)
• Protrepticus Arquivado 04 de marzo de 2016 en Wayback Machine. (en castelán)
• Peedagogus Arquivado 07 de marzo de 2016 en Wayback Machine. (en castelán)
• Pseudo-Clemente: Homilías (en inglés)
• Homilías e comentarios bíblicos (en castelán)