Bética

Hispania Baetica, abreviada a miúdo como Baetica, foi unha das tres provincias romanas en Hispania (a Península Ibérica). Debía o seu nome ao río Betis ou Baetis, hoxe Guadalquivir). Baetica limitaba ao oeste con Lusitania, e ao nordés con Hispania Tarraconensis. Baetica seguiu sendo unha das divisións básicas de Hispania baixo os visigodos no 711. Baetica (castelán: Bética) formaba parte de Al-Andalus baixo os mouros no século VIII.

Bética

Baetica (la)
Nomeado en referencia a	Río Guadalquivir
Localización
37°50′58″N 5°00′26″O
Rexión histórica	Hispania
Capital	Corduba
Xeografía
Parte de	Hispania Roma Antiga
Comparte fronteira con	Lusitania Tarraconense
Sucedido por	Reino Visigodo

Reorganización de Augusto en tres provincias logo das Guerras Cántabras (69): Bética, Lusitania e Tarraconense.

A capital era Hispalis (actual Sevilla). A provincia viña equivaler á actual Andalucía, aínda que algunhas zonas non estaban incluídas como as actuais comarcas de Linares ou Almería).

A Bética foi provincia senatorial. Era gobernada por pretores. As finanzas eran administradas por un cuestor.

Historia

Antes da romanización, a zona montañosa que ía ser a Baetica estaba ocupada por varios grupos tribais ibéricos establecidos nela. A influencia celta non foi tan forte como a dos celtiberos ao norte. Segundo o xeógrafo Claudio Ptolomeo, os indíxenas eran o poderosos turdetanos, no val do Guadalquivir, no oeste, bordeando Lusitania e a parte parcialmente helenizada dos Túrdulos coa súa cidade Baelo, no interior detrás das colonias mercantis fenicias costeiras, a cuxos habitantes púnicos Ptolomeo denominou Bastetanos. A fenicia Gadira (Cádiz) atopábase nunha illa fronte á costa da Hispania Baetica. Outros iberos importantes foron os Bastetanos, que ocupaban Almería e a rexión montañosa de Granada. Cara ao sueste, a influencia púnica estendeuse desde as cidades cartaxinesas da costa: Nova Cartago (Cartago Nova romana, a Cartaxena moderna), Abdera e Malaca (Málaga).

Algunhas das cidades ibéricas conservaron os seus nomes pre-indoeuropeos durante a era romana. Granada chamábase Eliberri, Illiberis e Illiber polos romanos, en éuscaro, '"iri-berri" ou "ili-berri", aínda significa "cidade nova".

O sur da Península Ibérica era rica en agricultura, exportaba viño, aceite de oliva e a salsa de peixe fermentada chamada garum que eran alimentos básicos da dieta mediterránea os seus produtos formaban parte da economía comercial do Mediterráneo occidental, mesmo antes de ser sometida a Roma no 206 a.C. Trala derrota de Cartago na Segunda Guerra Púnica, que atopou o seu casus belli na costa de Baetica en Sagunt, Hispania foi significativamente romanizada no curso do século II a.C., logo do levantamento iniciado polo Turdetanos no 197. Os celtiberos centrais e nororientais pronto seguiron o exemplo. Catón o Vello, que se converteu en cónsul no 195 a.C. recibiu o mando de toda a península para derrotar a rebelión no nordées e no val inferior do Ebro. Logo marchou cara ao sur e sufocou unha revolta dos turdetanos. Catón volveu a Roma no 194, deixando a dous pretores ao mando das dúas provincias ibéricas. A finais da República Romana, Hispania permanecía dividida como a Galia nunha provincia "máis próxima" e outra "máis afastada", como experimentando a marcha por terra desde a Galia: Hispania Citerior (a rexión do Ebro). e Ulterior (a rexión do Guadalquivir). As batallas en Hispania durante o século I a.C. limitáronse en gran parte ao norte.

Na reorganización do Imperio no 14 a.C., cando Hispania se dividiu en tres provincias imperiais, Baetica estaba rexida por un procónsul que antes fora un pretor. A fortuna sorriu de rica Baetica, que era Baetica Felix alí desenvolveuse un estrato social e económico dinámico e ascendente, móbil e ascendente, que absorbeu aos escravos liberados e superou en número á elite rica. A provincia senatorial de Baetica fíxose tan segura de que non se requiría que unha lexión romana estivese alí permanentemente. A Legio VII Gemina estacionouse permanentemente ao norte, na Hispania Tarraconensis.

Ánfora bética encontrada en Essaouira,século I-II a.c.

Hispania Baetica dividiuse en catro conventus iuridicus, que eran divisións territoriais como os circuítos xudiciais, onde os homes principais se reunian nos principais centros, en momentos determinados do ano, baixo a supervisión do procónsul, para supervisar a administración da xustiza, o conventus Gaditanus (de Gades, ou Cádiz), o Cordubensis (de Córdoba), o Astigitanus (de Astigi, ou Écija), e Hispalensis (de Hispalis, ou Sevilla). A medida que as cidades se converteron en sedes permanentes dos tribunais durante o Imperio posterior, os conventus foron substituídos (Código de Xustiniano, i.40.6) e o termo conventus aplícouse finalmente a determinados corpos de cidadáns romanos que vivían nunha provincia, que formaban unha especie de empresa emancipada e representaba ao pobo romano no seu distrito como unha especie de gentry e foi de entre estes que os procónsules tomaban xeralmente aos seus asistentes. Así, a pesar dalgúns trastornos sociais, como cando Septimio Severo matou a algúns dos baetianos, incluíndo mulleres, a elite de Baetica permaneceu durante séculos sendo unha clase estable.

Columella, que escribiu un tratado de doce volumes sobre todos os aspectos da agricultura romana e sabia de viticultura, era da Baetica. As vastas plantacións de oliva de Baetica enviaron aceite de oliva desde os portos costeiros por vía marítima para abastecer ás lexións romanas de Xermania. Atopáronse anforas da Baetica por todo o imperio romano occidental. Para manter a subministración das lexións romanas polas rutas marítimas o Imperio necesitaba controlar as costas distantes de Lusitania e a costa norte do océano Atlántico de Hispania.

Baetica era rica e estaba absolutamente romanizada, feitos que o Emperador Vespasiano gratificou cando concedeu o Ius latii que estendeu os dereitos relativos á cidadanía romana (latinitas) aos habitantes de Hispania, unha honra que asegurou a lealdade da elite baetia e da súa clase media. O emperador romano Traxano, o primeiro emperador de nacemento provincial, era de Baetica, aínda que de raza italiana, e o seu parente e sucesor Adriano procedia dunha familia que residía en Baetica, aínda que o propio Adriano naceu en Roma (que algúns dicen que o inventou). Baetia foi romana ata que a breve invasión dos Vandalos e dos Alanos no século V, seguida do reino máis permanente dos visigodos. A provincia formou parte do Exarcado de África e uniuse a Mauritania Tingitana logo da reconquista de África de Belisario. Os bispos católicos de Baetica, solidamente apoiados pola súa poboación local, foron capaces de converter ao ariano rei visigodo Recaredo e aos seus nobres. No século VIII, os bérberes islámicos (Mouros) do norte de África estableceron o califato de Córdoba, conquistando Baetica. A rexión era coñecida por eles como "al-Andalus".

Conventos e cidades

Xudiciariamente dividíase en 4 conventos xurídicos, que se nomeaban polas súas capitais:

• Gades (Cádiz).
• Corduba (Córdoba).
• Astigi (Écija).
• Hispalis (Sevilla).

Posuía 175 cidades, das cales 9 eran colonias, 8 municipios, 29 cidades de dereito latino, 6 cidades libres, 7 cidades federadas (aliadas) e 120 estipendiarias (tributarias). Vespasiano concedeu a todas as cidades o dereito latino.

Ademais das capitais dos conventos, outras cidades importantes eran Itálica ou Tucci.

Pobos

Estrabón cita os pobos seguintes: bástulos, bastetanos, turdetanos e beturios; Tolomeo cita os bastetanos e turdetanos, engadindo ademais os túrdulos e os celtas; Plinio nomea os mesmos que Tolomeo e Estrabón, menos os bástulos e os turdetanos. Plutarco engade os xirísens. Outro pobo que coñecemos é o dos Ólcades

Véxase tamén

Ligazóns externas

• "Baetica, the great olive oil producer"
• Detailed map of the Pre-Roman Peoples of Iberia (around 200 BC)