Ariki
O ariki é o xefe tradicional hereditario dunha tribo[1] (vaka) nas Illas Cook, traducido por fontes occidentais como soberano ou rei, está relacionado con outros xefes tradicionais da Polinesia como o ‘ariki (Illa de Pascua), aliki (Tokelau, Tuvalu), ali‘i (Samoa, Hawai), ari'i (Illas da Sociedade) ou ‘eiki (Tonga).
Historia editar
Cada illa estaba gobernada por varios ariki, en Rarotonga había cinco ou seis, mentres que nas outras illas había normalmente tres ou un, por baixo deles estaba a nobreza menor, mataiapo e rangatira. O control sobre os membros da tribo víñalle polo seu mana, poder, que non só derivaba do seu nacemento senón tamén polas súas habilidades e status, que podía gañar ou perder, facendo que declinase o seu mana ata perder o control da tribo. Ademais o ariki tiña o control do tapu (tabú) que prohibía a realización de determinadas actividades. A conxunción da crenza no mana e o control do tapu permitíalle o control dos súbditos sen precisar uso ningún da forza [2]. En principio reservado aos homes a partir de mediados do século XIX permitiuse ao acceso ás mulleres. O título de ariki preservouse ata a actualidade, e as súas cerimonias e tradicións aínda se practican con vigor no arquipélago e manteñen un lugar importante na vida social insular, e unha certa influencia política que se manifesta na Cámara dos Ariki (Are Ariki), unha segunda cámara do parlamento con poder limitado establecida en 1967 e composta polos arikis
Arikis editar
Rarotonga editar
Rarotonga subdivídese en tres "vaka" (Tribos) aos que corresponden 6 ariki.
Título | Titular actual | Tribo |
---|---|---|
Pa Ariki | Pa Tepaeru Teariki Upokotini Marie Ariki Presidente da Cámara dos Ariki de 1992 a 2002 |
Takitumu |
Kainuku Ariki | Kainuku Kapiriterangi Ariki | Takitumu |
Makea Nui Ariki | título vacantes desde 1994, con varias liñas en disputa | Teauotonga |
Makea Karika Ariki | Makea Karika Margaret Ariki | Teauotonga |
Makea Vakatini Ariki | Makea Vakatini Joseph Ariki | Teauotonga |
Tinomana Ariki | Tinomana Ruta Tuoro Ariki | Puaikura |
Ngaputoru editar
Historicamente tres xefaturas (os Ngati Te Akatauira, os Ngati Nurau e os Ngati Paruarangi) gobernaban as illas de Atiu, Mauke, Mitiaro e Takutea designadas coa apelación xenérica de Ngaputoru, cada un dos xefes de Atiu era ariki, mentres que os xefes das outras illas eran representantes destes)[3], pero hoxe están considerados ariki por dereito propio.
Atiu editar
Título | Titular actual | Tribo |
---|---|---|
Ngamaru ariki | Henry Ngamaru Ariki | Ngati Te Akatauira |
Rongomatane ariki | Rongomatane Ada Teaupurepure Tetupu Ariki. Presidente da Cámara dos Ariki de 2006 a 2008 |
Ngati Paruarangi |
Parua ariki | Mataio Kea Ariki | Ngati Nurau |
Mitiaro editar
Título | Titular actual | Tribo |
---|---|---|
Te Maeu o te Angi | Temaeu Teikamata Mii Ariki | Ngati Te Akatauira |
Tava | Tetava Poitirere Ariki | Ngati Paruarangi |
Tou | Tou Travel Ariki Presidente da Cámara dos Ariki de 2002 a 2006 e de novo desde decembro de 2008 |
Ngati Nurau |
Mauke editar
Título | Titular actual | Tribo |
---|---|---|
Te Au | Te Au Marae | Ngati Te Akatauira |
Tararo | Tararo Temaeva Ariki | Ngati Paruarangi |
Tamuera | ??? | Ngati Nurau |
Aitutaki editar
As catro xefatura proveñen dunha migración de Ruatapu pola liña de Marouna
Título | Titular actual | Tribo |
---|---|---|
Vaeruarangi Ariki | Vaeruarangi Teaukura Ariki | |
Teurukura Ariki | Título vacante | |
Manarangi Ariki | Manarangi Tutai Ariki | |
Tamatoa Ariki | Tamatoa Purua Ariki |
Mangaia editar
Título | Titular actual | Tribo |
---|---|---|
Numangatini ariki | Numangatini Nooroa Ariki | Nga Ariki |
Manihiki e Rakahanga editar
Dúas illas separadas por trinta quilómetros que están constituídas por catro tribos e dous ariki.
Título | Titular actual | Tribo(s) |
---|---|---|
Te Faingaitu Ariki | Vacante, en disputa por varias liñas | Heahiro ; Mokopuwai |
Te Fakaheo Ariki | Te Fakaheo Trainee Ariki | Numatua ; Tiangarotonga |
Pukapuka editar
Título | Titular actual | Tribo |
---|---|---|
Tetio Kaitara Pakitonga Ariki | Pukapuka |
Notas editar
- ↑ Aínda que en Rarotonga unha tribo pode ter dous arikis
- ↑ Errol Hunt & Nancy Keller Rarotonga & the Cook Islands, p.10
- ↑ Ngatupuna Kautaie outros Atiu: an island community, p. 32